Author Archives: kazguu_newsroom kazguu_newsroom

Экологические беженцы: бегство из дома

Фото: Оля Кото, Street art: Паша Кас, Темиртау, 2016 год

Даяна Загипарова

ООН в своих «итогах года» опубликовала большой аналитический материал, в котором назвала 2023 год – годом температурных рекордов и природных катастроф. Он стал самым теплым за всю историю наблюдений, а вероятность, что людям придется навсегда покинуть свой дом из-за экологических бедствий с каждым днем становится все выше. Об этом говорят не только специалисты, но и исследования.

 

КТО ТАКИЕ «ЭКОЛОГИЧЕСКИЕ БЕЖЕНЦЫ»?

Термин «экологические беженцы» появился в конце 20 века, тогда ученый-эколог Норман Майерс обозначил экологических беженцев как лиц, которые не могут находиться в безопасности в своем привычном месте жительства в связи с экологическими проблемами. Это может быть засуха, опустынивание, нехватка воды, изменение климата, а также природные бедствия или их угроза. По-другому экологических беженцев называют еще «экологическими мигрантами» и покидать свои дома они вынуждены как временно, так и навсегда.

 

ТРЕВОЖНЫЕ ИНДИКАТОРЫ КАЗАХСТАНА

В Казахстане есть свои тревожные индикаторы. В Алматы – это горы. Недавние землетрясения, например, уже заставили задуматься жителей о переезде в другой, более сейсмически устойчивый город, а цены на частные дома и земельные участки повысились. В горах Алматы также находятся ледники, а ледники (по данным института географии РК) обеспечивают жизнь земледелию во всей ЦА. Ученые беспокоятся: подавляющая часть ледников может исчезнуть уже к концу этого столетия. Ледники – это природный накопитель воды, они аккумулируют воду, и если не станет ледников, то мы можем больше не услышать шум рек в горах, а от них зависит наличие питьевой воды и местное хозяйство.

Фото: Адиль Нурмаков

ОПАСНО ДЫШАТЬ?

Не только горы и ледники пугают Казахстанцев. Одной из самых важных для жизни людей потребностью является чистый воздух. Города Казахстана, к сожалению, похвастаться чистотой воздуха не могут, об этом нам сообщает ежегодный мониторинг «Казгридромета».

Каждый год национальная гидрометеорологическая служба выпускает информационные бюллетени, из которых мы можем узнать, как обстоят дела с окружающей средой в Казахстане. Наблюдение за состоянием воздуха проводились в 69 населенных пунктах, оно оценивалось по уровням загрязнения: от «самого низкого» до «очень высокого». К последнему отнесли пять городов: Караганда, Алматы, Астана, Сатпаев и Абай.

К «высокому уровню» отнесли 9 городов: Темиртау, Жезказган, Павлодар, Семей, Петропавловск, Аксай, Рудный, Лисаковск, Туркестан, а также два поселка: Шубарши и Кенкияк. Остальные 53 населенных пункта оказались в степени «повышенного» и «низкого уровня» загрязнения. Грязный воздух можно считать самой «тихой» проблемой, но если и дальше ее игнорировать, то возможно дышать станет настолько опасно для здоровья, что жителям этих регионов придется переехать в другие города.

Перфоманс в защиту Малого Талдыколя, 2021. Фото: Анастасия Живая

ЖИЗНЬ БЕЗ ВОДЫ

Еще один повод для беспокойства не только в Казахстане, но и во всей Центральной Азии – нехватка водных ресурсов. Не только их дефицит, но и низкое качество, нерациональное использование и неравномерное распределение.

Об этом детальнее написано в книге «Завтра было поздно: экологические риски Казахстана». Эта коллективная монография была издана в 2021 году и реализована при помощи политолога Досыма Сатпаева. В книге несколько глав, и одна из них посвящена водной проблеме Казахстана, а именно ее последствиям: социальным, политическим и экономическим. К примеру: Казахстан использует в три раза больше воды на производство любой продукции, чем в России и США, и в 6,5 раз больше, чем Австралия. Это говорит о низкой эффективности использования воды в нашей стране.

Кроме того, озера, реки и водоемы страдают от загрязнений. Например, в Актау совсем недавно оштрафовали отель Rixos. В озере Караколь было выявлено слишком большое количество загрязняющих веществ, которые сбрасывались отелем. Позже руководство Rixos сообщило, что демонтировали сливную трубу. Только отель отделался штрафом в размере 2 миллионов тенге, а мы потеряли больше тысячи лебедей. Озеро Караколь – целая экосистема, экоактивисты давно просят придать этой местности статус природного парка, чтобы усилить экологический контроль.

Без воды нас ждут большие проблемы: сельское хозяйство сильно пострадает, а любой производственный процесс требует водного обеспечения. По данным из монографии, на производство обычных джинс, тратят 10.800 литров воды, а на 1 килограмм говядины, которую мы едим, приходится 15.000 литров. Без воды пострадает и социальная стабильность: кончится вода в одном регионе, люди вынуждены будут переселяться, а есть ли место для них в других городах?

А как насчет паводков? Эта природная опасность каждый год настигает центральную, восточную, северную и южную части Казахстана. 1 февраля «Казгидромет» опубликовал предварительный прогноз по паводкам, в котором обозначены объемы влагонакопления и снегозапасов. Под угрозой оказались восточная, юго-восточная, и южная области.

Паводки влекут за собой массу проблем: люди остаются без благ цивилизации, смываются целые табуны лошадей, а главное погибают местные жители. «Большая вода» отнимает у детей возможность посещать школы, а скорая помощь просто не может приехать на вызов к экстренным пациентам.

Фото и арт-объект: Сауле Сулейменова. «Небо над Астаной»

«ЭКОЛОГИЯ – ЭТО НАУКА О ДОМЕ»

Для того чтобы правильно решать проблемы, нужно правильно их понимать. В науке проблемы не решаются без качественных исследований, и экологию это касается в первую очередь. По словам казахстанского эколога Вадима Япиева, денег для исследований выделяют недостаточно:

«Немного есть денег, но маловато. Выделяют деньги на непонятные «экологические исследования». По загрязнению воздуха в городах хорошие работы, а так в общем маловато по воде и климату. В основном иностранцы делают работы нормальные, но они далеки, зачастую, от понимания местных реалии и условий».

Также по словам эколога, для нас актуальны проблемы водных ресурсов и засухи:

«Проблемой загрязнения воздуха занимаются интенсивно. Для нас актуальны вода и засуха, волны жары и связанные с ними риски для сельского хозяйства, продовольствия и вообще любой деятельности. Экология – это наука о доме. Концептуально, для меня это способ понять, как все связано со всем, а значит о том, как устроена (работает) природа.»

 

БЕГСТВО ОТ СТИХИЙНЫХ БЕДСТВИЙ

Центр мониторинга внутренних перемещений (IDMC) опубликовал ежегодный глобальный доклад. По их данным в 2022 году 32,6 миллиона человек были вынуждены покинуть свой дом и бежать от стихийных бедствий. Это рекордный показатель за всю историю подобных расчетов.

В докладе упомянули и Казахстан, а именно наводнения в апреле 2022 года, которые спровоцировали эвакуацию 1600 человек в западной части страны, а также в Карагандинской и Павлодарской областях.

Казахстан не остался без внимания и в докладе 2020 года. По подсчетам IDMC тогда было зафиксировано около 32 тысяч человек, кому пришлось экстренно покинуть свой дом. Это произошло впоследствии наводнения в Туркестанской области. Тогда из-за сильных дождей прорвало дамбу Сардобинского водохранилища в Узбекистане, вода добралась до Мактааральского района Туркестанской области. В тот день была объявлена чрезвычайная ситуация.

Точно сказать, как скоро нам предстоит бежать от множества экологических проблем никто не может. Прогнозы в этом вопросе – дело неблагодарное. Но, ученые призывают людей во всем мире уделять больше времени экообразованию. Изучать, исследовать, разбираться и понимать, искать решения и главное – ценить.

ЖИЗНЬ В КРЕДИТ: НА ЧТО КАЗАХСТАНЦЫ БЕРУТ ЗАЙМЫ В БАНКАХ?

Несмотря на повышение уровня доходов казахстанцев, о котором свидетельствуют статистика и правительственные отчёты, некоторые граждане оказываются в долговой яме из-за закредитованности. За последние 5 лет число казахстанцев, обращающихся за займами в микрофинансовые организации увеличилось с 300 тыс. до 1,6 млн человек. Только автокредитов в 2023 году в стране выдали на 1,6 трлн тенге, что на 80% больше по сравнению с 2022 годом. На что ещё берут кредиты казахстанцы?

Фото сгенерировано ИИ

Жанжибек Омурзакова

 

Текущие потребности в долг

Согласно социологическим исследованиям, в основном, наши соотечественники обращаются за кредитами, чтобы покрыть расходы на аренду или покупку жилья, автомобили, образование, и повседневные нужды. Средняя зарплата казахстанцев, несмотря на некоторый рост, часто не соответствует текущим ценам на товары и услуги. Это вынуждает людей обращаться за финансовой поддержкой в банки и микрокредитные организации, что ведет к увеличению задолженностей.

 

Конечно, причины и цели кредитования могут различаться в зависимости от индивидуальных потребностей и финансовых возможностей каждого человека. Но как показывает статистика Первого Кредитного Бюро в 2023 году значительно вырос спрос на автокредитование. Займов выдали на 1,6 трлн тенге, а это на 80% больше по сравнению с прошлым годом.

 

Вместе с тем в стране стремительно растет спрос на микрозаймы. Дело в том, что не многим казахстанцам одобряют кредиты в банках второго уровня. Микрофинансовые компании же отличаются своей лояльностью и простым механизмом выдачи денег под процент. Следует отметить, что высокие процентные ставки по микрокредитам приводят к ситуации, когда люди вынуждены брать новые займы, чтобы погасить предыдущие, что в итоге увеличивает общую задолженность.

 

Статистика показывает, что за последние 5 лет количество казахстанцев, обращающихся в МФО, увеличилось с 300 тыс. до 1,6 млн человек. А число самих микрокредитов оказалось в 2,2 раза больше, чем заемщиков. Это говорит о том, что один человек имеет по несколько займов в МФО.

 

Какая средняя зарплата в Казахстане?

 

По последним данным Бюро национальной статистики, средняя заработная плана в РК в четвертом квартале 2023 года составила 393 605 тенге. Этот показатель выше на 12,3%, чем за третий квартал того же года. Значительный рост имеет такие результаты по очевидным причинам, говорят специалисты.

 

«Повышение уровня средней заработной платы в четвертом квартале связано с увеличением фонда заработной платы за счет премиальных и праздничных выплат в конце года», – прокомментировала директор департамента Бюро национальной статистики Наталья Белоносова.

 

Отметим, зарплаты казахстанцев могут отличаться от сферы деятельности и региона. По данным статистиков в 4 квартале 2023 года самые высокие средние оклады зафиксированы в Атырауской области – 591 588 тенге, а самый низкие в Туркестанском регионе – 278 894 тенге.

Микрозаймы: ловушка или выход?

Фото: https://s.bizmedia.kz/wp-content/uploads/2024/01/kredit-na-20-millionov-tenge-oformili-moshenniki-na-predprinimatelya-iz-almaty_bizmedia.kz_.jpg

Гульнур Абеуова

700 тысяч тенге. Именно столько задолжала микрофинансовой организации астанчанка Камила Рамазанова. Попала в ловушку МФО 18-летняя девушка из-за собственной доверчивости. Однако это не освобождает ее от ежемесячных выплат по займу с высокой процентной ставкой.  Почему молодежь всё чаще становится клиентами микрофинансовых организаций и сталкивается с серьезными финансовыми проблемами?

Студентка оказалась в лабиринте долгов после того, как взяла микрозайм по просьбе своего молодого человека. Потратить средства он собирался на реализацию своих музыкальных амбиций. Однако обстоятельства привели к разрыву отношений и оставили Камиллу одну с задолженностью в 700 тысяч тенге перед МФО. Кредит Камиле Рамазановой дали без проблем, платёжеспособность никто не проверял. Выплачивать кредит девушке теперь помогает мама.

«Я даже не знала, что Камила может взять микрозайм, ей же всего 18. Откуда она вообще это знает, еще и для чужого человека оформила. Грустно это все, но деваться некуда. Потихоньку выплачиваем, но я это так не оставлю. Все равно добьюсь ответа от родителей, пускай отвечают за поступки своего сына», — рассказывает мама Камилы.

Таких как Камила, погрязших в долговых обязательствах, в Казахстане тысячи, говорят эксперты.  По данным аналитических источников, молодежь, в особенности студенты, активно обращаются за микрозаймами. Но не все способны погасить долг и идут за новым кредитом.

Вопрос этот обсуждался на уровне Парламента. Депутат Мажилиса Берик Бейсенгалиев на одном из заседании предложил ввести запрет на выдачу микрокредитов гражданам с задолженностью, превышающей 90 дней, а также ограничить возможность предоставления кредитов лицам моложе 21 года, не предоставляющим информацию об источниках дохода. Соответствующий законопроект сейчас обсуждается в Парламенте.

О чрезмерной доступности микрозаймов заговорили и в Агентстве по финансовому мониторингу РК. Дархан Кусаинов отметил, что слишком простые условия получения кредитов в МФО на фоне высоких процентных ставок и отсутствия финансовой грамотности у населения приводят к высокой закредитованности казахстанцев.

Сложности, с которыми сталкивается молодежь из-за микрокредитов, подчеркивают необходимость повышения финансовой грамотности. В то же время введение мер контроля МФО со стороны государства может помочь предотвратить долговую зависимость граждан.

Впрочем, в Казахстане не так давно ввели процедуру физического банкротства. Она помогает погасить долги тем, у кого есть просрочка свыше девяноста дней. Таких казахстанцев, и молодых, и взрослых, только за прошедший год оказалось больше семи тысяч. Напомним, что закон о банкротстве физических лиц был принят 3 марта 2023 года на фоне ускоренного роста инфляции и закредитованности казахстанцев.

Битва за биоритмы: влияние смены часового пояса на здоровье казахстанцев

Фото сгенерировано ИИ

Алина Козлова

«Как нам с этим жить?» — некоторые казахстанцы недоумевают после новости о переводе времени в большинстве регионов страны на час назад. У многих возникают вопросы о рациональности решения и последствиях, которые оно может за собой повлечь. И всё-таки как отразится это на состоянии физического и ментального здоровья жителей Казахстана?

 

В ночь с 29 февраля на 1 марта Казахстан совершит переход на единый часовой пояс (UTC+5). Это значит, что на всей территории республики установится единое время.

Чиновники и ученые объясняют это решение тем, что действующее на большей части страны время (UTC+6), слишком отдалено от солнечного, то есть естественного времени и негативно сказывается на биоритмах, а значит и на здоровье человека. Перевод стрелок часов назад, по словам директора департамента Министерства здравоохранения Даулета Алдынгурова, позволит людям функционировать в соответствии с биологическими часами нашего организма.

Это мнение подтверждается и зарубежными учеными. Исследователи из Научного центра клинической и экспериментальной медицины СО РАМН г. Новосибирска провели эксперимент на группе полностью здоровых студентов. Они вводили их в ритм жизни разных часовых поясов и наблюдали за изменениями на психоэмоциональном фоне. Как показали результаты, у групп, что находились во времени удаленном от географического, наблюдалась склонность к возникновению стресса, формированию негативных эмоций, снижению эффективности внимания, бессоннице и повышению агрессии.

По словам ученых у испытуемых возникал так называемый десинхроноз — синдром рассогласования суточных ритмов. То есть внутреннее биологические время человека перестает синхронизироваться с текущим в стране. Главным последствием становится именно стресс, он способен спровоцировать обострение некоторых болезней, подвергая нервную систему опасности. Таким образом переход на новое время для большинства регионов Казахстана в долгосрочной перспективе будет иметь положительный эффект. Однако возможны ли негативные последствия в настоящий момент при столь резкой смене часового пояса?

В этом вопросе мнения ученых уже не столь единогласны: доцент кафедры патофизиологии КазНМУ им. С.Д.  Асфендиярова Бауржан Касенов в интервью порталу Nur.kz рассказал, что главными симптомами в период адаптации могут стать сонливость, недомогание и повышение давления. Тем не менее, результаты исследований Российской академии наук показывают, что могут последовать более серьезные последствия:

– рост числа инфарктов примерно в 1,5 раза;

– увеличение количества самоубийств на 66%, из-за нагрузки на нервную систему и обострения депрессивных эпизодов;

– повышение числа вызовов скорой помощи.

Данные факты подтверждают и немецкие ученые, которые также добавляют, что во многих случаях организм не подстраивается под новое время, а продолжает функционировать по-старому. По этой причине риску более подвержены люди с сердечно-сосудистыми заболеваниями.

И все же, рассматривать стоит не только влияние на здоровье, но и бытовую адаптацию к новому времени. Ведь смена часового пояса главным образом повлияет на световой день, ставя привычный распорядок жизни людей под вопрос. Это однажды уже испытали жители Кызылординской области. В регионе уже неоднократно за всю историю страны переводили время. В последний раз в 2018 году Кызылорда перешла на часовой пояс UTC+5. Тогда многие жители агитировали правительство вернуть время Астаны.

«Это сильно усложняет жизнь. Мои дети учатся во вторую смену и зимой они постоянно возвращаются в полной темноте, и я не могу не волноваться за них. Да и самой идти по темным переулкам после работы не очень безопасно», — рассказала жительница Аральска.

Недовольство разделяют и жители востока страны.

«Обычно солнце у нас встает летом где-то в полпятого утра, но с изменениями во времени светать будет уже в четвертом часу, а заходить солнце и того в 8 вечера. Как нам с этим жить? Ходить на работу», — делится жительница Усть-Каменогорска.

Впрочем, на западе республике, где стрелки переводить не будут единому часовому поясу рады. Говорят, жить по столичному времени будет гораздо удобнее.

«Будучи иногородним студентом мне будет намного комфортнее общаться со своими родственниками, не придется подстраиваться под их время и в целом, живя 17 лет на западе, я уже привыкла что время на час назад от Астаны, поэтому, когда часовой пояс поменяют я буду чувствовать себя как дома», — комментирует ситуацию студентка столичного вуза из Атырау.

Напомним, ранее Казахстан уже сталкивался с переводом часов. До 2005 года страна регулярно переходила на зимнее и летнее время. Но этот вариант не прижился и сезонный перевод времени был отменён. 31 октября 2004 года в Костанае, Кызылорде, Уральске, Атырау и Актау часы не переводили, регионы остались на летнем времени.

Тают на глазах: что будет, если от ледников не останется ни следа?

Фото: theguardian

 

Тансу Оспан

 

«При сохранении нынешних темпов сокращения оледенения подавляющая часть ледников Казахстана может растаять полностью до конца столетия», — прогнозируют ведущие ученые. Какие попытки предпринимает наше правительство, чтобы сохранить снежные шапки Казахстана? И что будет, если от ледников не останется ни следа? Читайте в нашем материале.

 

Изменение климата VS изменение привычек

Самый жаркий июль в истории, осень без снега и дожди под Новый год – это лишь малая часть признаков глобального потепления, которые люди ощущают без жирных новостных заголовков с доказательствами ученых. Но что, если мы не замечаем сокрушительных изменений, которые происходят здесь и сейчас? Например, задумывались ли вы когда-нибудь над тем, что из себя представляют ледники? Объясняя простым языком, ледники – это снежные покровы на земной поверхности, которые не успели испариться и превратились в ледяные потоки. В Казахстане насчитывается 2724 ледника, они раскинулись на площади 2033 км2. При этом общий объем льда составляет 100 км3. Всё это пресная вода, которой вдвое больше годового ресурса речного стока республики.

 

Что происходит с ледниками? Спойлер: они тают

Мартина Барандун, гляциолог (гляциология — наука о природных льдах, – прим. автора)  и исследователь Университета Фрибурга в Швейцарии начала интересоваться ледниками Центральной Азии во время обучения в магистратуре. Она отмечает, что цепочка накопления воды в ледниках, медленно созревающая, питающая реки пресной водой и приносящая основы жизни в деревни, очень очевидна в нашем регионе. И изменение климата не обойдет стороной местные ледники.

– Последние два года были очень экстремальными, и, вероятно, большинство ледников во всем горном массиве столкнулись с одной из самых серьезных потерь массы за последние десятилетия. Ледники отступают в большинстве регионов, и мы видим, что увеличение потери массы заметно почти на всех отслеживаемых ледниках. Сначала по этой причине реки Центральной Азии наполнятся большим количеством воды на следующие десятилетия, но после этого ледники станут настолько малы, что они не смогут вносить такой же вклад в речной сток. Это будет иметь серьезные последствия для доступности воды и управления ею во всех странах Центральной Азии. К этому нужно начать готовиться уже сейчас.

 

Однако эксперт верит в то, что изменение наших привычек все еще может помочь избежать катастрофического потепления.

– Мы должны работать сообща, чтобы ограничить выбросы парниковых газов, сократить загрязнение окружающей среды и перепотребления. Мы должны научиться жить с последствиями изменения климата.

 

Ледники, золото и экоактивисты

Проблема таяния ледников в Казахстане, видимо, еще не имеет крупных масштабов для того, чтобы вызвать отклик среди экологических движений. В соседнем государстве, к примеру, дела обстоят немного иначе. Речь идет о Кыргызстане, в котором вечные снега покрывают около 30% территории. Всего ледников насчитывается более 8000. Самыми обсуждаемыми в последние годы стали ледники Давыдов и Лысый. В 2017 году правительство Кыргызской Республики предложило поправки в Водный Кодекс, которые позволили золоторудному месторождению Кумтор вести работы на упомянутых выше ледниках. Тогда в защиту ледяных куполов встали активисты. Одна из них — Рита Карасартова, которая вместе с единомышленниками выходила на многочисленные митинги, в том числе на пикет перед Белым домом в Бишкеке

Фото: kaktus.media

 

– Когда начали вводить поправки, мы не поддержали эту инициативу и стали больше говорить о климатических изменениях. Но, к сожалению, мы не смогли на тот момент ничего добиться. Наши многочисленные акции сопровождались всевозможными провокациями. Нас начали обвинять в том, что мы не желаем процветания нашей стране и что мы отпугиваем своими митингами таких крупных инвесторов, как Кумтор.

Правозащитница объяснила нам причину, почему решила бороться с уничтожением ледников. Она рассказывает об обстановке в ее родном селе: если у людей есть автомобили, то они привозят воду из соседнего села. Если машины нет, то пьют ту грязную воду, которая есть. Но когда даже такого удовольствия нет, люди кооперируются и выезжают с бидонами туда, где можно достать чистую воду.

– Очень страшно, ведь приезжая туда, у меня нет никакого желания там оставаться. Вся наша жизнь, оказывается, завязывается на том, что нет воды – нет жизни. Вода в ближайшей перспективе станет самым важным товаром, и очень жаль, что наша власть часто этого не понимает.

 

Мониторинг ледников в Казахстане: кто этим занимается?

По логике, вопросами таяния ледников должно заниматься новое Министерство водных ресурсов и ирригации. Однако в процессе подготовки материала выяснилось, что данная проблема к компетенции ведомства не относится.  Хотя ледниковые воды формируют не менее 80% речного стока и являются ресурсной основой орошаемого земледелия.

Изучением и мониторингом ледников в Казахстане занимается Институт географии и водной безопасности при Министерстве науки и высшего образования. Мы связались с членом института, доктором географических наук и директором Центрально-Азиатского Регионального Гляциологического Центра под эгидой ЮНЕСКО Игорем Северским, который ответил на наши вопросы по поводу нынешней ситуации с таянием ледникового покрова.

– Необходимость мониторинга и каталогизации ледников стала ясной по завершении глобальной Программы «Международный геофизический год» (1957-1958 гг.). Итоги исследований не оставили сомнений в том, что, несмотря на внимание и все более значительные финансовые вложения, нарастающий дефицит воды стал проблемой глобального масштаба и, как следствие, были инициированы исследования по глобальной Программе «Международная гидрологическая декада», плавно перешедшие в разработку постоянно действующей Международной Гидрологической Программы ЮНЕСКО.

В числе ключевых задач этих программ стали исследования динамики оледенения. В период МГГ в рамках Программы «Каталог ледников СССР» составлены первые каталоги ледников Казахстана по состоянию на 1955/56 гг. В начале 60-х годов создана Всемирная Служба Мониторинга Ледников (WGMS, Швейцария) с глобальной сетью мониторинга баланса массы контрольных ледников, в число которых внесен и ледник Туйыксу в верховьях реки Киши-Алматы (Малой Алматинки).

Результаты исследования по упомянутым программам стали основой для оценки изменений оледенения со времени первой каталогизации ледников. В этом отношении наиболее изучена динамика ледников Казахстана, особенно трансграничных бассейнов Балкаш-Алакольского и реки Ертіс. По первому из них мы имеем каталоги ледников по состоянию на 11 разных лет в период с 1956 по 2022 годы. По второму – на 6 лет периода 1960-2022 гг. Результаты сравнительного анализа данных этих каталогов не оставляют сомнения в том, что ледники Балкаш-Алакольского бассейна сокращались линейно с постоянной скоростью 0,73-0,75% в год по площади и около 1% в год по объему льда. Также линейно и практически с той же скоростью – 0,76% в год сокращалась площадь ледников бассейна р. Ертіс.

Игорь Северский утверждает, что, если упомянутые выше темпы деградации оледенения сохранятся в будущем, подавляющая часть ледников Казахстана исчезнет к концу столетия.

– Как следствие, согласно прогнозным оценкам, пик половодья на реках с ледниковым питанием сместится с июля-августа на апрель-май, а жесткий дефицит воды в вегетационный период станет нормой со всеми негативными последствиями для водной, продовольственной и экологической безопасности стран региона.

Несмотря на такой печальный прогноз, ученый напоминает: современная деградация ледниковых ресурсов мира – лишь миг в истории оледенения Земли. В период Голоцена (последние 10-11 тыс. лет) с периодичностью раз в полторы тысячи лет на Земле случался Малый Ледниковый Период, когда языки горных ледников вторгались в обжитую зону леса (последний из них закончился в середине XVIII века), а раз в 100 тыс. лет происходило покровное оледенение, когда граница сплошного ледового покрова  располагалась в средних широтах планеты.

– По нашим оценкам, есть основания для оптимизма относительно изменений оледенения региона в ближайшей перспективе – судя устойчивому положительному тренду снежной составляющей в балансе массы ледника Туйыксу с окончания 1990-х, можно надеяться на стабилизацию оледенения региона к 2040 году.

Еще одна позитивная тенденция заключается в том, что в последние три года объем государственного финансирования увеличился в разы. Благодаря этому появилась возможность поддержки исследований по масштабным программам целевого финансирования. Одну из таких программ по оценке современных и прогнозных изменений ледников бассейнов трансграничных рек Сырдарьи и Амударьи и их влияния на сток, и водные ресурсы разрабатывает Центрально-Азиатский Региональный Гляциологический Центр под эгидой ЮНЕСКО.

 

«Одеяла» для ледников

Ещё один вопрос, над которым когда-то работали учёные – возможно ли замедлить таяние и сохранить ледники? В международной практике по защите ледниковых регионов уже на протяжении двадцати лет существует практика «укутывания» ледников в огромные белые покрывала, которые изготавливаются из геотекстиля. Это специальный материал, состоящий из полиэфирных и полипропиленовых волокон. Впервые подобным «одеялом» воспользовались в Швейцарии, но к ней присоединились и многие другие страны с той же проблемой: Италия, Франция, Австрия и Германия. Осенью прошлого года ледники Дагу в Китае также примерили на себя синтетические полотна. Мы решили узнать, можно ли эту меру защиты ледников применить в Казахстане и вновь обратились к Игорю Северскому при поиске ответов.

– Вердикт по результатам этих исследований один: можно получить желаемый эффект в масштабе эксперимента на отдельном леднике, но повлиять на режим оледенения (всей совокупности ледников – прим.автора) даже относительно небольшого горноледникового бассейна экономически нецелесообразно, а иногда и небезопасно, есть примеры. Все это в полной мере относится и к экспериментам с покрытием ледников «одеялами», назначение которых – отразить значительную часть поступившей на поверхность ледника прямой солнечной радиации и сократить таким образом интенсивность таяния ледника.

 

Фото: Associated Press

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Действительно, несмотря на то, что покрытые «одеялами» участки ледников будут таять медленнее, у этого метода еще остается пару нерешенных побочных эффектов. Все ледники не могут быть накрыты геотекстилем по двум причинам: во-первых, это очень дорогое удовольствие. Согласно исследованиям, стоимость годового покрытия общей площади ледников в Швейцарии (около 1000 км2) составила бы 4,5 миллиарда долларов. Слишком дорогое удовольствие, учитывая еще и тот факт, что в Казахстане площадь с ледниками вдвое больше швейцарской. Во-вторых, еще не до конца изучено влияние самого «одеяла» на окружающую среду. Оно ведь и само изготавливается из синтетического материала. Вывод один: подобная мера справляется с задачей замедления таяния только при условии, что это будет небольшой ледник или его отдельная часть.

 

Женщины и Ледники в Центральной Азии

То, что мы не замечаем чего-либо, не доказывает того, что этого не происходит. Именно поэтому один из важных этапов в борьбе с географическими проблемами – это повышение экологического образования в обществе. Мартина Барандун, о которой мы говорили в начале материала, и ее коллега Марлен Кроненберг как раз и занимаются распространением знаний, а также стимулированием интереса к ледникам и науке среди женщин в Центральной Азии. Будучи волонтерами в экспедиции Girls on Ice Switzerland, они мечтали перенести эту идею за границу.

 

Фото: Anouk Volery 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

– С 2015 года мы организовываем различные экспедиции и летние школы с целью обучения студентов и ученых из Центральной Азии в области гляциологии. На этих курсах участие женщин всегда было ограниченным, женщин-студенток и ученых было трудно привлечь. Однако это было не потому, что у них не было мотивации, а гораздо больше из-за обстановки и социокультурной среды.

Как женщине-гляциологу, мне легче привлекать и мотивировать молодых женщин открывать для себя гляциологию, чем моим коллегам-мужчинам. Легче понять трудности и проблемы, с которыми может столкнуться женщина в области, где доминируют мужчины. С помощью программы Adventure of Science мы хотели предоставить девушкам возможность раскрыть свою страсть к дикой природе и естественным наукам. В этой среде им не нужно беспокоиться о социальных или культурных нормах и давлении, они могут полностью сосредоточиться на исследованиях и окружающей обстановке. Это и было главной причиной запуска этой программы.

 

Что будет, если ледники растают?

Как и было упомянуто ранее, уже в ближайшем будущем вода станет самым ценным ресурсом на планете, особенно в центральноазиатском регионе. Увеличение воды в приледниковых озерах и реках приведет к опасному росту селевых потоков, оползней и обвалов. Будет затронута продовольственная безопасность. Люди могут остаться без крова, а животные без привычной среды обитания. Все вышеперечисленное неизбежно без быстрого сокращения выбросов в атмосферу. И это единственный выход, как бы не искали учёные другие варианты.

Будет не до смеха: чем опасны шарики с «веселящим газом» и введут ли ответственность за их продажу?

Фото сгенерировано ИИ

Алтынай Ажибекова, Тансу Оспан

За продажу воздушных шаров, наполненных оксидом азота, планируют ввести уголовную ответственность, заявили в МВД Казахстана. В полиции отмечают, еще несколько лет назад «веселящий газ» внесли в перечень сильнодействующих, однако это не мешает его распространению: в ночных клубах и других увеселительных заведениях.

 

Смешарики уже не те

«Смешарики» или «веселящий газ» – это оксид азота, которым наполняют шарики, является сильным психотропным веществом – оно применяется в медицинских целях в качестве наркоза. Вещество обладает приятным ароматом и сладким вкусом, благодаря чему быстро распространилось среди молодежи по всей стране. Основными точками продажи такого газа считаются ночные клубы и бары, куда наша редакция и отправилась в поисках ответов на вопросы.

В одном из столичных заведений, название которого мы указывать не будем, шарики попались нам на глаза практически сразу. Их раздавали девушки, одетые в стиле группы «Тату»: короткие клетчатые юбки, белые рубашки, гетры до колена. Стоимость фиолетовых шаров варьируется от пяти до восьми тысяч тенге, в зависимости от размера. Желающих купить и попробовать шарики было много.

В караоке-клубе название которого в переводе означает «честь» мы столкнулись с тем, что шарики продавали по гораздо меньшей стоимости: одна тысяча тенге за одну штуку. По сравнению с первым заведением, здесь не было специальной униформы у тех, кто продавал газ. Прайс по напиткам в баре тоже значительно ниже. Видимо, разницу в цене можно объяснить этими двумя деталями.

Фото: Алтынай Ажибекова, Тансу Оспан

 

 

 

Говорит психотерапевт

Шарики, хоть и имеют безобидное название, но несут за собой серьезные последствия. От потери сознания до смертельного исхода.  Психотерапевты предупреждают: употребление веселящей смеси может привести к нарушению психического состояния.

«В первую очередь, газ очень сильно влияет на центральную нервную систему. Если простыми словами говорить, то у человека происходит головокружение, быстрый всплеск разных гормонов счастья, соответственно, он ощущает некую эйфорию. Яркость жизни, так скажем. Проходят считанные минуты и это действие очень быстро заканчивается. Часто случается, что люди отключаются, теряют сознание, но при этом употребление шариков вызывает у них зависимость и привыкание, потому что им нравится это состояние», – делится Александр Рущук, психолог и аддиктолог.

Радость и эйфорию «веселящий шар» предоставляет лишь на минуты. Человек, не получивший полное удовлетворение, хватается за вторую порцию. И приближается к рискам, так как шарики могут вызвать паранойю и другие опасные состояния.

«Может происходить маниакальное преследование, можно впасть от этого в депрессию. Может случиться что угодно, все зависит от психики человека. Если у человека слабая психика, подверженная воздействию, то это вещество может сильно и пагубно повлиять на человека», – добавил эксперт.

Распространение, как ранее говорилось, «смешарики» получили благодаря местным клубам и барам. Частые гости заведений теперь стали постояльцами в реабилитационных центрах, ведь, как утверждает психолог, веселящий газ – это безобидный мостик, через который можно попасть в мир наркотиков и начать пробовать более серьезные вещества.

Смерть преследуют многих зависимых людей. Но были ли случаи, когда люди умирали из-за употребления «веселящего газа»?

«Случаи смерти были, но не могу сказать, что именно от шариков. Нередкие случаи смерти бывают от алкоголя, игровой зависимости, долгов и синтетических наркотиков. От шариков бывает та смерть, когда организм просто не справляется. Не в моей практике, но такое возможно», – признался врач.

Волнующий всех вопрос. Могут ли зависимые люди бросить употребление и начать жить, как раньше?

«Если мы говорим о зависимом человеке, то самостоятельно бросить практически нереально. Лучший и доказанный во всем мире способ на данный момент – это реабилитация. Процесс отказа от зависимости – это длительный процесс, который занимает много времени, зачастую больше полугода», – говорит Рущук.

Продавцы веселья: что мы знаем о бизнесе шариков

В первую очередь распространение шариков — это про бизнес. Дилеры и стали причиной легкого доступа к веселящему газу, предоставляя его клубам и барам. Ведь несмотря на то, что еще четыре года назад шарики были внесены в список сильнодействующих веществ и несут угрозу для психики человека, любой желающий может с легкостью его заказать даже с доставкой на дом. Для этого всего лишь нужно зайти в интернет и открыть первую попавшуюся ссылку. Интересно, что же будет с подобными предприимчивыми бизнесменами после принятия закона?

Связавшись с одной из таких компаний выяснилось, что предприниматели законов не боятся. Они уверяют, что их продукция соответствует всем ГОСТам и стандартам. Газ компания завозит официально и продает его на всей территории Казахстана.

Вот так потенциально опасное развлечение для молодежи оказалось вне законодательных запретов и, по сути, никак и ничем не регулируется. Когда будут приняты соответствующие поправки и будут ли приняты вообще? И сколько еще казахстанцев могут пострадать от «смешариков» для взрослых? Ответов на эти вопросы пока нет.

Ловушка с долгами для пенсионеров и студентов

Фото: Алтынай Ажибекова

Алтынай Ажибекова

журналист

Студенты и пожилые люди — постоянные посетители сайтов для поиска работы. Они же зачастую и становятся жертвами сетевого маркетинга, заложниками кредитов и долгов.

На портале headhunter, в телеграм-каналах и в инстаграм-аккаунтах для поиска работы более тысячи вакансии для сотрудников «без опыта». Вы удивитесь, но четверть из них, скорее всего, была опубликована одной и той же компанией. Которая либо никак себя не именует, либо скромно помечается ничем не примечательным названием.

Итак, вы будучи, студентом, откликаетесь на вакансию, которая предлагает зарплату в 250 тысяч тенге, график 5/2 с возможностью свободного посещения, вам также пообещают карьерный рост и не потребуют опыта работы. Конечно, такая вакансия закрывает все базовые потребности любого безработного. Люди едва ли не встают в очередь на собеседование. Однако, дальше начинаются сюрпризы. Чтобы вас от них предостеречь, корреспондент MNU NEWSROOM посетила не только собеседование, но и прошла полную трёхдневную стажировкуу такого работодателя.

День первый. Собеседование.

Офис находится на правом берегу столицы, в старом жилом комплексе на первом этаже. При входе встречает администратор и тусклый свет помещения. Глядя на устаревший вид комплекса, «розовые очки» постепенно сползают. Но, тут с улыбкой на лице появляется сотрудник, который пригласил на интервью. Его называют ментором. Девушка провожает в кабинет и начинает заполнять бланк. Задает базовые вопросы: адрес проживания, место учебы, навыки, опыт работы и т. д. Часто делает неуместные комплименты и даже хвалит, казалось бы, просто так.

Бланк заполнен. Теперь ментор обращает внимание на важность отбора, который сегодня пройдет ваше резюме. И как бы между прочим замечает, что в компанию не берут «абы кого». Ментор обещает позвонить, если станете везунчиком и пройдете отбор.

Уже через 2 часа связываются и радостно сообщают о прохождении на следующий этап собеседования. Приглашают на стажировку в 11:30 и просят обязательно принести блокнот и ручку.

Система приема на работу. Комментарий психолога.

После собеседования складывается впечатление, будто оно было продумано так, чтобы надавить на стажера и заставить его поверить в успешность компании. Мы обратились за комментарием к психологу Анель Алиаскаровой, чтобы понять, имеет ли здесь место психологическое воздействие на соискателя?

«Можно четко заметить, что здесь используют тактику манипуляции и психологического воздействия на будущих сотрудников, создавая иллюзию успешной и выгодной карьеры через хвалебные слова, множество возможностей и привлекательные перспективы. На начальных этапах специально оставляют больше неясности касательно самой работы как раз для того, чтобы удержать людей именно за счёт этих призрачных перспектив», — поделилась эксперт.

День второй. «Уберите телефон, не снимайте!».

Время 11:30, тот же офис. Просят ожидать возле стойки регистрации, так как обучение начинается в 12:00. На полчаса раньше приглашают для того, чтоб поговорить с ментором. Она в свою очередь встречает с улыбкой и дает именной талон с просьбой не терять.

Фото: Алтынай Ажибекова

Смена обстановки. Уже второй этаж. Небольшой зал внутри которого 50 потрепанных стульев. Столько же потерянных лиц. Сидят в большинстве своем пенсионеры и студенты. Вокруг обработанные в «Фотошопе» фотографии с яхтой и даже вертолетом. Как позже выяснилось, снимки принадлежат сотрудникам компании, достигшим особенных высот.

Фото: Алтынай Ажибекова

В зал входит дама в юбке. Натянутая улыбка. Первые 15 минут нет никакого представления, чем же все-таки занимается компания? Лектор просит всех записывать и все 30 минут объясняет, как сложно заработать в найме. Следующие 30 минут речь уже идет о малом и среднем бизнесе, где трудно пробиться. И, конечно, остальное время уделяется более выгодному бизнесу — крупным предприятиям, коим и считает себя организация N.

Стажеры к этому времени уже утомлены, пару человек даже ушли, поняв, куда попали. В какой-то момент безупречная улыбка с лица лектора слетает, и она, повышая голос и немного волнуясь, обращается к последним рядам и говорит: «Уберите телефон, не фотографируйте». После этих слов лекция продолжается. Говорят уже о том, что N сотрудничает с государством, помогает финансово нуждающимся. И в десятый раз подчеркивается официальность и легальность компании.

Фото: Алтынай Ажибекова

Лекция подходит к концу. Всех сразу же встречают менторы. Спрашивают, как все прошло. Уточняют, придёте ли завтра и, конечно, не забывают делать комплименты.

Комментарий психолога.

Можно ли такими действиями, буквально ходьбой по пятам и менторством, излишним вниманием влиять на человека?

«Безусловно, можно. То, что компания уже так долго на рынке, в очередной раз доказывает, что такая схема работает. Действия компании направлены на создание эмоционального восторга и желания присоединиться к ней, что может влиять на человека эмоционально и заставлять видеть предложение как уникальное. Это обычный маркетинговый ход. Конечно, не все люди попадаются на такие крючки, особенно те, у кого развито критическое мышление и самосознание. Такие люди сразу чувствуют, что здесь что-то не так, некоторые даже понимают, что именно. И как раз, поэтому с каждым разом всё меньше людей и приходило на такие “стажировки”», — говорит Анель Алиаскарова.

Третий день стажировки.

Встречают также, как и вчера. С улыбкой и на полчаса раньше обучения. Эти 30 минут они уделяют беседам со стажерами. Спрашивают, чего ожидают от лекции? После «допроса» отправляют в тот же кабинет только уже на три с половиной часа.

Во второй день стажировки лектор обещает расшифровать финансовый план, производство и карьеру. Что и происходит. Представляют специальную систему отчета, иерархии и даже «валюты». Каждые две минуты уже заметно опустевшая в два раза аудитория вносит в конспект новый термин. «Серебряный лев», «Золотой лев» — сотрудники, повысившие свой доход до 8000 pv. (PV — что-то вроде валюты, которую используют вместо привычного тенге). И если перевести 8000 pv в тенге, получается больше полутора миллионов. Но чтобы прийти к этому уровню дохода, нужно привлечь новых сотрудников, которые подпишут договор и будут покупать и продавать продукцию. И таких работников должно быть больше десяти. Проценты от их заработка будут поступать на счет ментора. Классический сетевой маркетинг.

Итак, три с половиной часа лекции проходят без ответов на самые волнующие вопросы. В чем все-таки заключается работа стажера? Что он должен делать? На эти вопросы ментор сообщает, что узнать ответы можно только на третий день стажировки.

Четвёртый день стажировки

Фото: Алтынай Ажибекова

Четвертый и последний день стажировки, в котором должна решиться судьба стажера в компании. Только это решение принимает не компания, как это обычно бывает, а сам стажер.

Небольшое пояснение: мы хотели понять, насколько они нуждаются в сотрудниках и что будет, если стажер ведет себя безответственно? Каждый день или через день мы писали своему ментору, можно ли перенести время стажировки? Или прийти в другой день? А можно через неделю? В общем делала, все то, чего не стоит делать, в надежде устроиться на работу. Понятно, что при таком поведении большинство компаний отклонило было резюме стажера. Но, в нашем случае, что бы мы не написали, ментор предлагал удобные даты посещения лекции. И даже несмотря на то, что корреспондент несколько раз обещала приходить и не приходила на встречи, ментор продолжал звать и предлагать новые даты.

В последний день стажировки обещают все-таки ответить на главные вопросы — кем вы будете работать и какие обязанности выполнять?

Тот же зал с фотографиями, только в этот раз не так душно и жарко. Причина этому — полупустое помещение. В этот раз всего 10 человек. И 3 лектора. Каждый из них опять говорит на своем языке, используя специальные термины компании и все больше запутывает слушателя. Но интересные вещи впереди. Так как для пущей уверенности в том, что стажер сможет заработать, подключают нынешних «Бронзовых», «Золотых львов». У всех одна история. Каждый из них повествует о жизни в найме. Где очень мало зарабатывал и как только пришел в N, стал миллионером. А когда начали пользоваться их же продукцией, перестали болеть и даже вылечили то, с чем врачи не справлялись.

И, наконец, последние 15 минут лекции те самые ответы на вопросы. Кем Вы будете работать? Сначала «оператором». Задача будет заключаться в том, чтобы привлечь как можно больше новых стажеров. Для этого необходимо публиковать по 40-50 объявлений в день на разных источниках. Столько же проводить собеседований. И отправлять на стажировку как можно больше людей, чтобы те подписали договор. Чтобы заключить договор нужно купить продукцию как минимум на 9 тысяч тенге. Но вас могут уговорить приобрести товар на сумму от 40 тысяч. Некоторые так и делают, ведь верят, что смогут увеличить количество звезд. А больше звезд – больше и процентов.

Сразу после окончания лекции менторы забирают своих стажеров на подписание договора. Сомневающимся начинают показывать фотографии сотрудников из Таиланда и ОАЭ. Делятся их инстаграм аккаунтами и советуют подписаться. Ведь они тоже были такими же стажерами. Но спустя всего 2 года добились высот. А если это не помогает, предлагают прийти на тренинг и убедиться в возможностях заработать. Правда и за это нужно будет заплатить 25 тысяч тенге.

Подписавшие договор будут приглашены на следующий день уже на работу, а сомневающихся людей будут преследовать сообщения от менторов.

Комментарий психолога

«Такая система может заставить человека подписать договор, основываясь на эмоциональных воздействиях, создании иллюзии успеха и давлении со стороны менторов. Особенно ключевое значение здесь имеет последний пункт. На собственном опыте знаю, какого это, когда ты натыкаешься на мошенников, и они знают, куда именно давить. А узнают они это, если вы отвечаете на их вопросы и даете им шанс заслужить ваше доверие. Как раз именно этим стажёры и занимались на протяжении всего цикла “принятия на работу” и упомянутой “стажировки”. В конце цикла все ещё можно спрыгнуть с этого поезда обмана, но шансов куда меньше, чем в самом начале», — заявила эксперт.

Что будет, если договор будет подписан?

2 героя поделились своими историями. Стоит также упомянуть, что люди пережившие или переживающие бремя долгов из-за N организации стыдятся и не хотят делиться своей историей. Им очень сложно вспоминать этот период, поэтому немногие соглашаются на интервью. Одна из наших героинь имела относительно положительный опыт с компанией. По ее словам она начала там работать из-за болезни, так как соседка познакомила с продуктом. Сама продажами не занималась, но принимала на постоянной основе продукт. Потому что считает их БАДЫ качественными и пользуется продукцией по сей день.

«Я работала лектором с самого начала, вела лекции в офисе на протяжении 7 лет. И мне это нравилось. С продажами напрямую связи не имела. В долги тоже не влезала, единственное слышала, что в российских филиалах сотрудники в кредитах из-за работы. Но я сама как бизнес не рассматривала компанию, так как там 90% людей не зарабатывают, а живут в иллюзиях из-за постоянных тренингов и семинаров», — призналась Аяулым (имя изменено).

Этот пример оказался с хорошим концом, но чаще можно встретить человека в долгах из-за N – организации. В такую ситуацию и попал Алишер (имя изменено).

«Я с ними судился, это бесполезно. Первый и второй суд выиграли, но третий проиграли. Потратили все деньги на адвоката. Не только деньги, но и нервы. Но все равно ничего хорошего из этого не вышло. Кредиты остались на нас. Теперь выплачиваю 550 тысяч тенге», — поделился Алишер.

Страдают из-за долгов не только сами жертвы, но и их семьи. Астанчанка по имени Жания (имя изменено) поделилась с тем, как она и ее мама тяжело переживали из-за отца, который устроился работать в N компанию.

«В начале мне нравилось проводить время с отцом и играть в игры. У него тогда было много свободного времени. Но потом я начала замечать изменения в поведении. Он ничем не занимался, полагался на маму  из-за чего часто возникали ссоры. Мама ему говорила, что его работа ни к чему не приведет. Но он тогда верил в легкий заработок», — делится Жания.

Из-за проблем на работе и долгов отец Жании повлиял на настроение всей семьи. Этот период оставил сильный отпечаток, что они редко вспоминают, те времена.

«Мама сильно переутомлялась, так как много работала и пыталась обеспечить троих детей. Постоянные ссоры и долги отца ухудшали ситуацию. Но после того как отец покинул эту организацию, в семье все стало хорошо. Компания дала понять ему, что в жизни не бывает легкого заработка», — призналась девушка.

Кто чаще попадается?

Посетив несколько лекций, в нашей команде сформировалось вполне логичное заключение. К сожалению, почти 70% сотрудников и стажеров приходится на пенсионеров. А остальные 30% это молодые, чаще всего студенты, кому очень нужны финансовые средства. С психологической точки зрения в основном это люди предпочитающие легкие деньги.

«Люди, которые ищут быстрый успех, финансовую независимость, и те, кто подвержен влиянию социального статуса и материальных благ, могут быть более подвержены такому воздействию. Как правило, у таких людей низкий уровень образования, жизни, а также самоконтроля и дисциплины, критического мышления. Люди, которым в жизни не хватает внимания, положительной оценки, доброго отношения, тоже в зоне риска. Особенно это касается наших пожилых людей, которые очень доверчивы, зачастую они получают много положительных эмоций в таких местах, и они готовы отдавать свои деньги, чтобы это продолжалось», — рассказывает психолог.

Как не попасться?

Все начинается с объявления. Старайтесь искать вакансии в проверенных источниках, не на kaspi, olx, telegram или instagram. Насторожить должна солидная зарплата, а также то, что потенциальный работодатель изначально не рассказывает в чем заключается работа. И если Вы ничего подозрительного не заметили до начала собеседования, то обратите внимание на само интервью. Опыт, описанный в данном материале, может послужить ярким примером и руководством к действию…бежать из такой компании.

Пропащее дело: ежегодно в Казахстане пропадают около 1,5 тыс. человек, 20% из них дети.

Фото: https://ru.freepik.com/

Ануар Ерекешев, Ажар Камалова

В международный день пропажи детей на столбе в центре города приклеена листовка, информирующая прохожих об исчезновении подростка. Глаза на фотографии грустно смотрят на пешеходов, а официальной причины пропажи нет, как и свидетелей…

 

По официальным данным портала органов правовой статистики и специальных учетов Qamqor.kz в Казахстане насчитывается около 2,5 тыс. пропавших взрослых и еще 200 детей. Чаще люди пропадают в Алматинской, Акмолинской и Западно-Казахстанской областях. Следом в антирейтинге Туркестанский и Карагандинский регионы. Шестую строчку делят Костанайская область и ВКО.

Инфографика: MNU NEWSROOM

Нередко в числе пропавших без вести оказываются подростки. Как правило, они уходят из дома из-за проблем в семье. Своими опытом и наблюдениями с нами поделились в Департаменте полиции города Атырау:

«При рассмотрении причин уходов подростков из дома можно выделить следующие причины: 

– семейная обстановка – насилие, тяжелая обстановка, просчеты воспитания и другие;

– внутренние процессы, происходящие с самим ребенком;

– влияние социума, референтной группы, особенностей взаимодействия в школе, с друзьями», — говорится в ответе на наш запрос.

В полиции также добавили, что поиски пропавших людей затягиваются на долгие годы в связи с тем, что на первоначальном этапе розыска со стороны потерпевших даётся недостоверная информация. Также, многие пропавшие без вести, ушедшие из дома, ведут скрытный образ жизни, в связи, с чем розыск занимает долгое время.

Например, в Меркенский РОП ДП Жамбылской области в сентябре 2019 года обратилась гражданка «С», сообщив о том, что ее муж вышел из дома в неизвестном направлении и не вернулся. Два месяца спустя было установлено местонахождение гражданина «С», а в беседе с нами он пояснил, что он находился в соседних областях, работал разнорабочим, и просто не хотел возвращаться домой к жене.

Впрочем, если человек пропал из поля зрения, не всегда проблема заключается в конфликтах с близкими. Зачастую причина в алкоголизме, лудомании и деменции, говорят правоохранители.

Дильназ Айтуарова пропала более 15 лет назад в Карагандинской области. На момент пропажи девочке было всего 5 лет. Официальная причина пропажи – неизвестна. 

Фото: qamqor.gov.kz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Термин «без вести пропавшие» с юридической точки зрения не совсем корректный, и правильнее говорить «временно отсутствующие», так как по сути человек просто отсутствует в обществе. Первый термин относится исключительно к категории военнослужащих, местонахождение которых неизвестно.

Светлана Алейникова 1976 года рождения пропала 5 лет назад в городе Алматы. Официальная причина пропажи – ушла из дома.

Фото: qamqor.gov.kz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пропадают люди различных социальных групп, возрастов и уровня образования, начиная от маленьких детей и подростков, заканчивая пожилыми людьми, достигших пенсионного возраста. Это представители различных этносов, и пропадают они по всей стране, вне зависимости от региона или города проживания.

Самая частая причина исчезновения это уход из дома (1577), бывают случаи, когда люди пропадают в воде (6) или даже в транспорте (19). Мужчин пропало на данный момент 1643, а женщин 490. Люди, родившиеся после 1990 года, пропадают реже.

Руслан Жуванышев пропал в возрасте 17 лет в Костанайской области. Розыскное дело от 2020 года, официальная причина пропажи – ушел из дома.

Фото: qamqor.gov.kz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Каких-то людей удается найти довольно быстро и вернуть их к привычной жизни, других же не могут обнаружить даже спустя десятилетия. Дети в нашей стране пропадают реже и всего зарегистрировано 42 случая, большая часть из них в  Карагандинской области (9).

И еще статистика от полицейских.  В розыске от 1 до 1000 дней находятся 8 человек, от 1000 до 10000 — 26 человек, от 10000 дней и выше — 6 человек.

Алтын Турмагамбетова пропала 13 лет назад в Мангистауской области в возрасте 17 лет. Официальная причина пропажи девушки – ушла из дома.

Фото: qamqor.gov.kz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Поиск людей очень сложная и трудоемкая работа, которая требует огромных ресурсов. Дильмира Блац, состоящая в добровольном волонтерском движении Lider, поделилась своим опытом и рассказала, что в работе по поиску без вести пропавших людей используется разный набор навыков и ресурсов: анализ информации, умение работать с картами и местностью, а также навык опрашивать свидетелей и анализировать полученные данные.

Жительница Астаны Жанна Н., мать 12 летней девочки-подростка испытала на себе каково это не знать где твой ребенок. Ситуация в которую она и ее семья попали полностью изменила их жизнь и взгляды на нее.

«Как только я узнала, что дочь ушла из дома без телефона, я не могла найти себе место. Я сразу же побежала искать ее, начала звонить в полицию, хотя я думала, что они откажут, так как не прошло еще 24 часа. Однако, к моему удивлению, сотрудники сказали, что стоит звонить сразу, не ожидая ни минуты. Самым страшным было заполнять анкету ребенка и описывать ее приметы, в тот момент мир ощущался совсем по-другому. Я была очень удивлена оперативной работе полицейских, которые не медлили ни секунды, а предпринимали различные действия, вплоть до вызова кинологов, но к счастью, это обошлось, и дочь вернулась ко мне. Мой совет всем это сразу звонить в полицию, если пропала связь с ребенком»,  — поделилась женщина.

В 2023 году в ЕРДР было зарегистрировано порядка 200 розыскных дел. 599 человек найдены еще на начальном этапе оперативно-розыскных мероприятий. Кто-то пропадает из-за случайных обстоятельств, кому-то просто не нравится его жизнь и он решает сменить обстановку, но некоторые просто теряются, имея не имея шанс найтись.

Разводы в Казахстане: как решить проблему и нужно ли?

 

Фото: freepik.com

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алтынай Ажибекова

журналист

Казахстанцы разводятся чаще, чем жители большинства других стран. Республика  заняла вторую строчку в глобальном рейтинге разводов World Population Review, уступая лишь Мальдивским островам. Почему институт семьи трещит по швам и может ли на это влиять слишком лёгкий процесс расторжения брака?

Причины

Юристы и адвокаты по семейным делам и бракоразводным процессам как никто другой знают об истинных причинах разлада в казахстанских семьях. Один из них, Данияр Мухамбеткалиев рассказывает, расходятся пары обычно, когда терпение уже на исходе.

«Причинами этого явления, прежде всего, являются алкоголизм, наркозависимость и насилие в семье по отношению к супруге или детям. Если женщина постоянно терпит в семье насилие, то понятно, что будет желание развестись. Также в последнее время увеличилось количество разводов из-за пристрастия к азартным играм одного из супругов», —поделился юрист.

Кроме того, разведённые казахстанки, по словам юриста, часто признаются: расторгнуть брак они решаются из-за сложных отношений со свекровью или финансовых проблем в семье.

Получается, причины из года в год остаются неизменными, но уровень разводов увеличивается и даже бьет рекорды. И одна из наиболее частых причин разводов за последнее десятилетие – насилие в семьях. В 2013 году ужасающая статистика была на пике. Тогда в стране было зарегистрировано более 137 тысяч случаев домашнего насилия по отношению к женщинам.

Фото: gender.stat

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Но на показатель разводов это не сильно повлияло. Общий коэффициент на тысячу составил всего 2,77%. В сравнении с  2011 годом, коэффициент которого составил 2,6%, разницы особой нет. То есть, высокий уровень бытового насилия в казахстанских семьях не повлек за собой увеличения количества разводов. Однако в 2019 году, несмотря на низкое количество случаев бытового насилия за последние 10 лет, уровень разводов, наоборот, достиг своего пика. Тогда коэффициент составил уже 3,23%. Хотя показатель бытового насилия был гораздо меньше в сравнении с 2013 годом.

Фото: gender.stat

Исследуя статистику, становится понятно, что разводятся чаще именно молодые пары. Специалист Мухамбеткалиев подтвердил, что распадаются в основном семьи, в которых супругам от 28 до 33 лет. Возможно, у представителей поколения 90-ых виденье об институте семьи отличаются от поколения их родителей. Или они по–другому смотрят на разводы. Ценности меняются, в приоритете всё чаще карьера, а не брак.

Процесс

Бракоразводный процесс в Казахстане слишком прост, считают эксперты, что и влияет на негативную статистику. Тогда как без бюрократических проволочек должны разводиться лишь те, кто пострадал от абьюзивных отношений. В других случаях, семьи необходимо заставить, что называется «побегать» по инстанциям, это позволит выкрасть время на то, чтобы еще раз обдумать решение о расставании.

Наша героиня Дина, переживающая развод, была удивлена безразличию со стороны государства.

«У нас был вопрос касательно имущества, поэтому я написала заявление и продлила процесс еще на некоторое время, но я думаю, если бы не стоял вопрос с квартирой, развод дали бы в тот же день. То есть им было все равно разведемся мы или нет, ведь не было попыток примиренияили даже психолога», — поделилась женщина.

Свою лепту в сохранение браков пытаются внести парламентарии. К примеру, мажилисвумен Нургуль Тау предлагает организовать в Казахстане Агентство по делам семей, женщин, детей и молодежи. Отдельный госорган, по ее словам, позволит укрепить институт семьи. Идею поддерживает Данияр Мухамбеткалиев. Юрист считает, что подобные учреждения должны в обязательном порядке направлять семейные пары, подающие на развод к психологам.

Но не все хотят проходить и без того стрессовый бракоразводный период с попытками государства помочь. Некоторые семьи приходят с неизменным решением. Так как уже попробовали и помощь психологов, и совместный отпуск и все возможные способы дальнейшего продолжения брака.

Например, Адиль (имя изменено) женился 22-летним парнем, но из-за разногласий в семье развелся спустя всего год. Он не поддержал идею, предложенной депутатом Тау. Напротив, высказал недовольство и признался, что нынешняя система ему импонирует больше.

«Я не думаю, что государство должно вмешиваться в естественный процесс разводов. То есть, да, можно, конечно проводить уроки для школьников и рассказывать о семейных ценностях. Но влиять и пытаться помирить взрослых людей, готовых развестись,неправильно», — заявил Адиль.

Другая казахстанка, Асель (имя изменено), была в браке на протяжении 17 лет. Вместе с мужем воспитывала троих детей, один из них был несовершеннолетним во время бракоразводного процесса. Асель призналась, что распад семьи пережила нелегко. Надеялась, что 3 месяца, которые дало государство на раздумья, помогутсохранить семью. Но, к сожалению, развод случился. А мнение о системе сложилось навсегда.

«Возможно, если бы, когда я разводилась, нас попытались примерить, отправили к психологу или провели беседу, то мы бы остались семьей. И, конечно, я считаю, нужно усложнить бракоразводный процесс», – заявила Асель.

А как у других?

Похожие государственные институты уже работают в других странах.  В Узбекистане в 2022 году было создано Министерство по поддержке семьи. Но за год существования ведомства процент разводов увеличился на 3,3%.

Более успешный кейс в Турции. Там, в 2011 году сформировали Министерство по делам семьи и социальных услуг. На протяжении 10 лет в стране сохранялся коэффициент разводов на уровне 1,62, несмотря на рост численности населения.

К сожалению, выявить, закономерность с количеством разводов, заключением браков ифункционированием подобных государственных институтов почти невозможно.

Корень проблемы

Впрочем, эксперты считают, что подобное «государственное регулирование» числа разводов — это попытка потушить пожар, а не предотвратить его. Поэтому специалисты по семейным отношениям предлагают обратить внимание на молодежь, которая только формирует свое представление о браке. Возможно, следует создать целую кампанию, которая бы пропагандировала семейные ценности брака и внушала уровень ответственности.

«Детей в возрасте 14-16 лет в школе знакомить с пониманием семьи, ролями отца, матери, рассказывать о семейных обязанностях, семейных конфликтах и способах их разрешения. Важно говорить и о семейных психологах, которые могут помочь проконсультировать», —добавил юрист Данияр Мухамбеткалиев.

Решаются ли проблемы?

Министр информации и общественного развития Аида Балаева анонсировала новые правиларегистрации брака онлайн. В обязательном порядке казахстанцы должны будутпросматривать ролик о семейных ценностях, прежде чем официально стать супругами.

Также в Астане и Шымкенте стартовал пилотный проект, в рамках которого будут проводиться бесплатные, так называемые добрачные консультации. Граждан, желающих завести семью, будут обучать, и отвечать на их вопросы о планировании семьи и семейной психологии, репродуктивном здоровье и ведении семейногобюджета.

Внимание уделили и домашнему насилию. По словам министра Балаевой, было выделено 469,3 млн тенге на реализацию социальных проектов. 40% из выделяемых средств будут направлены на профилактику бытового насилия (финансирование деятельности кризисных центров, неправительственных организаций), 25% – на пропаганду семейных ценностей среди молодежи, 10% – на поддержание репродуктивного здоровья среди населения, 15% – на профилактическую работу с малоимущими семьями.

Звучит многообещающе, но насколько это эффективно? Социолог Рената Оспан, к примеру, поставила под сомнение некоторые проекты. По ее мнению, «добрачный социальный ролик», который должен укреплять семейные ценности, кажется неоднозначным. До сих пор не ясно, как это будет реализовано и будет ли результат.

«Как идея это звучит неплохо, но как это будет исполнено на деле, конечно, сомнительно. Я, например, не знаю, что такого можно показать в ролике, чтобы это больше повлияло на решение людей, чем весь их накопленный культурный капитал», — поделилась она.

Возникает вопрос и о затратах. Может ли быть оправдана выделенная сумма на социальные проекты?

«Конечно курсы по планированию семьи и семейной психологии, репродуктивного здоровья и планирования семейного бюджета были бы полезны. Но я не думаю, что они результативны перед заключением брака. Так как тут все-таки нужен более комплексный подход. Ведь представления о семье и ценностях формируются с самого детства. То есть за одну консультацию сделать из неосознанного человека осознанного практически невозможно», —считает социолог.

Эффективность такого рода проектов будет ясна только через год с появлением статистики. Но эксперты предполагают, что если решать проблемы комплексно, то курсы могут быть продуктивными.

«Мы не можем перекладывать всю ответственность на государство. Так как проблема семейных институтов — это не только вопрос государственной политики, но и культуры. Тем не менее, хотелось бы, чтобы власть улучшала качество жизни. Ведь если у граждан Казахстана будет хороший доход и уровень жизни, то, я думаю, они будут более осознанно подходить к созданию семьи. То есть нужно уделить этому внимание и развивать экономику», — заявила Рената Оспан.

Пирамида финансиста: искореняется ли проблема финансовых пирамид в реальности?

Фото: Жанель Муканова

Жанель Муканова

Одни считают, что финансовые пирамиды – порок нашего общества, другие воспринимают их как лотерею. Третьи думают, что вовремя выйдя из нее, можно остаться в плюсе. Но в любом случае, эта система устроена так, что чьи-то слезы обязательно прольются. Или человека, вложившего большие деньги, или того, кто привлекал вкладчиков, наживаясь на доверии. Мы выслушали истории и тех, и других. И если эта проблема так паразитирует в нашем обществе, действительно ли с ней борются или все же работают на статистику.

ПОПАДАЮТСЯ ДАЖЕ СПЕЦИАЛИСТЫ, ВСЮ ЖИЗНЬ РАБОТАЮЩИЕ С ФИНАНСАМИ

Финансовые пирамиды — это проблема не только казахстанцев, которым не хватает средств на закрытие базовых потребностей, но и людей с большими деньгами и опытом работы с ними. Так можно охарактеризовать первую героиню нашего расследования. Финансистка с 25-летним опытом, работавшая в крупнейших банках Казахстана.

Женщина пожелала оставить имя нераскрытым, поскольку эта история может нанести ущерб ее репутации. Она уверена, что совершать ошибки – это нормально. Более того, считает, что полученный опыт, пусть и негативный, делает специалиста более компетентным. Но вместе с тем понимает: иметь дело с таким финансистом клиенты в большинстве своем не захотят.

Мошенник пришел к ней в офис с деловым предложением. Представился сотрудником солидной аудиторской компании. Мужчина предложил выгодное сотрудничество, позволяющее «легко и быстро» заработать.

«Я ему доверяла. Все ему доверяли. На этом доверии он собрал больше 5 миллионов долларов от очень умных, успешных людей, у которых по несколько бизнесов», — рассказывает пострадавшая.

Чтобы развивать свой проект, мужчине нужны были деньги. Он предлагал инвесторам хорошие условия – делить прибыль пополам.

«Он показывал нам, как оказалось позже, поддельные документы, где говорилось, что он участвует в бизнесе и имеет хорошую маржинальность. Даже выписки из банков по движению по счетам каким-то образом удалось фальсифицировать. Выглядело все очень правдоподобно, как бизнес-ниша, в которой он хорошо управлял деньгами», — признается героиня.

Эту схему он реализовывал 2 года, и люди все это время ждали свои дивиденды. В результате, когда стало понятно, что привлечь новых клиентов больше не получится, а финансовая пирамида в среднем обычно и существует 2-3 года, лже-бизнесмен сбежал из страны.

«На него завели уголовное дело, и пока он все еще в бегах. Многих из нас на тот момент привлекла высокая ставка за короткий срок, только спустя время я поняла, что, если тебе предлагают высокую ставку, стоит очень насторожиться», —  добавила женщина.

ОПАСНЫЕ ЦИФРЫ: СТАТИСТИКА

В 2023 году пресечена деятельность 22 финансовых пирамид. Численность пострадавших от них выросла втрое — с 427 человек в 2022 году до 1275 человек в текущем, сообщают в Агентстве по финансовому мониторингу. Реальная ситуация, скорее всего, трагичнее.

Большая часть пострадавших — женщины и люди преклонного возраста. И если смотреть на ситуацию с моральной точки зрения, общественность часто интересует вопрос – что толкает мошенников на финансовые преступления и аферу в отношении соотечественников? Чтобы это узнать, мы отправились в место, где отбывают свое наказание люди, осужденные за организацию финансовых пирамид.

 

«НАС САЖАЮТ, ПОТОМУ ЧТО ПРАВИТЕЛЬСТВУ НЕОБХОДИМО ОПРАВДЫВАТЬ ПОКАЗАТЕЛИ ПО БОРЬБЕ С ФИНАНСОВЫМИ ПИРАМИДАМИ»

Учреждение № 3. Женская колония. Из 60 женщин, отбывающих здесь срок, 35 осуждены по статье 217 УК РК (Создание и руководство финансовой (инвестиционной) пирамидой). Признаются, что каждый день как «день сурка». Каждая попала сюда из-за желания быстро и легко заработать.

Фото: Жанель Муканова

Фото: Жанель Муканова

 

Войдя в «дом», где живут заключенные, мы попытались найти общий язык с женщинами и признались: «мы не судьи, и пришли сюда не осуждать вас. Но хотим поделиться вашими историями с читателями. Быть может, ваши откровения остановят тех, кто подумывает встать на путь финансовых пирамид». Реакцией на эти слова стал отказ большинства заключенных от личной беседы. «Мы не виноваты, мы жертвы, а вы уже считаете нас плохими», — говорили осужденные.

Две арестантки все же соглашаются на интервью. Наши собеседницы Лейла и Гульжан — бывшие предпринимательницы. Они рассказали очень похожие истории: знакомые пригласили подписаться в прибыльный сетевой бизнес. Процедура вступления очень простая — пройти регистрацию на сайте.

«Ничего делать не нужно, деньги списываются автоматически, проценты будут приходить сами, а ты просто должен приводить новых участников. Все как в любом сетевом бизнесе», — рассказывает Гульжан.

Все шло гладко до тех пор, пока домой к каждой из наших собеседниц не наведались полицейские. Обыск, предъявленные обвинения, суд и вот уже второй год они живут под одной крышей с чужими людьми. Больше половины женщин в этом учреждении находятся под стражей за финансовые преступления, а именно – участие в финпирамидах и несут тройное наказание: лишение свободы, запрет на работу, связанную с финансовой деятельностью, и оплату исков (в среднем на 100 миллионов тенге).

«Но я не обманывала, я обманулась сама», — говорит Лейла. И на наш вопрос: «тогда почему вы сейчас находитесь здесь?», женщина отвечает: «Нас сажают, потому что правительству необходимо оправдывать показатели по борьбе с финансовыми пирамидами перед Президентом».

Их логика проста: они не были организаторами, работали в отделе продаж компаний, которые позже были признаны судом финпирамидами. Здесь так у большинства. По словам наших собеседниц – практически в каждой истории осуждены исполнители. А сами организаторы находятся за границей.

 

ПОЧЕМУ БЛОГЕРЫ, РЕКЛАМИРУЮЩИЕ ФИНПИРАМИДЫ, НЕ НЕСУТ ОТВЕТСТВЕННОСТЬ?

Информацию о существовании зарубежных проектов подтверждает создатель фонда «Финансовая культура Казахстана», бывший депутат Мажилиса Парламента и борец против финансовых пирамид Юрий Ли:

«К сожалению, сейчас в Британии, Гонконге, Новой Зеландии покупают полочные компании за 3000–5000 долларов. В таком случае нужно смотреть нет ли их в черных списках Центробанка России”.

И здесь же возникает справедливый вопрос, если участницы финпирамид отбывают свое наказание, должны ли нести ответственность те, кто рекламировал деятельность таких компаний?

«Будучи депутатом, я поинтересовался: почему блогеры, которые рекламировали целый ряд финансовых пирамид, все еще не понесли ответственность. И предложил ввести уголовную ответственность за подобную рекламу. На это мне сказали, что за всю историю всего 4 человека были привлечены за это дело. Все, потому что норма прописана так, что за производство и распространение налагается штраф, но сам факт финансовой пирамиды доказывается не в административном, а в уголовном процессе. Уголовный процесс длится годами, а данность привлечения по административной ответственности – 2 месяца, то есть если в течение 2-х месяцев не доказано, что это была финансовая пирамида, блогер не понесет наказание. Но уже были приняты поправки в статье 217, прим 1., и теперь они уже год несут ответственность за рекламу», — рассказал Юрий Ли.

Как на самом деле расследуются такие преступления? Как доказывается вина, и не остаются ли на свободе инициаторы мошеннического бизнеса? На эти вопросы в пресс-службе Агентства по финансовому мониторингу нам так и не ответили.

Однако мы имеем возможность изучить закрытые дела в банке судебных реестров. Например, в деле Пригодина С.П. за 2017 год, мы наблюдаем проблему точного установления суммы, которую должен вернуть обвиняемый пострадавшим.

На что и была одна из жалоб женщин из учреждения: «Мы тоже по-своему виноваты, но степень наказания не соответствует. Люди знали куда идут и просто хотели халявы, а сейчас, когда потеряли свои деньги, подают на нас иски. И суд без разбирательств, верит им на слово».

В деле, безусловно, присутствовали отчеты о суммах. Но проблема заключалась в том, что деньги были переведены на карту, а соответственно сумма извлеченного дохода, то есть имущественной выгоды, не разграничена. Но в этом случае вины органов нет, так как мошенники заранее продумывают удобные варианты избежания наказания.

ЧЕМ РАНЬШЕ ВЫ ОБРАТИТЕСЬ, ТЕМ БОЛЬШЕ ШАНС ВЕРНУТЬ ДЕНЬГИ

К слову, если вы вкладываете инвестиции в компанию, никогда не переводите деньги на карту физического лица, советуют эксперты.

«Мошенники взяли название китайской компании, чьи бумаги котируются на шанхайской бирже, создали сайт и с помощью него и амбассадоров начали собирать инвесторов. Люди ищут информацию об этой компании в интернете, и делают вывод, что она действующая. Но важный нюанс, когда мы спросили у представителей этой компании: «как перевести им деньги?», они ответили: «на эту карту отправляйте». Какая китайская компания будет получать платежи на карту физического лица?» – рассказывает Юрий Ли.

Таким образом становится понятно, что практически в каждой такой истории важно мыслить критически и анализировать элементарные процессы. Ответ на вопрос «мошенники передо мной или нет?» на поверхности. Правда, вспоминая историю нашей первой героини, нельзя отрицать тот факт, что иногда аферисты подготовлены очень хорошо.

В качестве совета людям, как воспользоваться помощью правоохранительных органов наилучшим образом, бывший парламентарий Юрий Ли советует в ту же минуту, как человек теряет деньги, сообщать об этом в полицию.

«Тут же подключаем банк, тут же находим мошенников по фотографиям, камерам видеонаблюдения. Чем раньше вы обратитесь, тем больше шанс вернуть деньги»

СРЕДНЕСТАТИСТИЧЕСКАЯ ЖЕРТВА ФИНАНСОВЫХ ПИРАМИД – КТО ОНА?

Глубже разбираясь в теме, и понимая, что пирамиды — это в первую очередь, экономическая проблема нашей страны, возникает вопрос: как определить среднестатистическую жертву финансовых пирамид?

По словам экспертов это не зависит от возраста, пола или уровня достатка. Жертвами пирамид, как правило, становятся совсем не бедные люди. Те, кому есть что вкладывать. Бывают истории, когда люди несут свои миллионные сбережения в сетевой бизнес. Предварительно не изучая репутацию и надежность компании, хотя и могли бы позволить себе нанять аудитора и юриста.

Потому эксперты предлагают смотреть на среднестатистический портрет через призму образа жизни человека. Если проводить тесты на склонность оказаться жертвой финансовой пирамиды, не нужно проверять их знание высчитывания процентов, или компетенций проверить лицензию. Задаваться должны простые вопросы, о которых каждый из нас может спросить себя сам: хотел бы ты выиграть в лотерею? Хотел бы ты получить что-то, не прилагая усилий? Также можно попросить 100 человек называть серый пол белым, и проверить назовет ли его белым человек, который не знает о договоренности. Скорее всего — да. А ещё, говоря о портрете жертв финпирамид важно отметить, что попадаются на уловки сетевиков не только взрослые, но и дети.

«В основном все происходит в приглашениях в компьютерные клубы, все, что связано с играми. Эта частая практика не только в Казахстане, но и за рубежом. Это происходит и со студентами, — говорит Юрий Ли, —  Крупнейшая мирового уровня пирамида Q-net в последние годы была сосредоточена именно на них. Например, парень-студент собирал деньги с ребят из общежития, вложил их в эту организацию, и деньги прогорели. Второй методикой этой организации было приходить в вузы и через болевые точки убеждать студентов брать кредиты. Многие хотят заработать быстро, лежа на диване».

 

ВЫПУТАТЬСЯ ИЗ ФИНАНСОВОЙ ПИРАМИДЫ. СОВЕТЫ ПОСТРАДАВШИМ.

Учитывая статистику, большое количество казахстанцев уже вовлеклись в подобные аферы. И здесь важно понять уже не просто, как защитить себя от финансовой пирамиды, а как из нее выпутаться, если уж попал в сети сетевиков.

Первое, чего точно не советуют делать эксперты, так это идти на курсы финансовой грамотности. Идите в полицию. Если дело возбуждено, наймите адвоката. В финансовых пирамидах много фигурантов, много субъектов. Кто-то организатор, кто-то возглавлял филиалы, кто-то занимался рекламой. Необходимо узнать какие активы успели арестовать: деньги, недвижимость. А адвокат должен понять, насколько готовы виновные возместить ущерб.

К сожалению, потерпевшие должны быть готовы к расходам, так как чаще всего эти схемы проработаны годами и деньги выводятся сразу. И хуже может быть только ситуация, в которой жертвы повторно попадают в другую финпирамиду, пытаясь выпутаться из первой. Потому, эксперты напоминают: чего точно не стоит делать помимо курсов финансовой грамотность, так это обращаться по объявлениям, которыми пестрит фэйсбук: «вернем деньги из финансовых пирамид».

Как правило, это те же организаторы финансовых пирамид просят человека отправить удостоверение, дать банковскую карту и после этого говорят, что нашли мошенников. Дальше подделывают документ, где показаны активы заявители и просят заплатить 500 долларов как налог на бюджет, чтобы вернуть эти деньги. После заявителю присылают новую бумагу, согласно которой нужно заплатить еще 800 долларов. На возражения мошенники отвечают: «Либо платишь еще, либо деньги вернуть не получится». В какой-то момент человек понимает, что это очередной «развод», и его просто блокируют.

Также существует процедура Чарджбэк, она позволяет вернуть деньги за покупки. Человек пишет заявление и обосновывает, что платеж был перечислен ошибочно.

«Там работают 2 банка: банк пострадавшего и банк владельца счета, на которые были переводы деньги. Могут вернуть, могут не вернуть. Но есть компании, которые прикрываются этой системой, и опять же просят деньги на «налоги». Какие-то деньги возвращаются, какие-то нет. Не возвращаются деньги в нескольких случаях: когда был перевод с карты на карту, когда есть привязка к Kacсe24 или когда прошел срок (180 дней после транзакции). Последний вариант – идти в банк, писать заявление», — рассказывает Юрий Ли.

Всегда оставайтесь бдительны и насторожитесь при существовании 3 факторов: 1) наличие высокой доходности, 2) отсутствие прозрачности отчетности компании, 3) отсутствие лицензии. И помните, что «легких денег» не бывает.

Чужая профессия: что делать, если родители решают за ребенка?

Фото:freepik.com

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ажар Камалова

журналист

Не профессия выбирает человека, а человек профессию, говорил когда-то древнегреческий философ Сократ. Однако в современном мире за ребенка нередко этот выбор делают родители. Так будет лучше, считают взрослые. Но стоит ли им вмешиваться и если да, то как? Разберёмся в ситуации.

Проведённый нами опрос показал, что 4 из 10 студентов выбрали профессию не сами, а по рекомендации или настоянию родителей. Остальные выбор сделали самостоятельно. Среди опрошенных – студенты юридических, экономических и медицинских факультетов.

«У меня никогда не было подобного желания»

Томирис Бутешева учится на третьем курсе медицинского университета в городе Алматы. Студентка рассказывает, что в её семье ценится профессия врача. Мама – медик с многолетним стажем. С детства родители убеждали девочку посвятить себя здравоохранению. По их мнению, только в этой сфере можно добиться успеха. Сама Томирис никогда этого не хотела.

«Раньше я считала, что это в силу подросткового максимализма, сейчас же понимаю, что это просто не моё. К большому сожалению, я не вижу себя в этой сфере», – признается студентка.

Помимо перспективы – всю жизнь заниматься нелюбимым делом, Томирис столкнулась с еще одной проблемой. После того, как родители настояли на выборе профессии, отношения с ними у девушки несколько ухудшились.

«Моя обида чувствуется с каждым днем всё больше. Мы часто говорили об этом, но мама предпочитает меня не слышать. Как бы иронично ни звучало, но она стала врачом тоже не по своему желанию. Она сказала, что привыкла и, значит, привыкну и я», – рассказывает Томирис.

Несмотря на то, что девушка не хотела поступать в медицинский, сегодня она старается найти некоторые плюсы. Например, Томирис считает отличным скиллом (навык с англ.) способность ориентироваться в своём теле, возможность оказать себе и окружающим первую помощь. Однако посвятить жизнь практической медицине Томирис пока не готова.

«Я ежедневно задаюсь этим вопросом. У меня были мысли уйти в преподавание, так как это то, что мне действительно нравится. Либо попробовать себя в политике именно в медицинской сфере (министерство здравоохранения). Также есть мысли уйти в науку, генетику, нейробиологию или трансплантологию. В конце концов, медицина даёт много возможностей, за что я ей благодарна», – поделилась девушка.

«Всё было знакомо. Даже смена компаний, не давала нового»

С развитием рынка труда в современном мире понятие «Профессия — это на всю жизнь» становится неактуальным. Жительнице Астаны Эльмире Жашимовой 39 лет, 13 из которых она проработала в сфере инвестиций. Прошла все ступени карьерного роста: от рядового специалиста до руководящих позиций. Сменила несколько компаний, но позже поняла, что работа больше не приносит удовольствия. Так успешный финансист стала стилистом.

«После 35 лет я задумалась, то ли это дело, которым хочу заниматься в будущем? Вначале было интересно, увлекательно. Позже шла по накатанной. Все было знакомо. Даже смена компаний не давала нового. Было тяжело. До сих пор тяжело в каких-то моментах, но я не жалею», – вспоминает Эльмира.

В какой-то момент женщина решилась на перемены. Уволилась с работы, но чем заняться и чему посвятить новый этап своей жизни она поняла не сразу.

«Перерыв был где-то полгода после увольнения с последней компании. Я всегда любила красиво одеваться, считала себя стильной. Во время перерыва, когда я уволилась, увидела в Инстаграме у знакомого стилиста, что он открывает набор на свои курсы. Тогда я загорелась и купила курс «Персональный стилист», – рассказывает женщина.

Эльмира уже 2 года успешно работает персональным стилистом в элитном бутике одежды и продолжает учиться. Она ежедневно проводит консультации клиентов, делает разборы гардеробов, стилизацию фотосессий и помогает правильно подойти к шопингу. Эльмира получила образование финансиста по своему желанию и с поддержкой родителей, но своим примером показывает, что сменить профессию и найти любимое дело можно в любом возрасте. Сегодня она с уверенностью делится советом:

«Не нужно бояться, жизненные обстоятельства быстро меняются, надо пробовать себя».

«Мы взрослые и мы транслируем отношение детей к работе»

Одни знали «кем станут» уже в школьные годы, а другие находят себя только во взрослом возрасте, рассказывает профориентолог Меруерт Мукашева. Эксперт добавила, что в поисках подходящей профессии сейчас чаще взрослые, а не подростки.

Меруерт Мукашева — дипломированный международный эксперт по профориентационному консультированию и карьерный коуч. За годы работы она помогла больше двумстам казахстанцев найти дело по душе.

«Я ребенок 90-х, на примере своих родителей искала работу и поступала в университет, лишь бы был какой-то заработок, там не говорилось про удовольствие. Соответственно, чтобы в будущем у детей не было таких проблем, я считаю, что мы (взрослые) на своем примере должны транслировать детям, что работа может быть в удовольствие», – говорит Меруерт.

Эксперт уверенна, что выбор профессии никак не ограничивается возрастом. Этим вопросом можно задаться в любом возрасте, а главное – в этом нет ничего постыдного.

«Самый возрастной клиент – 45 лет, учитывая, что ко мне приходят клиенты в среднем от 25 до 37 лет. У женщины был запрос: «Оценить, насколько ей подходит её нынешняя работа?» – рассказывает эксперт.

Есть навязанное мнение, если человек часто меняет работу – это несерьезно. И многие клиенты приходят с запросом найти что-то фундаментальное, потому что в обществе принято, чтобы человек всю жизнь занимался одной деятельностью.

Но, возвращаясь к главное теме – «что делать, если родители навязывают профессию?» Меруерт Мукашева рекомендует не закрываться в себе и не отказываться от помощи родителей.

«Взять максимум от сложившейся ситуации, не обесценивать то, что вам сейчас дают. В университетах сейчас очень хорошо прокачивают социальные и другие навыки. А ещё, за год до окончания учебы искать себе работу, и разобраться с тем, где вы можете применить полученные знания», – добавила профориентолог.

Эксперт советует также обсудить желаемую ребенком профессию с родителями. Важно аргументированно объяснить свою позицию, чтобы взрослые понимали важность и актуальность деятельности. Однако лучше вместе с родителями обратиться к профориентологу, чтобы найти компромисс.

Тем не менее, адаптироваться умеют не все, но с появлением доступной психологической помощи и консультаций это можно перенести намного легче.

 

«Продать родителям собственную идею будущего»

Некоторые психологи советуют при выборе сферы деятельности использовать схему «хочу – могу – надо». Когда профессия соответствует интересам человека (хочу), соотносится с его возможностями и способностями (могу) и востребована на рынке труда (надо). Придерживаясь алгоритма, можно получить, что называется, «комбо» – любимую и востребованную работу. Но, это в идеале. Казахстанский психолог Айнур Абжан рассказала, что делать, если «большим планам на жизнь» противостоят интересы родителей.

«Необходимо сходить к семейному психологу и услышать друг друга. В таком случае нужен открытый посредник, который будет сохранять нейтралитет. Каждая из сторон права по-своему, и каждая из них хочет быть услышана», – говорит психолог.

И здесь, по словам психолога важно помнить: родители не хотят навредить. Их вмешательство продиктовано переживаниями за ребенка и желанием помочь. И здесь уже родителям важно не переусердствовать.

«Родители хотят, чтобы ребенок «не пропал» во взрослой жизни, и считают, что единственный способ помочь — навязать «серьезную» или «полезную» профессию. Их можно понять. И тут перед ребенком стоит задача «продать родителям» собственную идею своего будущего. Поделиться ею, возможно, попросить о помощи в каких-то вопросах. Пребывать в позиции «ничего не могу поделать» может стать опасным заигрыванием, которое перерастет в выученную беспомощность. Всегда важно себя спрашивать: окей, это я не могу, а что могу? Поддержка, принятие, отсутствие обесценивания — это условия безопасности для нас. Это база, на которую мы опираемся в детстве и уже во взрослой жизни», – подытожила Айнур Абжан.

Эксперты часто в своих комментариях упоминают такое явление, как Gap year. Распространившаяся на Западе практика годового перерыва между школой и университетом для некоторых школьников стала глотком свежего воздуха. Этот перерыв большинство тратит на поиски себя и развитие недостающих навыков. Это также отличная возможность поговорить с родителями и взвесить все «за» и «против».

Важно помнить, что выбор профессии должен исходить из собственных желаний и способностей. Прислушиваться к мнению и советам родителей нужно, однако окончательное решение принимает ребенок.

«Родители говорили: идите попрошайничать, на хлеб и на водку». Кто просит милостыни на улицах?

Фото: freepik.com

Тансу Оспан

Протянутая рука человека, просящего милостыню – знакомый образ для каждого городского жителя. Наверняка многие из вас хотя бы раз задумывались над тем, выбор это или безысходность, бизнес или нужда, помочь или пройти мимо? О том, что собой представляет попрошайничество в современных реалиях и необходимо ли принимать меры по борьбе с этим явлением, читайте в нашем материале. 

 

«Кому скажешь, что ты тоже работаешь, и тебе все равно не хватает на жизнь?»

Мечеть Абу Насыра аль-Фараби, около семи вечера. У здания стоит женщина с коляской, из которой свисают ноги ребенка. Он будет лежать неподвижно на протяжении еще нескольких часов. По скверу на территории храма бегает девочка двух-трех лет, она играет возле цветочных клумб со своими ровесниками, пока ее не окликнет знакомый голос. Девочка плачет, просит оставить ее с новыми подружками играть с цветами, но после недолгих уговоров садится с матерью на ступеньки у входа в мечеть. Так выглядит обычная пятница Айгерим и ее детей. Женщина вынуждена просить милостыню из-за нехватки денег.

Встречая таких людей на улицах, в голове нередко проносится: «Лучше бы работать шла». Но, Айгерим, как и некоторые другие казахстанцы, просит милостыню не от безделия и лени. Она моет полы в подъездах и зарабатывает около 80 тысяч тенге в месяц, что ничтожно мало для содержания не только себя, но и троих маленьких детей. Муж, по ее словам, не может работать из-за травмы ноги, потому женщина стала единственной кормилицей семьи.

На вопрос о том, достаточно ли получается собрать с помощью попрошайничества, Айгерим призналась:

«Кто как даст. Одни могут оставить пару тысяч, некоторые просто не обратят внимания, а другие даже могут плохо обо мне отозваться. Кому скажешь, что ты тоже работаешь, и тебе все равно не хватает на жизнь. Предъявлять доказательства что ли?»

Среди тех, кто вынужден заниматься попрошайничеством, как выяснилось, есть и работающие люди. Но, бывают и другие истории. В столице, как и в остальных городах Казахстана, часто встречаются автобусные попрошайки. Обычно это дети до 12 лет, не похожие на местных жителей и плохо разговаривающие на казахском и русском языках. Иногда они поют песни или читают суры из Корана, тем самым усиливая эмоциональное воздействие на пассажиров и манипулируя чувствами верующих.

Интересный момент: вместе с пластиковыми стаканчиками для горсти монет, попрошайки стали носить с собой бумажные таблички с номерами для перевода денег на банковскую карту. Современные проблемы требуют современных решений или за этой деятельностью стоит кто-то еще? Чтобы найти ответы на эти вопросы, мы позвонили по одному из таких номеров. Нам ответил человек, представившийся братом ребенка-попрошайки. Он был удивлен звонком и отметил, что до нас к нему никто не обращался, в том числе благотворительные фонды и правоохранительные органы.

К слову, свое имя анонимный собеседник так и не назвал, но поделился их историей: они приехали на заработки в Астану из Узбекистана около месяца назад. В их семье семь несовершеннолетних детей, которые не ходят в школу и целыми днями собирают деньги в общественных местах. Это помогает с покупкой еды и базовых принадлежностей, ведь, по его словам, аренда жилья и так дорого обходится для взрослых кормильцев семьи.

Фото: shutterstock.com

«Родители говорили: идите попрошайничать, на хлеб и на водку»

Побираться порой вынуждены не только дети мигрантов, но и наши, казахстанские. Во время работы над материалом мы столкнулись с трудностями в поиске героев, которые имели дело с принудительным попрошайничеством. Оно и понятно: вспоминать об этом мало кто хочет, а тем более говорить вслух с незнакомыми людьми. Поиски такого героя заняли несколько недель.

Позже мы решили обратиться в правозащитные организации. На наш запрос откликнулась Анна Рыль. Она руководит фондом «Коргау-Астана» с 2005 года и помогает людям, оказавшимся в трудной жизненной ситуации, жертвам бытового насилия и торговли людьми. Благодаря ей мы познакомились с Игорем, двадцатидвухлетним парнем с очень непростой судьбой.

Когда Игорю было 10 лет, он жил с матерью в квартире у ее подруги, которая тоже воспитывала маленького сына. Никто из взрослых на тот момент не работал, поэтому детям приходилось просить милостыню на улицах.

«Родители говорили: идите попрошайничать, на хлеб и на водку», – вспоминает Игорь.

Иногда мальчики даже пропускали школьные занятия, чтобы заработать хоть какие-то деньги для семьи. Руки на них не поднимали, но они столкнулись с тяжелым эмоциональном давлением со стороны собственных матерей. Это продолжалось на протяжении года. Не выдержав, Игорь сбежал из дома.

«Помню, что это было в районе «Встречи». Я пришел в кафе, подошел к барной стойке, так и сидел там, домой идти не хотел. Меня забрали к себе люди, которые там работали. Они помогли мне и до сих пор помогают. Я все еще хорошо с ними общаюсь», – признается молодой человек.

Родная мать Игоря, в свою очередь, искала сына и предпринимала всяческие попытки забрать его. Однако она не стала бороться с хроническим алкоголизмом и продолжила пить, из-за чего ребенка ей не вернули. В этот сложный период ему оказали помощь совсем чужие люди. Одели его с ног до головы и по сей день поддерживают с ним связь. Он прожил у них около года, пока органы опеки рассматривали дело о лишении родительских прав его матери. По словам Игоря, ему было лучше жить в детском доме, чем с родной матерью:

«Я чувствовал, скорее, облегчение, когда попал в детский дом. Мне не приходилось думать о том, что снова нужно будет попрошайничать и искать деньги на еду».

Для предотвращения подобных случаев необходимо забирать детей у родителей, которые пьют и заставляют зарабатывать с помощью попрошайничества, считает Игорь. Он также отметил, что можно пойти и попросить помощи у окружающих. Не стоит бояться рассказывать о том, что происходит дома. В конце концов, по его мнению, есть добрые люди, которые могут помочь.

 

Государственная поддержка нуждающимся: что, кому и каким образом

Те, ко попал в сложную жизненную ситуацию могут обратиться за помощью к государству. Существует множество государственных программ для уязвимых слоев населения, рассказывает руководитель столичного Управления занятости и соцзащиты Илья Скуб. По его словам, об условиях для получения пособий и другой помощи говорят много, информация есть в открытых источниках. Вопрос лишь в том, насколько людям это интересно, ведь главное – это их желание:

«Для тех, кто оказался в трудной жизненной ситуации, если речь идет, допустим, о бездомных или упавших духом людей, у нас есть центр ресоциализации «Демеу». Центр располагается вблизи центрального рынка и принимает людей сроком до одного года, где они получают специальные соцуслуги: койко-место, нательное белье, средства гигиены и трехразовое питание», – рассказывает специалист.

В дневном стационаре центра «Демеу» проживают до 180 человек, а в ночном отделении до 50 человек. Единственное противопоказание: там не принимают людей в алкогольном и наркотическом опьянении, а также при наличии туберкулеза, СПИДа или ВИЧ, то есть социально опасных заболеваний, которые могут передаться другим людей.

«Кроме того, в центре могут посодействовать тем, кто по каким-то причинам остался без документов. Специалисты помогают их восстановить, а также получить необходимые справки. Для получения всех этих услуг заключается социальный контракт. Согласно его пунктам, взамен на получаемые услуги, человек обязуется либо трудоустроиться, либо, если это лицо с инвалидностью, его направляют в другое государственное учреждение – дом престарелых и инвалидов, где он сможет жить и получать эти услуги от государства», – объясняет Илья Скуб.

В акимате также пояснили, что существуют различные единовременные выплаты и льготы в зависимости от ситуаций. Например, адресная социальная помощь для тех, чей доход ниже черты бедности (в 2023 году – 28 397 тенге).

Среди прочего стоит выделить процедуру восстановления документов, удостоверяющих личность. Как было упомянуто ранее, на улицах оказываются не только граждане нашей страны, но и мигранты, а значит процесс может затянуться.

«Процедура достаточно сложная, особенно это касается тех граждан, которые до сих пор имеют на руках паспорта СССР образца 1971 года. Таких у нас еще довольно много в стране. Сам процесс занимает примерно от месяца до трех. Причем если это паспорта Узбекской, Кыргызской или Белорусской ССР, мы отправляем запросы в другие государства и ждем подтверждения, что такой человек действительно есть. Пока готовятся документы, люди находятся в нашем центре», – рассказал руководитель Управления.

 

Кто нуждается в помощи, а кто должен быть наказан?

На данный момент в нашем законодательстве ответственность за попрошайничество закреплена по статье 449 КоАП РК под названием «Приставание в общественных местах». Согласно первому пункту, действие должно совершаться именно в назойливой форме, за что правонарушителю может грозить предупреждение либо штраф в размере 5 МРП (17 250 тенге). Как такового юридического определения нет ни у самого попрошайничества, ни у его «назойливой» формы.

Директор института экономической политики, а также кандидат юридических наук Каирбек Арыстанбеков поделился мнением о том, что нужно изменить в законодательстве, чтобы четко разделять эти понятия:

«Речь идет не о том, чтобы просто ввести юридическое определение, а возможно даже рассмотреть целесообразность инициирования и разработки законопроекта в этой области. То, что попрошайничество закреплено только в КоАП-е – это огромный законодательный пробел».

Отметим, что последний депутатский запрос, затрагивающий эту проблему, был направлен в адрес Правительства еще в декабре 2018 года. Шакир Хахазов и другие мажилисмены тогда отметили, что «благодаря смягченным нормам попрошайничество приобрело весьма значительный размах» и Правительству необходимо принять серьезные меры для решения этого вопроса. О том, какие конкретные шаги нужно сделать, рассказывает эксперт Каирбек Арыстанбеков:

«Когда мы говорим о попрошайничестве, мы не должны забывать о так называемых «управляемых» людях, которые были вовлечены в эту деятельность не по своему желанию. Им надо помочь. Здесь поднимается вопрос о реабилитации и адаптации в области занятости. Но если взглянуть на ситуацию с другой стороны, данный вид деятельности превратили в бизнес. Одно дело – когда люди просят милостыню в позволенных местах. Например, в районе рынка, церквей или мечетей. Это допустимо. Но когда люди зарабатывают там, где это не предусмотрено или запрещено хотя бы по культурным соображениям, здесь нужно принять какие-то ограничительные меры».

Эксперт настаивает на необходимости вести специальный мониторинг, согласно которому можно будет определить категорию попрошаек: действительно нуждающихся или тех, кто находится под влиянием третьих лиц. Государственные органы, в свою очередь, должны принять меры по каждому из просящих милостыню. К примеру, утвердить Дорожную карту, по которой будут отмечены лица, которых трудоустроили, кто способен работать, а кто – нет.

Немного о мониторинге: для того, чтобы получить статистику по вопросам попрошайничества мы обратились в Министерство внутренних дел, в Комитет по правовой статистике и специальным учетам Генеральной прокураторы, а также в Департамент полиции города Астаны. Ответа от них мы так и не дождались, что наталкивает на вопрос о том, а есть ли эти данные вообще? Ведет ли кто-то эту статистику? И если она есть, то почему мы не видим ее в свободном доступе?

У попрошайничества тысячи лиц и столько же историй, которые остаются неуслышанными и забытыми. Но прежде всего, это такие же люди, как и все мы. Не стоит поспешно вешать на кого-то клеймо социального паразита и обвинять его в нежелании быть активным членом общества. Это всегда легче. Сложнее – понять первопричину этой ситуации и что нужно предпринять, чтобы улицы городов страны не заполонили люди, не нашедшие для себя более достойного места в обществе.

До тех пор, пока профилактические меры в виде помощи уязвимым слоям населения не будут доступны и понятны каждому нуждающемуся, ужесточать наказания за попрошайничество – безответственно.

Ко всему прочему, при рассмотрении такого общего, казалось бы, явления, становятся заметны пробелы на разных ступенях государственного механизма: как работает миграционная или ювенальная полиция, насколько распространена информация для тех, кто в ней реально нуждается и привлекаются ли к ответственности виновные за принуждение.

Это лишь некоторые из многих вопросов, которые нуждаются в рассмотрении и незамедлительном вмешательстве со стороны государства, разных министерств и ответственных лиц. Которые, лишь объединив усилия с привлечением экспертного сообщества и гражданской общественности смогут выстроить законный механизм решения этой социальной проблемы.

А если говорить о каждом из нас – мы тоже можем не остаться в стороне. Например, в следующий раз, положив нуждающемуся монетку в ладонь, поинтересоваться, нужна ли ему социальная помощь и готов ли он поехать в реабилитационный центр? Или спросить, не принуждают ли человека заниматься попрошайничеством. Хотя бы попытаться поучаствовать в судьбе человека, который опустил руки и поднимает их лишь за милостыней.

Палестина мен Израильдің қайта соғысуының себебі неде?

Фото: iarex.ru

Арайлым Серқанова
MNU Newsroom

Газа секторын бақылайтын палестиналық ХАМАС тобы 7 қазан күні таңғы уақытта Израильге 5 мыңнан астам зымыран жіберіп, ел аумағына басып кірді. Олар Израильге қарсы “Әл-Ақса су тасқыны” атты әскери операцияның басталғанын жариялады. Шабуылдың себебін ХАМАС ұйымы израильдіктердің Иерусалимдегі Әл-Ақса мешітін басып алуымен түсіндірді. Салдарынан 1,2 мыңға жуық адам қаза тапқан. Израиль кері шабуылын күшейтіп, әлі күнге дейін шабуылды жалғастырып келеді. Газаның денсаулық сақтау министрлігінің соңғы дерегінше, Израиль шабуылынан 20 мың палестиналық мерт болған. 

22 қарашада Израиль мен ХАМАС қозғалысы төрт күндік бітімге келу туралы келісім жасады. Тараптардың өзара шарты бойынша, Израиль түрмелеріндегі 200-ге жуық палестиналық пен 100-ден астам кепілге алынған израильдік елге қайтарылды. Олар негізінен әйелдер мен балалар болды.

Қақтығыс 10 желтоқсанда қайта жалғасты. Сол күні ЦАХАЛ (Израиль қорғаныс армиясы) елдің солтүстігінде төрт рет әуе дабылы қағылып, Ливанның аумағынан оқ атылғанын айтты. Оған жауап ретінде Израиль Хезболла қозғалысының нысандарына соққы берген.

2023 жылдың 7 қазанынан 20 желтоқсанына дейін Палестина-Израиль қақтығысы салдарынан Израильде 1200-ден астам адам қаза тапты, 5000-нан астам адам жараланды. Ал Палестинада қаза тапқандар саны 20 мыңға толды. Оның ішінде әйелдер саны 4 мыңға жетіп, балалар саны 7 мыңнан асты. 

Бұл Израиль мен Палестина арасындағы бірінші соғыс емес. Осыған дейін де бірнеше рет екі тарап ашық қақтығысқа араласқан. Кейбір сарапшылар бұл өңірлік қақтығыстың жақын уақытта шешімі болмайтынын айтса, тағы бірі екі тараптың бейбіт келісімге келу ықтималдығы Осло жиынында болғанын айтады. 

Қақтығыстың бастауы

Палестина жерінде ертеректен еврейлер мен арабтар қатар өмір сүрген. Осыдан бірнеше мың жыл бұрын мұнда еврейлер құрған мемлекет те болды. Бірақ кейіннен өңір мұсылмандар қарамағына өтіп, палестиналық арабтар саны артты. Десе де, еврейлер саны аз болғанымен, олар арабтармен қатар өмір сүрді. Ал XIX ғасыр соңында зионизм қозғалысы басталып, Еуропа және АҚШ-тағы еврейлер арасында жаппай тарихи отанына қайта оралу мәселесі жаппай талқылана бастады. 

Бұл қозғалысты ағылшын империясы да қолдап, 1917 жылы елдің сыртқы істер министрі Артур Бальфур еврей текті ағылшын ауқатты азаматы Уолтер Ротшильдке жазады. Бұл тарихта Бальфур декларациясы атымен танымал. Құжатта ағылшын үкіметінің еврейлердің Палестинаға көшуін қолдайтыны жайлы айтылады. 

1922 жылы Осман империясы құлаған соң, Ұлттар Лигасы ағылшын империясына Палестинаны басқару мандатын берген. Сол кезден бастап, еврейлердің Палестина жеріне көші жиілей түседі. Ал Еуропада нацистік Германия күш алғанда, еврейлер босқын болып жаппай Палестинаға ауады. Бұл арабтардың жаппай наразылығын тудырып, екі ұлттың арасында қақтығыстардың туындауына алып келеді. Мәселенің ушығуына байланысты ағылшын империясы БҰҰ-дан көмек сұрауға мәжбүр болады. 

1948 жылы Израиль шабуылынан қашқан палестиналық босқындар/Фото: Alamy Stock Photo

1947 жылы БҰҰ Бас ассамблеясы Палестинаның аумағында екі мемелкет құру туралы шешім қабылдайды. БҰҰ комиссиясының шешіміне орай, еврейлерге Палестина халқының 30 пайызын құраса да, оларға 55 пайыз жерді беру шешімі шығады. Бірақ Палестинадағы еврей билігі 1948 жылдың көктемінде ағылшын мандатының бітуіне екі ай қалғанда палестиналық арабтар жеріне жаппай шауып, өңірдің 77 пайыз бөлігін иемденіп алады. Палестиналықтар Израильдің әскери қысымынан қазіргі Газа және Иордан өзенінің батыс алқабына дейін шегінеді. Сосын ағылшын мандаты аяқталған күні, яғни 14 мамырда Израиль тәуелсіздігін жариялайды. Израильдің арабтарға жасаған бұл шабуылы тарихта Nakba, яғни “апат” деп аталды. 

Израиль ел статусын бекіткен күні оған Палестинаға көрші жатқан Мысыр, Сирия, Ирак, Ливан, Иордания, Сауд Арабиясы мен Йемен елдері соғыс жариялап, жауынгерлік бөлімшелерін Палестина провинцияларына енгізеді. 

Соғыс бірнеше айға созылып, Израиль жеңісімен аяқталады. 

Алты күндік соғыс

1967 жылы Мысыр елі Суец арнасынан Израиль сауда кемелерін өткізбей қояды. Бұл Израильдің Мысырға шабуылына жетеледі. Мысырға Сирия мен Иордания елдері қолдау білдіргенімен, Израиль аз уақытта Синай түбегін жаулап алады. Шайқас көбіне әуе арқылы жасалды. Араб елдері тарапынан 20 мыңға жуық адам шығыны болған. 

5 маусымда басталған соғыс нәтижесі аз уақытта көріне бастайды. 8 маусымда Мысыр мен Иордания, ал 9 маусымда Сирия қақтығысты тоқтату шешімін мәлімдейді. Ал Израиль атқылауды 11 маусымда тоқтатады. 

1967 жылы болған алты күндік соғыстағы Израиль қарулы күштері және тұтқынға түскен Мысыр әскері/ Фото: Rolls Press/Popperfoto/Getty Images

Алты күндік соғыс нәтижесінде Израиль Мысырдың Синай түбегін, Иордания бақылауында Иордан өзенінің батыс жағалауын және Сирияның батысындағы территориясын жаулап алады. Нәтижесінде, 300 мыңнан астам араб халқы өз үйінен кетуіне мәжбүр болды. Кейін қақтығысқа БҰҰ араласып, кей территориялар араб елдеріне қайтарылады. Нақтырақ экономикалық маңызы бар Синай түбегі 1979 жылы Мысырға қайтарылады. Бірақ Израильдің палестиналықтар мекен еткен аймақтардағы бақылауы сақталады.

 ХАМАС қандай қозғалыс?

1987 жылы 14 желтоқсанда Газа секторындағы  “Мұсылман бауырлар” ұйымының құрамында “ХАМАС” қозғалысы құрылды. Қозғалыс көбіне әскери қабілеті бар азаматтардан тұрды. 

 “ХАМАС” атауы “Харакат әл-мукауата әл-Исламия”, яғни “Исламдық қарсылық қозғалысы” деген мағынаны білдіреді. Ол Израиль мемлекетін мойындамайды және 1948 жылға дейінгі Палестина өңірінде арабтар билік етуге тиіс деп санайды. 

1997 жылы АҚШ үкіметі аталмыш ұйымды террористік ұйым деп атады. 

Хамас тобы әр жылдары әскери күшін нығайтып, кибер шабуылдармен де айналысты. Израильге қарсы барлау қызметін де жүргізді. Бірнеше рет ашық соғысқа көшіп, Израиль шекарасына басып кіруге де ұмтылды. Мыңдаған зымыран ұшырды. Израиль де жауап ретінде, Газаға 2008 және 2014 жылдары шабуыл жасаған. 

Алты күндік соғыс нәтижесінде Газа аумағы Израиль бақылауына өткен болатын. Аумақта Израиль әскері болса да, Хамастың жасырын күші өңірде қолдау табады. Ал 2005 жылы Израиль әскері Газадан ресми шыққан соң, аумақтағы билік толықтай Хамас тобына өтеді.

Хамас тобы Иордан өзенінің батыс жағалауындағы Палестина билігімен шығыспайды. Сондықтан Газада дербес түрде өктемдік жүргізеді. 

Израиль оккупациясы

Израиль алты күндік соғыстан кейін Иордан өзенінің батыс жағалауындағы, Газа мен Иерусалимнің шығысындағы палестиналық арабтар үстінен де әскери бақылау орнатады. Халықаралық Amnesty International құқық қорғау ұйымы Израиль оккупациясы кезінде арабтар құқығы тапталғанын айтып, оларға қарсы қысымды апартеид деп атады. 

Израиль билігі бұл әрекетін оккупация деп есептемейді және арабтардың қайта шабуылын доғару жұмысы деп біледі. Десе де, 1967 жылдың маусымынан бастап Израиль үкіметі арабтарды үйлерінен күштеп көшіріп, арабтар жерін еврейлер қауымдастықтарына береді. 

Amnesty International дерегінше, соңғы 50 жылда Израиль үкіметі палестиналықтардың 100 га жерін тартып алып, өңірдегі 5 миллионға жуық арабтардың күнделікті өміріне физикалық шектеу қойып отыр. Соңғы жарты ғасырда палестиналықтар жеріне 600 мың еврей көшіп барғаны да белгілі болған. 

Израиль әскерінің Иордан өзенінің батыс жағалауын оккупациялағанына 50 жылға орай протеске шыққан палестиналық тұтқындалған сәті. Фото: The Finanсial Times

2001 жылдан бері Израиль әскері тарапынан палестиналық арабтарға түрлі заңсыз қысым жасалған. Халықаралық құқық қорғау ұйымының дерегінше, палестиналық арабтардан Израиль үкіметіне мыңға жуық арыз хат түскен. Бірақ ешбіріне қатысты қылмыстық іс қозғалмаған. 

Қазіргі соғыс салдары

Израиль әуе шабуылынан күн сайын бейбіт халық зардап шегіп жатыр. Бірақ еврей үкіметі Хамас тобының көзін құртпай, шабуылды тоқтатпайтынын мәлімдеген. 

Күні кеше Израиль әуе күші Газа орталығындағы әл-Мағази босқындар кемпіне шабуыл жасап, 70-ке жуық адамның мерт болғаны хабарланды. Al Jazeera дерегінше, Израиль үкіметі босқындар кемпі туралы білсе де, атқылауды жалғастырған. Израиль әзірге шабуыл себебін нақты түсіндірмеді. 

БҰҰ көмек күші Израиль шабуылы кесірінен Газа тұрғындарына көмек бере алмай жатқанын мәлімдеген. Соғыс басталғалы Газада 100-ден аса журналист мерт болды. 

БҰҰ-да Израильдің Газаға әуе шабуылын тоқтату туралы резолюция бірнеше рет көтерілді. Бірақ оған Батыс Еуропа елдері мен АҚШ қарсы дауыс беріп, болдырмай отыр. Израиль Хамас шабуылын антисемитизм деп бағалап, соңына дейін күресетінін айтады. Сарапшылар Израильдің бұл позициясын “Газадағы өлімді ақтап алу” деп есептейді. 

Израиль әскерінің Газаға әуе шабуылының көрінісі. Фото: The Associated Press

Соғыс басталғалы бейбіт келісім жасаудың бірнеше әрекеті жасалды. Қатар мен Иордания, Мысыр мен Сауд Арабиясы саяси коммуникация арнасын пайдаланып, соғысты тоқтату мүмкіндігін жасады. АҚШ сыртқы істер министрі Энтони Блинкен де өңірге ұшып келіп, араб елдерінің басшыларымен кездеспек болды. Бірақ Израильдің Газаға шабуылы күшейген тұста, араб елдері АҚШ билігі өкілімен кездесуден бас тартты.

Қазан айының соңында Қытай билігі Хамас шабуылын терроризмге теңей отырып, АҚШ-тың Израильге қолдауын да ашық сынады. Өз кезегінде, АҚШ үкіметі Израильге әскери және қаржылай қолдауын жалғастырып отыр. Бірақ шабуыл нүктелерін нақты бекітуді, Израиль бомбылауынан бейбіт палестиналықтардың зәбір көрмеуін қадағалауды сұрады. 

Әзірге екі тарапта да соғысты доғаруға қатысты еш пікір, не ұсыныс айтылмады. Өзге елдерден Израиль шабуылын доғару туралы талап айтылғанымен, соғыстың бейбіт келісімі туралы әзірге сөз болған жоқ.

Астана маңындағы ауыл тұрғындары электрге екі есе ақы төлейді

Фото: dixinews.kz

Мақпал Батталова
MNU Newsroom

Елорда маңындағы ауылдарда жарық бағасы әдеттегіден екі есе қымбат. Себебі Астана төңірегі электр қуатын жеткізу бағаналарымен қамтылмаған. Ауқатты азаматтар алдымен өзіне тоқ желісін тартқан. Сосын бағаны өз қалауынша қойып, көршілеріне таратқан.

Астана қаласының маңындағы Жібек жолы ауылының тұрғындары жарық құнының қымбаттап кеткеніне наразы. Олардың айтуынша, жарық бағасын күннен күнге қымбаттатып отырған – жекеменшік делдалдар. Олар ауылдың тең жартысына электр энергиясы әлі тартылмағанын, сол үшін олар электр қуатын кешенді транформаторы заңды тұлғалардан тартуға мәжбүр екенін айтады.

Жібек жолы ауылы Қарағанды тасжолында орналасқан. Ақмола облысына қарайды. Еңбек биржасы сайтының дерегінше, 2023 жылғы санақ бойынша ауылда 8993 адам тұрады. Ауыл бірнеше шағын ауданға бөлінген. Жаңадан көшіп келгендер көп шоғырланған кейбір шағын ауданға жарық әлі тартылмаған.

Мысалы, 7-шағын ауданының тұрғыны Әсел Сексенбаева 1квт электр қуатына 45.5 теңгеден төлейтінін айтты.

“Жарық беретін адам заңды тұлға болғандықтан, біз айына 1 квт-ға 45.5 теңгеден төлейміз. Электр қуаты күннен күнге қымбаттап  барады… Сонда айына шамамен 30 мың теңгедей болады”, – дейді ол. 

Әселдің сөзінше, жеке меншік иесі бағаны жиі көтереді.

“Алғашында, 2016 жылы 24 теңгедей болған. Соңғы қымбаттамай тұрып, 33 теңгеден еді. Сосын бірден 12 теңгеге өсіріп, қазіргі бағаны қойып отыр”, – дейді ауыл тұрғыны. 

Әсел Сексенбаева электр қуатын Павел Бычков есімді жылқы баптайтын фермасы бар азаматтан алатынын айтады. Сондай-ақ, ол өз жарық трансфарматорына қосқаны үшін де тұрғындардан қаражат сұрайды. Сексенбаева оған 2016 жылы жарық көзін беруі үшін 150 мың теңге төлегенін айтты.

“Мен 7-шағын ауданда тұрамын. Электр энергиясын барлығымыз дерлік, Бычковский жылқы зауытынан аламыз. Алайда, жарық құны тым қымбат”, – дейді сол ауданның тағы бір тұрғыны Гүлнәр Ембердиева.

Осы мәселе бойынша, редакция тілшісі “Бычковский” фермасының иесі Павел Бычковтың өзімен байланысқа шықпақ болды. Бірақ, жекеменшік иесі қоңырауларды жауапсыз қалдырды. Атамекен палатасының жеке кәсіпкерлерді анықтайтын сайты арқылы бұл азамат жайында бірқатар ақпарат анықталды. 2008 жылдан бері “Тамыз – 2005” атты ЖШС мен қоса “К/Х Дастархан” деген дәнді-дақылдар тасымалдайтын жеке кәсібі бар екен.

Фото: автор, КТП-сы бар тұрғын

Бычков транформатормен электр энергиясын қайдан тартады?

Ауыл тұрғындарының сөзінше, ауылда Бычков секілді өзіне транформатор қондырып алған азаматтар көп. Электр энергиясы жоқтар соларға тәуелді. 

Жібек жолы ауылында 12 жыл тұрып жатқан Жанар Адаманова жер сатып алғалы бері жарық тарта алмай отырғанын сөз етті.

“Осы жерді алғалы, электр қуатын тарататын бағана жоқ. Көршілердің ешқайсысы жарық бергісі келмейді. Бізден біршама алыс жердегі көршіміз келісіп тұр. Бірақ, сұрап отырған қаражаты тым қымбат”, – дейді Жанар.

Оның айтуынша, электр қуатынсыз үйінің құрылыс жұмыстарын бастай алмай отыр.

“Сол жерге үй салып, құрылыс бастайық десек, жарық жоқ. Жаз бойы елден мотор сұрап, құрылысты жалғастырдық. Енді несие алып, жарық бағанасын орнатайын десем, маған несие бермейді. Қазір біреудің үйін жалдап тұрамыз”, – деді ауыл тұрғын.

Жібек жолында тұратындардың кейбірі осылай жекеменшіктен мемлекеттік жарыққа көшкен. Олардың кейбірі алғашында 24-25 теңгеден төлеп, кейін мемлекет электр энергиясын 19 теңгеден пайдаланамыз дейді.

 

Фото: автор

Жарық неге жиі өшеді?

Ауылдың тағы бір тұрғыны Ержан Дүйсенбаев жарық әсіресе соңғы кездері жиі өшетінін айтты.

“Жарық өте жиі өшеді. Кейде жаңа жылда шаммен отырамыз. Биыл жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқан сыңайлы. Онда да өткен аптада бір тәулік бойы жарық болмады. Боранды түндерде де жарық болмайды”, – деді Дүйсенбаев.

Тұрғындар сөзінше, жарық өшкен кезде жылумен қоса су да өшеді.

“Үйдегі барлық нәрсе, су насосы, жылу барлығы да электр қуаты арқылы алынады. Себебі бізде орталықтандырылған су жоқ. Барлығы насос арқылы істегендіктен де, үйде жарық өшсе су да, жылу да болмайды”, – дейді Әсел Сексенбаева.

Newsroom редакциясы Жібек жолы тұрғындарына анонимді сауалнама жүргізді. Сауалнамаға ауылдың 222 тұрғыны қатысқан. Қатысқандардың  38,7 пайызы электр қуатын жекеменшік заңды тұлғалардан алатынын білдірді. Сауалнама жауабына орай, ауыл тұрғындарының 1квт электр энергиясына төлейтін баға 25 теңгеден 50-ге дейін барады. 

Сауалнамаға қатысқандар әкімдікке және Аршалы ауданының электр желісін таратушы орталығына шағымданғанын айтады.

“Жібек жолының әкімдігіне бірнеше рет шағым айттық. Осы жылы жарықты жиі өшіретін болып жүр. Өйткені, біздің жеке трансформаторды орталық 18 КТП жүйесіне қосты. Электр қуаты ауылдағы үлкен мәселеге айналды”, – деп пікір қалдырған сауалнамаға қатысушылардың бірі.

Ауылда кейбір көшелерде жарық бағаналары шамадан тыс орналасқан. Нақтырақ, ауылдың 6-шағын ауданында жүргізілген электр сымдары тым көп. Ауыл тұрғындарының сөзінше, соның есебінен де жарық жиі өшеді.

“Жел соққан кезде Молдағұлова-Гумилев қиылысындағы  трансформатордың қалай атылғанын терезеден көреміз. Хабарласамыз, келіп жөндеп кетеді. Бірақ одан пайда шамалы”, дейді кейбір тұрғындар.

Редакция тілшісі ауылды электр энергиясымен қамту бойынша ауылдық округтың әкімдігіне хабарласты. Әкімдік қызметкері бұл сауалға тек Аршалы ауданындағы мамандар  жауап бере алады деді. Ал Жібек жолы ауылы әкімінің орынбасары тілшінің қойған сұрақтарына жауап беруден бас тартты.

Аршалы ауданының электр желісін таратушы орталығы тілші сұрақтарына жауап бермеді. 

“Жібек жолы ауылында «АРЭК» АҚ қарасты 37 КТП жеке тұлғаларға жарық береді.  Ал 80 жекеменшік КТП жеке тұлғаларға жарық таратады. Жібек жолы ауылын толықтай жарықпен қамтамасыз ету жұмыстары ақырындап, барлық тұрғын алаптарын қоса алғанда жүргізіліп жатыр”, – делінген АРЭК берген деректерде.  Сондай-ақ, жекеменшік жарық берушілердің толық тізімі сұралған болатын. Бірақ, АРЭК қызметкері жекеменшігі бар, заңды тұлғаларға олар жауап бермейтінін айтты.

“Президенттен кешірім сұрау”: Қазақстандағы рақымшылық тарихы

Фото: liter.kz

Әмина Козбакова
MNU Newsroom

Қазақстан тәуелсіздік алғалы бері мемлекет басшылары 11 рет амнистия жариялады. Тұрғыш президент Назарбаев жеке тұлғаларға қатысты кешірім жариялау тенденциясын қалыптастырса, екінші президент Тоқаев оны жалғастырып келеді. 

Кейінгі жылдары мемлекет басшыларынан ресми кешірім сұрап, рақымшылығына ілінетіндер көбейді. Олардың басым бөлігі лауазымы жоғары шенеуніктер болды. Олардың қатарында Қазақстан үкіметін басқарған Серік Ахметов, Қарағанды облысының бұрынғы әкімі Бауыржан Әбдішев, Кедендік бақылау комитетінің төрағасы болған Серік Баймағанбетов, Павлодар облысының бұрынғы әкімі Ерлан Арын, Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің экс-төрағасы Мұрат Оспанов, Бұрынғы денсаулық сақтау министрі Жақсылық Досқалиев, Экономика және сауда министрі, білім және ғылым министрі болған Жақсыбек Күлекеев, Қостанай қаласының бұрынғы әкімі Ахмедбек Ахметжанов бар. 

Сондай-ақ, жазасы жеңілдетілгендер қатарында ұлттық экономика министрі болып тұрған кезде “Пара алу” бабымен сотталған Қуаныш Бишімбаев та болды. 

Амнистия деген не?

Амнистия немесе рақымшылық – адамдар тобын немесе жеке тұлғаны президенттің, өкілетті органның шешімімен қылмыстық жазадан босату немесе жазаны жеңілдету.

Қазақстанда рақымшылық ету актісін президент немесе Қазақстан Республикасының Парламенті шығарады. Сот тағайындаған жаза рақымшылық жасау арқылы қысқартылуы немесе неғұрлым жеңіл жазамен ауыстырылуы мүмкін. 

Рақымшылық сот үкімінің заңдылығына немесе негізділігіне күмән келтірмейді. Рақымшылық тек қылмыс жасағандардың, соның ішінде сотталғандардың жазасын жұмсартады. Амнистия актісі аса ауыр қылмыс жасаған адамдарға және жазаны өтеу кезінде тәртіп бұзған адамдарға қолданылмайды.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 54-бабының 6 тармағына сәйкес, рақымшылық жасау туралы декларациялар Қазақстан Республикасы Парламентінің құзыретіне жатады.

“Елбасының” рақымы

Қазақстанның тұңғыш президенті егемендік жылдары әр тәуелсіздік мерейтойы қарсаңында 9 амнистия жариялады. Назарбаев бекіткен ең соңғы амнистия туралы заң жазасын өтеп жатқан немесе сот үкімін күткен 36 мың қылмыскердің 28 мыңға жуығына қатысты болды. 

Осы заң бойынша рақымшылыққа ілінгендер қатарында «Бесоба» кешеніндегі үйді өз меншігіне алған Қарағанды ​​қаласы әкімінің экс-орынбасары Виктор Иванов пен Мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылау департаментінің бұрынғы басшысы Дәулет Алтынбеков бар. Бұрынғы шенеуніктер қылмыстық жауапкершіліктен және сот тағайындаған жазадан толықтай босатылды. 

Назарбаевтан жеке кешірім сұрағандар 

Соңғы он жылдың ішінде Назарбаевтан сот отырысы кезінде көпшілік алдында кешірім сұрау бас бостандығынан айырылған мемлекеттік қызметкерлер арасында жиі кездесе бастады. 

“Елбасының” үмітін ақтай алмай кешірім сұрағандардың бірі – бұрынғы премьер-министр Серік Ахметов. 2015 жылдың желтоқсанында Серік Ахметов сыбайлас жемқорлық айыбымен 10 жылға бас бостандығынан айырылды. Ахметов алғашқы үкім шығарған сот отырысы кезінде өзінің соңғы сөзі ретінде Нұрсұлтан Назарбаевқа тікелей қарата айтып, сенімін ақтай алмағаны үшін кешірім сұрады. 

“Мен Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтан сенімін ақтамағаным үшін шын жүректен кешірім сұраймын. Қарағанды ​​облысында осындай ахуалдың қалыптасып, мемлекет басшысының осыны ойлап, толғандыруы да менің арқамнан деп түсінемін. Сот пен мемлекетіміздің басшысы қызметке қайта оралуға рұқсат етсе, мен бар білімімді, тәжірибемді жұмсап, еліміздің игілігі үшін еңбек етіп, адал атымды қайтаруға дайынмын. Қалай болғанда да мен елімізге, халқымызға, ұлт көшбасшысына адал болып қала беремін“, – деді экс-премьер-министр.

Сондай-ақ, Серік Ахметовтың заңгері де өз сөзінде алғашқы президентті атауды жөн көрді. 

Сот үкімі шыққаннан кейін 10 жыл жаза мерзімі екі рет қысқартылды: алдымен екі жылға, кейін бір жыл, жеті айға ауыстырылды. 2017 жылдың қыркүйек айының басында бас бостандығынан айыру (4 жыл 26 тәулікке) бас бостандығын шектеумен алмастырылғаны белгілі болды.

Сот отырысы кезінде Назарбаевтан тікелей кешірім сұраған мемлекеттік қызметкерлер тізімінде Қарағанды облысының экс-әкімі Бауыржан Әбдішев те бар. 2015 жылдың 11 желтоқсанында Әбдішев “Ахметов ісі” бойынша сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін кінәлі деп танылып, 5 жылға бас бостандығынан айырылды. Алайда 2016 жылы оның жазасы 3 жылға ауыстырылды. Кейін шенеунік жаза мерзімінің жартысынан астамын (1 жыл 7 ай 25 күнді) өтеген. Қаулыға сәйкес өтелмеген мерзім – бір жыл, төрт ай және төрт күн. Сол мерзімді бұрынғы әкім пробациялық бақылауда өтеді.

Әбдішев соттағы сөзінде президентке адал қызмет еткенін және одан жеке кешірім сұрайтынын айтты. 

“Қылмыстық жоспар құру, қызметімді асыра пайдалану, кәсіпкерлерге кедергі келтіру менің ойымда да жоқ еді. Мен Президенттің адал сарбазымын. Президентке және халыққа адал қызмет еттім. Маған біреулер әдейі қастандық жасады, осы себепті де Назарбаевтан кешірім сұраймын”,– деді экс-әкім соңғы сөзінде. 

Кешірім сұраған мемлекеттік қызметкерлер арасында оппозиционер Мұхтар Аблязов та бар. 2002 жылдың шілдесінде Қазақстанның Жоғарғы соты бұрынғы энергетика және сауда министрі, “Қазақстанның демократиялық таңдауы” қоғамдық қозғалыс жетекшісі Мұхтар Әблязовты 6 жылға бас бостандығынан айыру туралы және 3,6 АҚШ доллары көлемінде айыппұл салу туралы үкім шығарды. Алайда 2003 жылдың наурызында Аблязов Назарбаевтан кешірім сұрап, сол жылдың мамырында бостандыққа шықты.  

“Мені жасаған барлық істерім үшін кешіріңіз… Мені кешіру өте қиын екенін түсінемін. Мен көп нәрсе жасадым. Нұрсұлтан Әбішұлы, маған сеніммен қарауыңызды, маған жұмсақ болуыңызды сұраймын. Мен үшін қаншалықты маңызды екеніңізді уақытында түсіне алмадым. Сіздің қасыңызда жұмыс істей отырып, мен көп нәрсені үйрендім және бұл жылдар қаншалықты қиын болса да, бұл жылдар ең бақытты жылдар болғанын енді түсіндім”, – деді Аблязов елбасыдан кешірім сұраған видеосында.

Кейін Әблязов БТА банкінің директорлар кеңесін төрт жыл бойы басқарды. Ал 2009 жылы оған қарсы Қазақстан мен Ресейде 70 миллиард доллар ұрлады деген айып тағылғаннан кейін ол елден қашты. Сот отырысы шетелде жүрген басты айыпталушының қатысуынсыз өтті. 

Фото: tengrinews.kz

Тоқаев жариялаған амнистия

Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2019 жылы президент лауазымына келгелі бері алғашқы жариялаған амнистиясы Тәуелсіздіктің 30 жылдығы қарсаңында болды. 2021 жылғы 7 желтоқсанда қабылданған заң жобасына сәйкес, жазасын өтеп жатқан 12 мыңнан астам азаматқа рақымшылық жасалды. 

“Азаматтардың әлеуметтік осал санатына-ардагерлерге, кәмелетке толмағандарға, егде жастағы азаматтарға, I — II топтағы мүгедектерге және мен мемлекетке қауіпсіздікке қатер төндірмейтін басқа да азаматтарға ерекше көңіл бөлінді“, – деді сол кездегі Ішкі істер министрі Ерлан Тұрғымбаев.

Амнистия экстремизм, кісі өлтіру және қылмыстық топтарға қатысқаны үшін сотталған және педофилияға қатысты қылмыс жасаған адамдарға қолданылмайды.

Сонымен қоса, тәуелсіздіктің 30 жылдығына орай қабылданған амнистия туралы заңға сәйкес, ауыр және аса ауыр сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін жазаланғандарды шартты түрде мерзімінен бұрын босату қарастырылмайды.

Президент Тоқаев 2020 жылдың 19 желтоқсанында “Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық процесте азаматтардың құқықтарын қорғауды және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылды күшейту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” заңға қол қойды. Заң бойынша сыбайлас жемқорлық үшін сотталғандарды шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға тыйым салынады. 

Қаңтар оқиғасы бойынша айыпталғандарға амнистия

Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылы 1 қыркүйектегі жолдауында Қаңтар оқиғасына қатысушыларға амнистия жариялады. Заң 3 қарашада күшіне енді.

Рақымшылық туралы заң жобасы 2022 жылғы 4-7 қаңтар аралығында жалпы тәртіпсіздіктер кезінде қылмыстық әрекет жасаған азаматтарды, сондай-ақ Қаңтар оқиғасы кезінде құқық бұзушылыққа жол берген әскери қызметкерлерді жазалау мерзімдерін қысқарту және жазасын өтеуден босатуды қарастырды.

Бас прокуратураның өкілі Елдос Қилымжановтың мәлімдеуінше, Қаңтар оқиғасы кезінде қылмыстық құқықбұзушылық жасаған 1071 адам рақымшылыққа ілінді.

Алайда Қаңтар оқығасына қатысты ұсталған құқық қорғау органдарының бір ғана қызметкері рақымшылыққа ілінді. Ол қылмысты жасырды деп айыпталған еді. 

“Бүгінгі таңда құқық қорғау органдары саласынан 49 адам қылмыстық жауапкершілікке тартылып жатыр. Олардың біреуі ғана рақымшылыққа ілінуі мүмкін. Ол қылмыс жасалғанын көріп, оны тіркеген жоқ. Іс әлі сотқа түскен жоқ. Қалған тәртіп сақшылары азаптау және өкілеттігін асыра пайдалану туралы баптар бойынша өтеді және рақымшылық бойынша қарастырылмайды”, – деп хабарлады 2022 жылғы 19 қазында бас прокурор орынбасары Әсет Шындалиев мәжіліс отырысында.

Фото: Sputnik / Болат Шайхинов

Бишімбаев ісі

Бұрынғы Ұлттық экономика министрі Қуандық Бишімбаев 2018 жыл қылмыстық сот үкімімен 10 жылға бас бостандығынан айырылған еді. Бишімбаевқа Қызылорда қаласында зауыттың құрылысын жүргізу кезінде мердігер компания арқылы 1 млрд теңгені жымқыру мақсатында қылмыстық схема ұйымдастырған, жалпы сомасы 346 миллион теңге пара алған және 1,2 миллиард теңге көлемінде қаржы жымқырған деген айып тағылды.

Ол қылмыстық кодекстегі #366 “Пара алу” бабының 3 тармағы бойынша мүлкі тәркіленіп, мемлекеттік қызметте істеу құқығынан өмір бойына айыра отырып, кінәлі деп танылды. Мұнымен қоса, судья Қуандық Бишімбаевты “Құрмет” орденінен айыру туралы шешім шығарды. 

Экс-министр 2017 жылдың қаңтарынан бері қамауда болған. Бишімбаев өзіне тағылған айып бойынша сот үкімі шыққаннан кеін кейін экс-президент Н.Назарбаевтан кешірім сұрап, хат жазды. 

“Барлық жетістіктерім мемлекет басшысының арқасында. (…) Президенттің алдында кінәлі екенімді білемін. Өзім жұмысқа шақырған Жақсыбаев, Жақыпов және басқалар маған кесірін тигізді. Кадрларды таңдау кезінде қатты қателестім. Адамдарды өзіме жақындаттым. Олар сеніміме кіріп, мені пайдаланып кетті. Президенттен кешірім сұраймын, халықтан осы үшін кешірім сұраймын”, – деді экс-министр хатында. 

2019 жылғы 13 ақпандағы Назарбаевтың жарлығымен Бишімбаев кешірім алып, жаза мерзімі 10 жылдан 4 жылға дейін қысқартылды. Осыған негізделіп Бишімбаевтің заңгері сотқа шартты түрде мерзімінен бұрын (1 жыл 3 ай 13 күн) босату туралы өтініш жолдады.

Содан кейін 2019 жылғы 11 қазанда түрмеден босатылып, оған пробациялық бақылау орнатылды. Бишімбаевтың жаза мерзімі 2021 жылдың 9 қаңтарында толықтай аяқталды.

Рақымшылық нәтижелері  

Шартты түрде мерзімінен бұрын босатандыққа шыққан бұрынғы Ұлттық экономика министрі Қуандық Бишімбаев – қатігездікпен өлтірілген әйелінің ісінде басты күдікті. Бұл оқиға қоғам тарапынан қызу талқыға түсті. Әлеуметтік желі белсенділері “Бишімбаев мерзімінен бұрын босатылмағанда бұл өлім мүлде болмайтын еді” деген ойды жиі айтады. 

Осыған байланысты белгілі қазақстандық заңгер Анна Чернова Тоқаевқа тұңғыш президент Назарбаевтың экс-министр Бишімбаевқа кешірім жасау туралы жарлығын қайта қарауды сұрады. Заңгер өз хатында Бишімбаевтың кешірімін толықтай талдап, президенттің кешірім жасау туралы жарлығы кешірім жасау мәселелері жөніндегі комиссияның шешімі негізінде шығарылатынын атап өтті.

“Яғни, сотталғанның алдын ала өтініш хатын комиссия қарап, өз шешімін шығарғаннан кейін ғана кешірім жасау туралы өтініш хатты президенттің өзі қарайды. Комиссия оң шешім шығаратын белгілі бір ережелер мен шарттар бар. Бір өтініш аз, тиісті құжаттар ұсынылуы керек. Алайда Бишімбаев қандай құжаттар жібергені бізге белгісіз”, – деді Чернова.

Заңгер экс-министр 2028 жылға дейін бас бостандығынан айыру орнында жазасын өтесе, онда қайғылы оқиға болмауы мүмкін екенін атап өтті.

“ҚР Президенті туралы” Конституциялық заңға сәйкес, 24-бапта республика президентінің жарлықтарының күшін жою республика президентінің жарлықтарымен жүргізіледі делінген. Осыған байланысты, құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы, құқықтық негіздер болған жағдайда, президенттің 13.02.2019 жылғы Бишімбаевқа кешірім жасау туралы жарлығының күшін жою туралы мәселені қарауыңызды сұраймын”, – деп толықтырды заңгер. 

Чернова жариялаған хабарлама әлеуметтік желі қолоданушылары тарапынан қолдау тауып, көптеген пікірлер жазылды.

Ресей тауарларының импорты отандық өндірушілерге қауіп төндіре ме?

Фото: strategy2050.kz

Ақбаян Арапшаева
MNU Newsroom

Ресей Укринаға басып кіріп, соғыс ашқалы көрші ел тауарлары Қазақстан нарығына жаппай кіре бастады. Қазақстан көрші елмен Атырау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан  және Шығыс Қазақстан облыстары арқылы шектесіп жатыр. Бұл – әлемдегі ең ұзын үздіксіз құрлық шекарасы.

Қазақстан мен Ресей арасында 7591 шақырым ортақ шекара бар. Импорт әсіресе жоғарыда аталған Ресеймен шекаралас облыстардағы отандық өнімнің саудасына әсер етеді.

Ұлттық статистика бюросының дерегінше, шекаралас аймақтар 2,9 миллиард долларға тең теріс сауда нәтижесін көрсеткен. Нақтырақ айтқанда, ондағы импорт 5,5 миллиард, ал экспорт 2,6 миллиард АҚШ долларына тең болған.

Ұлттық экономика министрлігіне қарасты Экономикалық зерттеулер институтындағы тұрақты даму мақсаттары хатшылығының орынбасары Ерлан Кәрімовтың сөзінше, азық-түлік шығаратын қазақстандық кәсіпкерлердің банкротқа ұшырау қаупі бар. 

“Ресей Федерациясына салынған санкциялар көрші елдің өндірушілерін арзан тауарларды, атап айтқанда азық-түлікті сатудың жаңа нарығын іздеуге итермеледі. Бұл үрдіс әсіресе шекаралас аймақтарда орналасқан қазақстандық өндірушілерді қиын жағдайға душар етті”, – дейді сарапшы.

Осы жылдың қазан айында қазақстандық Magnum Cash&Carry супермаркеттер желісі өкілінің айтуынша, аталған супермаркеттерде сатылатын азық-түлік өнімдерінің 55 пайызын отандық тауарлар құраған. Magnum Cash&Carry Қазақстанның 12 үлкен қаласында 200-ге жуық сауда нүктесі бар.

Бұл мәселеге қатысты Алматыдағы UIB Бизнес мектебінің директоры Мақсат Халық протекционистік саясатты жүргізу керек деп есептейді. 

“Бұл – заң бұзу емес, жай ғана нарықты қорғау. Біз Ресеймен Еуразиялық экономикалық одақ аясында сауда қарым-қатынасын түземіз. Сондықтан мемлекеттер арасында тауар айналымы оп-оңай жүреді. Ресей Қазақстанға тауарын қиналмай өткізсе, Қазақстан өз тауарын Ресейге экспорттай алмай қала береді. Ресей әртүрлі себептермен қайтарып жібереді. Қазақстандық стандарттарға көңіл бөліп, талаптар қою қажет”, – дейді ол.

Фото: primeminister.kz

Мақсат Халықтың айтуынша, әлем бойынша ішкі нарық пен отандық өндірушілерді қорғау процесі АҚШ-та Дональд Трамп президент болған кезден басталып кеткен. Оған мысал ретінде Америка және Мексика арасындағы шекара қорған мен АҚШ-тың Қытаймен сауда соғысын атап өтті. 

“Тіпті Toyota және Hyundai көліктері Қазақстанға жеткенше екі есе қымбаттап үлгереді. Себебі Ресей өзі өндіретін Лада автосын [Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде] қорғайды”, – дейді ол.

ҚР Сауда және интеграция министрлігі отандық өнімді экспорттау кезінде Ресей тарапынан бюрократиялық элементтердің барын растады.

“Ресей Федерациясына шұжық өнімдерін экспорттауда фитосанитарлық сертификатты ресімдеу және қажетті құжаттарды алу кезінде біздің кәсіпкерлер бюрократиялық процестерге тап болды. Кәсіпорын басшысының айтуынша, консерванттар қосылмаған шұжық өнімдерінің сақтау мерзімі 14 күн, кей жағдайда 30 күнге дейін жетеді. Ал қажетті құжаттарды алу үшін шамамен 2 апта қажет,” – дейді министрлік өкілі.

Ресейлік Tebiz Group зерттеу орталығының мәлімдеуінше, Қазақстанда шұжық өнімдерін дайындау соңғы 5 жылда айтарлықтай төмендеген. Оған Ресей және Беларус елдеріндегі өнімнің елге импортталуы ықпал еткен. Айта кетсек, Белорустегі Брест ет комбинатының 28 пайыз экспорты Қазақстанға бағытталған.

Ресей ауылшаруашылығы министрлігі жанындағы “Агроэкспорт” зерттеу орталығының жазуынша, Ресей Украинаға шабуыл жасағаннан кейінгі бір жыл ішінде Қазақстан ресейлік шұжық өнімдерін ең көп импорттайтын елдер қатарына кірген. Нақтырақ, 2021 жылы Қазақстан Ресейден 109 миллион долларға тең шұжық өнімдерін импорттаған. Бұл 2020 жылғы көрсеткішке қарағанда 36 пайызға көп.

2022 жылы Ресей мен Қазақстан арасындағы тауар айналым 26 миллиард доллар болған. Бұл өткен жылдың көрсеткішімен салыстырғанда 6 пайызға көп. Импорт 1,5 пайызға төмендеп, 17 миллиард долларға түскен. Ал экспорт 25 пайызға артып, 9 миллиард долларды құраған. Экспорталатын тауарлар қатарына түрлі металдар мен шикізат ресурстары кіреді. Көрші елге экспорттың артқанына қарамастан Ресеймен сауда балансының Қазақстан үшін теріс көрсеткіші 8,5 миллиард долларды құрап отыр. Бұл көрсеткіш өткен жылы 7 миллиард долларға тең еді.

ҚР-ның Ресей Федерациясынан соңғы 5 жылдағы тауар айналымының динамикасы (млрд.доллар)

Дереккөз: ҚР Ұлттық статистика бюросы

“Атамекен” ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасының Қостанай облысындағы бөлімшесінің дерегінше, Ресейден Қостанайға көп импортталатын азық-түлік өнімдерінің ішінде бидай және бидай қоспасы, қант, кондитерлік өнімдер, жұмыртқа, алкогольді және алкогольсіз сусындар, ет және күріш бар. Олардың көлемі біршама артқанымен, кәсіпкерлерді қолдайтын мекеменің Қостанайдағы кеңсесіне отандық өндірушілерден еш арыз-талап түспеген.

“2022 және 2023 жылдары Қостанай облысының кәсіпкерлерінен Ресей Федерациясына санкциялар салу нәтижесінде олардың қызметіне теріс әсер ету фактісі бойынша палатаға өтініштер түскен жоқ”, – деді Қостанай кәсіпкерлер палатасы өкілі Ренат Дәулетбаев MNU Newsroom тілшісіне. 

Кәсіпкерлер палатасының Атырау облысындағы кеңсесі санкциядан кейін жергілікті кәсіпкерлердің жағдайы қиындағанын растады.

“Егер біздің нарықта ресейлік тауарларға сұраныс артса ол біздің жергілікті тауар өндірушілерге кері әсерін тигізеді. Алайда әзірше отандық өнімнің бағасы санкциядан бұрын болған бағамен сақталуда”, – деп жазды палата өкілі.

Ресми дерекке қарай, Ресейден Атырау облысына 2023 жылдың қантар-тамыз аралығында 164,2 миллион АҚШ долларына тауар импортталды. Оның ішінде ұн, крахмал, сүттен жасалған дайын өнімдер, кондитерлік тәттілер мен дәнді дақылдар бар. 

“Атамекен” ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасының өзге шекаралас облыстардағы бөлімшелері MNU Newsroom тілшісінің сұрақтарына жауап бермеді.

Ресейден импортталып жатқан тауарлар Қазақстан ішінде де өндіріліп жатыр. Ұлттық статистика бюросының мәлімдеуінше, қазақстандықтар тұтынатын негізгі азық-түлік өнімдерінің орта есеппен 50 пайызын отандық өндірушілер шығарады. Оларға сүт өнімдері, сыра, минералды және газдалған сулар, шұжық өнімдері, піспе нан мен бәліш және күнбағыс майы жатады. 2022 жылы шекаралас аймақтар Ресейден 112 миллион доллардан астам азық-түлік тауарларын импорттаған.

Сауда және интеграция министрлігі бөліскен ақпаратқа орай, Ресейден Қазақстанға импортталатын тамақ өнеркәсібінің тауарлары 2022 жылы 39,6%-ға өсіп, $2,5 миллиардты құраған.

Экономист Ерлан Кәрімовтың ойынша, бұл мәселені шешудің бірден бір жеңіл жолы – импортты шектеу. Алайда Қазақстан Ресеймен бір экономикалық одақта болғандықтан, шектеу қою мүмкін емес.

“Бұл проблеманы шешу өте қиын. Қазір ауыл шаруашылығы мен сауда министрлігі осыны қарастыруда”, – деді Кәрімов. 

Сарапшының сөзінше, жағдай қатты ушыққан. Бұл болашақта Қазақстанның экономикасына қауіп төндіруі мүмкін. Бұл пікірмен экономист Мақсат Халық та келісіп отыр.

Оның айтуынша, тауар айналымына салынатын салық процесінде шикілік бар. Сөзінше, белгілі бір өнім Ресей шекарасы арқылы өтетін болса, оған салық салынып, одақтық ортақ бюджетке түсуі керек. Кейін ол пайыз мемлекеттер арасында бөлінуге тиіс.

“Ресейге санкция жарияланғаннан бері негізгі қарым-қатынас Қазақстан шекарасы арқылы жүріп жатыр. Осыған қарамастан бізге түсіп жатқан салықтың 85 пайызын Ресейге беріп қойып отырмыз. Қазақстан жетер-жетпес 7 пайызын алады. Бұл қандай шарттар бойынша бөлінген? Қазақстан тарабы осы салық мәселесін Eуразиялық экономикалық комиссияда көтергелі жатыр. Бірақ оның қалай шешілетінін уақыт көрсетеді”, – дейді Мақсат Халық.

Каспий теңізі не себепті тартылып барады?

Фото: azh.kz

Қырмызы Сембаева
MNU Newsroom

Каспийдің қазіргі жағдайы Маңғыстау өңірінің тұрғындарын алаңдатады. Жыл сайын тартылып, кейін өз арнасына қайтып келіп отыратын теңіз деңгейі осы жылы дабыл қағатындай төмендеген. 

Мариана Сүлейменова есімді Ақтау қаласының тұрғыны Каспийдің жағасында өскен. Оның сөзінше, бала кезінде теңіз деңгейі айтарлықтай жоғары болған. Өсе келе теңіз суы көз алдында азайып бара жатқаны жанына бататынын, тартылып кетсе қала көркі жоғалатынын айтты. Қазіргі уақытта Каспий теңізінің су көлемі 78 000 куб шақырымды құрайды.

“Каспий теңізі тартылып қалса, тұрғындар сусыз қалады”, – дейді Мариана Сүлейменова MNU Newsroom тілшісіне.

ҚР Ұлттық гидрометеорологиялық қызметінің хабарлауынша, Каспий теңізіндегі су деңгейі жыл сайын айтарлықтай өзгеріске ұшырайды.

“Каспий теңізінің ең жоғары деңгейі 1882 жылы (-25,2 м), ең төмен деңгейі 1977 жылы (-29,0 м) тіркелді. Ал 1978 жылдан бастап су деңгейі қайта көтеріліп, 1995 жылы -26,7 метрге жеткен. 1996 жылдан бастап тағы да төмендеу үдерісі байқалды” делінген Қазгидромет хабарламасында.

Германиядағы геоғылымдар зерттеу орталығы мен америкалық NASA агенттігінің 2021 жылғы зерттеуіне сүйенсек, Каспий теңізінің су деңгейі жыл сайын орта есеппен 8 метрге төмендеп келеді. 

Қайролла Біжікенов Маңғыстау облысындағы Шетпе елді мекенінде тұрады. Ол Каспийдің тартылуы теңізге құйып жатқан Жайық пен Еділ суының көлемі азайғанынан деп есептейді. Оның сөзінше, құятын өзендер көлемі азайса, теңіз де өз арнасын толтыра алмайтыны белгілі.

Қазгидрометтің соңғы деректері сенсек, 2023 жылдың 30 қараша мен 6 желтоқсан аралығындағы теңіз суы -29,22 метрге дейін тартылған. Бұл ең төмен деңгейі боп тіркелген 1977 жылғы көрсеткіштен де асып түскен. Ғалымдар мұны Каспийге өзендерден келетін су көлемінің азайғанымен байланыстырады.

Каспий теңізін 13 жыл бойы зерттеген алматылық гидролог ғалым Жанар Наурызбаеваның пікірінше, ғалымдардың алдағы Каспийдің жағдайына байланысты болжамдары көңіл көншітпейді. 

“Теңіз ары қарай да тартыла береді”, – дейді Наурызбаева. 

Ғалым Каспий деңгейінің төмендеуі, керісінше, климаттың жылынуына да әкеп соғатынын айтады.

“Ауа температурасының жоғарылауы, әсіресе, жоғары ендіктерде көрініс табады. Бұл параметрдің меридиандық градиентінің әлсіреуіне әкеледі. Мұндай жағдайда атмосфераның аймақтық айналымының қарқындылығы артады. Нәтижесінде циклондардың негізгі траекториясы солтүстікке қарай жылжиды және Еділ бассейнінің үстінде жауын-шашын аз болатын жоғары қысым аймағы пайда болады”, – деп түсіндіреді гидролог Наурызбаева.

Құрлықтағы су бассейнінің азаюы өңірдегі флора мен фаунаға әсері болмай қоймайтыны анық. Осыған ұқсас судың тарылуы Оңтүстік Америка, Африка және Азия елдеріндегі алып өзендер сағасында байқалады. Ондағы су тарылуына да антропогендік фактор әсер етіп отыр. 

Фото: ia-centr.ru

География және Су қауіпсіздігі Институты ғалымы Нариман Әмірғалиевтің әріптестерімен бірігіп жазған 2022 жылғы зерттеуінде 1971 жылдан бастап Жайық өзенінің орташа жылдық ағынының жүйелі және біртіндеп төмендеуі байқалатыны айтылады. Алайда 1990-1994 жылдары аралығында шамалы өсім болған. Өзеннің жылдық ағынының мөлшері орташа жылдық  12,0 куб шақырыммен салыстырғанда төмендеген. Сосын 1995 жылға қарай орташа есеппен 10,0 куб шақырымға дейін, ал 2016 жылға қарай орташа есеппен 7,47 куб шақырымға дейін азайған.

Су және ирригация министрлігінің 2022 жылғы мәліметі бойынша, Еділ өзенінен Каспий теңізіне жер үсті су ағынының көлемі 226,2 куб шақырым, ал Жайық, Ембі өзендерінен 10 куб шақырымды құраған. Бұл Каспийге құятын жер үсті суының әлдеқайда азайғанын көрсетеді.

Ғалым Нариман Әмірғалиевтің сөзінше, Жайық өзенінің су қоры азаюына оның ластануы да тікелей әсер етеді.

“Жайық өзені бассейінінің жер үсті суларының техногендік ластануы жалғасуда. Бұл өзен экожүйелерінің экологиялық тепе-теңдігінің бұзылуына әкеледі. Өзенге көптеген қоқыстар, биогендік элементтер, ауыр металдар және антропогендік ластанған материалдар кіреді. Көпжылдық бақылауларға сәйкес су ағындарының тұрақты ластануы байқалды. Көптеген параметрлер жер үсті сулары үшін шекті рұқсат етілген концентрациялардың мәндерінен асып түседі”, – дейді ғалым.

Иран ғалымдарының 2021 жылғы зерттеуіне сүйенсек, Каспий теңізі жағалауының 60 пайызының лас екенін белгілі болған. Ғалымдар жағажайдың ластану деңгейін халықаралық Clean Coast Index (CCI) және Clean Environmental Index (CEI) құралдарымен өлшеген. Ғалымдардың жазуынша, теңіз бетінде ең жиі кездесетін қоқыс – темекі қалдығы. 

Марат Тәжімағанбет есімді Ақтау қаласы тұрғыны салынып жатқан каналдар мен су қоймалары Еділ мен Жайықтан теңізге келетін су көлемінің азаюына әкелгенін айтты.

“Ресей тұрғындары үшін де Еділ мен Жайық тіршілік көзі саналады. Сондықтан соңғы уақытта олар да көптеген су қоймалары мен каналдар салып жатыр дегенді естідім”, – дейді ол MNU Newsroom тілшісіне.

Орынборда тұратын геоэколог ғалым Жанна Сивохиптің зерттеуінше, Ресей Федерациясының аумағындағы Жайық өзенінің бассейнінде жалпы көлемі 5,5 миллион куб метрден асатын 18 ірі және орта су қоймасы бар. Олардың ішіндегі ең үлкеніне Жоғарғы Орал (600 млн м³), Магнитогорск (190 млн м³ ) және Ириклин (3260 млн м³) су қоймалары кіреді.

Фото: vlast.kz

Теңіздің тартылуы Маңғыстау тұрғындарына қалай әсер етті?

Гидролог Жанар Наурызбаева теңіздің тартылуын алдын алмаса Маңғыстау облысы экономикалық, экологиялық және әлеуметтік проблемаларға тап болатынын айтты. 

“Порттар, кеме қатынасы арналары таязданады. Өтпелі және жартылай өтпелі балықтардың уылдырық шашатын жерлері мен қоректену алаңдары қысқарады, балық өнімділігі төмендейді. Жергілікті флора мен фауна өзгереді. Ауа-райы қолайсыз боп, жергілікті көші-қон қозғалысы артады”, – дейді ғалым.

Каспий суы тартылғандықтан, су тұшыту арналарына су жетпей қалды. Ақтау қаласы тұрғындары соның кесірінен оқтын-оқтын сусыз қалады. 

Ақтаулық Марал Кезбаеваның сөзінше, жаздан бері үйлерге ауыз су кестемен беріледі. Қала тұрғындары таңғы 6:00-ден түнгі 12:00-ге дейін сумен қамтылады. Ал қала маңындағы ауылдық аймақ тұрғындары тәулігіне небәрі 2-3 сағатқа ауыз су пайдалана алады екен. Сондықтан ауыл тұрғындары ыдыстарды суға толтырып алады. 

Асқар Нысанбаев есімді ақтаулық балықшы теңіз суы тартылып жатқан соң, балықты қармақпен аулау қиындап кеткенін айтты. Өйткені жаға алыстап барады. 

“Қазір балық аулауға көп шықпай кеттім. Өйткені ол үшін теңіздің ортасына дейін қайықпен бару керек. Ал қайық әр кезде табыла бермейді. Ау салатын балықшыларға оңайырақ, ал мен көп көлемде балық ауламайтын болған соң теңіз ортасына баруым керек”, – дейді ол MNU Newsroom тілшісіне.

Фото: standard.kz

Каспий теңізін қалай сақтап қала аламыз?

“Теңізді сақтап қалудың амалы көп. Суды пайдалануды қайта қарау, Каспий суын өнеркәсіптік кәсіпорындармен ластау жөніндегі шараларды қатаңдату, түбін тереңдету жұмыстарын, өзендерді тазарту жөніндегі шараларды жүргізу, экологиялық мониторинг жасау қажет”, – дейді Наурызбаева.

Ғалым жақсы нәтижеге қол жеткізу үшін алдын алудың кешенді тәсілін қолданған жөн дейді. Оның ойынша, бұл мәселені тек бір мемлекет шеше алмайды. 

Каспий теңізінің тарылуына аймақтағы бес мемлекет бірігіп шешуге тырысып келеді. Теңіздің су ресурсы мен биологиялық әр-алуандығын сақтау мақсатында мемлекет аралық комиссия құрылған. Бірақ теңіз тарылуын, не оның фаунасына оң әсер ететінін ешбір әрекет жасалғаны туралы айтылмады.

Осы жылы жаңадан құрылған Су және ирригация министрлігі Каспий теңізінің тарылуына қатысты арнайы мемлекеттік комиссия құрылатынын мәлімдеді. Министрлік өкілі MNU Newsroom тілшісіне Каспийді құтқару бойынша үкімет қадамдары сол комиссия өкілдері анализ жасағаннан кейін белгілі болатынын айтты.

Азия ойындарындағы сәтсіздіктің себебі неде?

Фото: Тұрар Қазанғапов

Мақпал Батталова
MNU Newsroom

Қазақстан Ханчжоуда өткен ХІХ жазғы Азия ойын­дарын жалпы есепте 11 орынмен аяқтады. Ұлттық құрама спортшылары 10 алтын, 22 күміс, 48 қола жүлдеге қол жеткізгенмен, алғаш рет Азия ойындарында үздік ондыққа ене алмады. 

Азия ойындарында ел құрамасы сапында 520 спортшы бақ сынап, оның тек 80-і жүлделі болды. 2018 жылғы Жакартадағы көрсеткіштерге көз жүгіртсек, ұлттық құрама 15 алтын, 17 күміс, 44 қоламен 9 орынға тұрақтаған еді. Ол кезде байрақты бәсекеге 440 спортшы қатысты. Сондай-ақ, 2010 жылы Гуанчжоуда өткен Азия ойындарында Қазақстан құрамасы 5 орынға ие болса (18 алтын, 23 күміс, 38 қола), 2014 жылы Пусанда рекордты көрсеткішпен 28 алтын алып, жалпы есепте 4 орыннан көрінген еді.

Ханчжоудағы қорытынды нәтижені отандық арналар “Ұлттық құрама жалпыкоман­далық есепте 11-орында болғанымен, медаль саны бойынша 5-орында” деп жа­риялап, медальдар санының көптігіне басымдық берді. Мұны кейбір желі қолданушылары “ақпаратты бұрмалау” деп атады.

Қазақстандық спортшылар Ханчжоуда қол жеткізген 10 алтынның ішінде, каратэ, джиу-джитсу, велоспорт, стенд ату секілді спорт түрлері бар. Нақтырақ айтқанда, стенд атудан Әсем Орынбай, Зоя Кравченко, Ольга Панариналар алтыннан алқа тақты. Олар скит бағдарламасынан командалық жарыста топ жарды. Дәл осы Әсем Орынбай мен Едуард Ещенко стенд атудың скин жаттығуы микст жарысынан жеңімпаз атынды. Сондай-ақ 10 метрлік жүгірмелі нысананы мылтықпен атудан Зухра Ирназарова, 500 метрге жұптасып каноэ есуден Сергей Емельянов пен Тимур Хайдаров жеңіс тұғырынан көрінді. Ал велоспорттан ерлер арасында жекелей жарыста Алексей Луценко, топтық жарыста Евгений Федоров бірінші орынға ие болды. Каратэшілер арасында Софья Берульцева, Нұрқанат Әжіқанов, Қайсар Алпысбай, джиу-джитсудан Нұржан Батырбеков қарсыластарынан басым түсіп, Қазақстан қоржынына алтын жүлде салды.

Мамандардың айтуынша, Азиада мен күрестен өтетін лицензиялық әлем чемпионаты  тұспа-тұс келгендіктен, бұл сынға бірінші нөмірлі балуандарды апару қиынға түскен.  Ал қазақстандықтар жиі жүлде алатын ауыр атлетикадан бұл жолы тек 3 спортшы сайысқа түсті.  Ауыр атлеттер санының аз болуы допинг дауына байланысты болып отыр.  Сондай-ақ Азиада да жеңіл атлеттер де алғаш рет алтынға қол жеткізе алмады.

Азиада ойындарында комментатор болған спорт сарапшысы Есей Жеңісұлы спортқа жастарды көп тарту керек деп есептейді.

“Биыл жеңіл атлетикадан Қазақстан чемпионатында әйелдер арасында 100 метрлік жарысқа алты-жеті спортшы қатысқан. Ал резерв болмаса қандай нәтиже күтеміз? Астанада жүргенде біраз бапкерден сұрап көргенде жергілікті жерлерде жастарды спортқа қосу өте аз деп отыр. Мысалы, ел чемпионатында күрес пен бокстың өзінде бір салмақта сегіз-тоғыз қатысушы болады. Бұл тым аз. Демек балалар мен жастар спортына көңіл бөлмей болмайды”, – дейді Есей Жеңісұлы.

Қазақ спортшылары дәстүрлі түрде жеңіс тұғырынан түспейтін бокста биыл тек екі күміс, үш қола жүлде ғана бар.

Бокстан Қазақстанның ерлер құрамасынан Қамшықбек Қоңқабаев (+92 келі)  күміс алса, Асланбек Шымбергенов (71 келі) пен Сағындық Тоғамбай (92 келі) қола жүлдені місе тұтты. Ал әйелдер арасында Карина Ибрагимова (57 келі) күміс, Наталья Богданова (66 келі) қола медальға қол жеткізді.

Қазақстандық спорт жанкүйерлері бокс бәсекелерінің әділетсіз өткенін айтып, наразылық білдірді. Әсіресе, Асланбек Шымбергенов пен Карина Ибрагимованың жекпе-жегіне қатысты дау сотқа дейін жетті.

Қазақстан бокс федерациясының президенті Кеңес Рақышев бұл мәселеге қатысты сотқа шағымданатынын ресми түрде хабарлаған еді. Алайда бокс федерациясының вице-президенті Азиз Қожамбетовтің айтуынша, Халықаралық Олимпиада комитеті шағымды қабылдамай, бұл бәсекенің әділетті өткенін мәлім еткен. Ал Карина Ибргаимоваға қатысты зерттеу жұмыстары жалғасып жатыр екен.

Фото: sputnik.kz

Азия ойындарына барған журналист, спорт сарапшысы Аслан Қаженов спортшылар дайындыққа арналған дәрумендерді, медициналық қызметтер мен психологтарға жазылуларды өз қаражатынан сатып алатынын айтады. Оның сөзінше, бокс федерациясынан өзге спорт федерацияларында арнайы психолог та жоқ.

“Бокста спорттық медицина ғылымы бар. Нәтиже содан болып жатыр. Көп спортта осы спорттық медицина жетіспейді. Дәрігері, массажисті, психологы жоқ. Боксшыларда қарапайым психолог бар… Кейбір спорт федерациясының бұл мамандар қызметкерлер тізімінде бар деп тұр. Бірақ “жаны жоқ адамдар” сияқты. Спортшылар “осы қызметкерлер қайда, мен [ем алуға]  өз ақшама барамын” деп айтады”, – дейді ол.

Сондай-ақ, оның айтуынша, кейбір дзюдошылар арнайы дәруменді өз айлығынан 300 мыңға Жапониядан алатын көрінеді. 

Азиа ойындарына қатысқан спортшылардың әлеуметтік жағдайы да мәз емес. Мысалы, Азия ойындарында әйелдер күресінен күміс жүлде алған Жәмиля Бақбергенованың Астанада тұратын пәтері болмай, туысының үйін жағалап жүргені туралы ақпарат  жарияланды. Кейін елорда әкімдігі елге оралған спортшыға 1 млн теңге сыйақы мен 1 бөлмелі пәтер сыйға тартты. 

2019 жылы допингпен ұсталған спортшылардың бұрын сыйға алған дүние-мүліктері мен сыйақылары мемлекетке қайтарылады деген заң қабылданған болатын. Заңда олимпиада, паралимпиада, сурдлимпиада чемпиондарына үй 10 жылға жалға беріліп, осы мерзім ішінде спортшыда допинг қолдану анықталмаса, үй спортшы меншігіне беріледі деп жазылған. Алайда, бұл заң бұдан бұрын допингпен ұсталғандарға әсер етпейтіні белгілі болып отыр. Қаженов “бұл спортшылар үшін психологиялық қысым” деп санайды. Оның сөзінше, бұл заң тек әлсіздерге арналған.

“Мықты болсаңыз, неге Ильядан үйін тартып алмайсыз? Ол допингпен ұсталды ғой. Ол алаяқтық қой нағыз. Үйді екі рет алды. Неге легионер Ниджат Рахимовтан алмайсыздар?”, – дейді ол.                                        

Фото: bes.media

Мемлекет бюджетінен Ұлттық олимпиада комитетіне 2018 жылы – 12,3 млрд теңге, 2019 жылы – 13,1 млрд теңге, 2020 жылы – 10,9 млрд, ал 2021 жылға – 15,5 млрд теңге бөлінген.

Сондай-ақ, кейбір спортшылар ұлттық құраманың спорттық киіміне қатысты да уәж айтты.

Бұл туралы алғаш болып өз парақшасында жариялаған – Азия ойындарына қатысушы Алина Саркулова. Одан кейін спортшы Әнуар Халықбергенов те отандық сайттардың біріне пікір білдіріп, спорттық формаларының сын көтермейтінін айтты.

“Спорт формасында Қазақстан туын қараңыздар. Екінші күн кидік, қазір жабысқандары ашылып, түсіп қалған. Шалбарларының сұры мынау”, – дейді спортшы бір сұхбатында.

Спорт министрлігін қарасты спортты дамыту дирекциясы бұл сынға жауап беріп, қазақстандық спортшылардың киімінге қатысты шудан кейін спорттық киімдер шығару мәселесін зерттейтін комиссия құрылатынын хабарлады.

Мемлекет спортшылардың киім кешегі мен өзге де қажеттіліктері үшін 295,5 млн теңге жұмсаған. Ал олардың киімін тігу үшін тендерді ешбір конкурссыз ТОО «КазСПО-Н «ЗИМБО КОМПАНИЯСЫ», ИП «79-квартал», «ТОО Тори Компани» сынды үш ірі компания жеңіп алған. 

Аслан Қаженовтің сөзінше, қазақ спортында әсіресе аймақтық спортта көптеген мәселелер бар көрінеді. Мемлекеттен аймақтарға бөлінген қаражаттың біраз бөлігі қажетсіз іс-шараларға жұмсалып, кейде жымқырылып та жатады дейді ол. 

“Спорттағы нәтиже – елдегі әлеуметтік жағдайдың айнасы” , – деп түйіндеді Қаженов.

Азия ойындарынан кейін президент Қасым-Жомарт Тоқаев спортшыларды қабылдап, ел спортына түбегейлі реформа керек екенін, Азиадағы нәтиже мемлекеттен бөлініп жатқан қаражаттың барынша тиімді жұмсалмайтынын байқатқанын айтты.

Зорлық-зомбылық – тек ұрып-соғу емес

Сурет авторы: Alexandra Levasseur, “Blindness”

Назым Тұяқбай, Ильнара Менисова
MNU Newsroom

ҚР ІІМ ақпаратына сәйкес, ішкі істер органдары жыл сайын тұрмыстағы зорлық-зомбылық туралы 100 мыңнан астам арыз тіркейді. 2022 жылдың 10 айында денсаулыққа ауыр және орташа ауырлықтағы зиян келтіргені үшін 794 қылмыстық іс қозғалды. Ал 93 әйел отбасындағы агрессорлардың қолынан көз жұмды. 2023 жылдың басынан бері полиция тұрмыстағы зорлық-зом­былық салдарынан 18 кісі өлтіру дере­гін тіркеген. 

Әр тұрмыстық зорлық-зомбылық алдымен эмоциялық зорлық-зомбылықтан бастау алады. Күнделікті өмірде эмоциялық зорлық-зомбылықтың физикалық зорлық-зомбылықтан айырмашылығын байқау қиынырақ: ол адам денесінде із түсірмегенімен, кейде одан да жойқын әсер қалдырады. Өкінішке қарай, қоғам моральдық денсаулыққа салғырт қарағандықтан, психологиялық зорлық-зомбылықты байқамайды.  

Бишімбаевтің кейсінде де бұл оқиға көрініс тапты. Экс-министр жұбайы Салтанат Нүкенованы өлтірді деген күдікке ілінген. Осыдан екі ай бұрын отбасылық кештің бірінде Салтанат сіңлісіне психологиялық зорлық-зомбылыққа тап болғанын және күйеуінен кеткісі келетінін айтқан. Онымен қоса, Бишімбаев жұбайының жұмыс істеуіне қарсы болған және ешқайда шығармаған. Бұл алғашқы ред флаг-тардың (қауіпті сигнал) бірі еді.

Салтанаттың басынан өткен оқиға – эмоциялық зорлық-зомбылықтың бір түрі ғана. Әділетсіз сын, қорқыту, мәжбүрлеу және т.б. – терең психикалық жарақат тудыратын  психологиялық қорлаудың басқа да құралдары. Бұған қарсы тұруға бола ма? Жасырын агрессияны анықтау мүмкін бе? 

Эмоциялық зорлық-зомбылықтың қандай түрлері бар? 

Изоляция – таныс адамдармен, достармен, туған-туысқандармен сөйлесуге шектеу қою, әр іс-әрекетін қадағалап, әлеуметтік желілерде белсенді болуға тыйым салу. 

Салтанат Нүкенова мен Қуандық Бишімбаевтың қарым-қатынасы ер азаматтың қалауымен басталған. Достарының айтуынша, экс-министр бойжеткенді инстаграмда көріп, сырттай ғашық болған. 

“Өзі тауып, өзі қол жеткізді. Салтанат алғашында кездескісі келмеді. Себебі ол маньяк сияқты құрбымыздың артынан қалмаған. Оның әрекеттері бізге оны (Салтанат Нүкенова – ред.) қатты жақсы көретін сияқты көрінді”, – дейді құрбысы. 

Салтанаттың құрбылары күйеуі оған ешкіммен сөйлесуге рұқсат бермегенін, тіпті достарымен кездесу мүмкіндігінен айырғанын айтады.

“Егер біз бір жерге барсақ, оның күйеуі бізбен бірге болды. Ол оны (Салтанат Нүкенова – ред.) ешқашан жалғыз қалдырмайтын”, – деді құрбылары.

Газлайтиң – адамның сезімін құнсыздандыру, айып тағу, ойының дұрыстығына күмән келтіру. Оның салдарынан жәбірленуші өзіне деген сенімін жоғалтады. Мұнда манипулятор өзінің ойын іске асыру үшін орынсыз пікірлер мен әзіл-қалжыңдар айтып, жәбірленушінің әрекеті қате екеніне сендіруге тырысады.

25 жастағы Алматы тұрғыны Раушан Әшір өмірінің ауыр кезеңінен кейін селф-коучиң трениңіне жазылып, 2017 жылдың басында Аян (кейіпкер есімі өзгертілген – ред.) есімді психологпен танысады. 

“Екі жылдан кейін ата-анамның ажырасуы маған ауыр тиді. Сөйтіп мен оған (Аян – ред.) жеке терапияға жазылдым. Бәрі сол сәттен басталды”, – дейді Раушан. 

Оның айтуынша, Аянның психологиялық білімі жоқ. Ол өзінің “авторлық” әдістерін ойлап тапқан. Сондай сеанстардың бірінде Аян оқуға келген әйелден танымайтын адамға қоңырау шалып, телефонға анайылау дыбыс шығаруды бұйырған. Психологтың ойынша, бұл әйелдің энергиясын көтеруге, ашылуға “көмектеседі”. 

“Бірнеше жыл бұрын мен Мәскеуге оқу бабымен көшкім келді. Сол кезде ол (Аян – ред.) менің Қазақстанда қалып, оған бала туып бергенім дұрысырақ деп ойымды өзгертуге тырысты”, – дейді Раушан Әшір. 

Аянның қысым көрсеткені соншалық, тіпті Раушан “мен оған бала туып беріп, ары қарай еркін өмір сүремін” деп ойлай бастаған. Кейін бойжеткен екі психологқа барып қана, оқиғаның абсурдтығына көз жеткізген.

Жәбірленушінің сөзінше, 5 жылға созылған қарым-қатынаста Аян психологиялық басқару түрлерін қолданған. Оның ішінде нейро-лингвистикалық бағдарлау, Эриксон гипнозы, газлайтиң кездеседі. Нейро-лингвистикалық бағдарлау манипуляция арқылы қарым-қатынасқа кері әсері бар тәсілдерді пайдаланып, жәбірленушінің зорлаушыға тәуелді болып қалуына алып келеді. 

Дәл осы сияқты оқиғалар Қазақстанда жиі кездесетінін эксперттер растайды. Қазақстан қоғамдық даму институтының сарапшысы Айнұр Абайқызының пікірінше, қазақ қыздары харассментке тап болып жатқанын әрдайым түсіне бермейді.

“Олар (әйелдер – ред.) жұмыста, таксиде, көшеде, қоғамдық орындарда өздерінің шекарасына кірген адамның іс-әрекетіне романтикалық астар /әсер/ беріп, норма деп қабылдайды”, – дейді әлеуметтанушы Жаннұр Білдебаева.

Бақылауда ұстау – абьюзив қарым-қатынастың басты белгісі. Жәбірлеуші қызғаныштан жиі хабарласып, фото және видеоқоңырау арқылы есеп беруін талап етеді. Салдарынан адам артық іс-әрекет жасауға қорқып, әрдайым кінәлі сезінеді. Бұл арқылы өзін сыртқы әлемнен алыстатады.

2023 жылдың 2 шілдесі күні Ақтау қаласының су арнасынан 21 жасар Валерия Шальнованың денесі табылды. Полиция алғашында бұл деректі ҚР ҚК 105-бабы (суицидке дейін жеткізу) бойынша тіркеді. Дегенмен марқұмның туған әпкесі Каролина Шальнова сіңлісінің қоғамдық өмірде белсенді болғанын айтады. Алайда Әмір (кейіпкер есімі өзгертілген – ред.) есімді жас жігітпен кездесіп жүріп, эмоциялық әрі тұрмыстық зорлық-зомбылықтың құрбаны болған. 

Туыстары қыздың өз-өзіне қол жұмсағанына сенбей, іске Әмір қатысты деп күдіктенген еді. Араға 3 ай салып қана, мәселенің ақ-қарасы ашылып, бастапқы 105-бап ҚР ҚК-нің 99-бабы «Адам өлтіру» болып өзгертілді. 

“Ол (Әмір – ред.) өте қызғаншақ. Ол үнемі Валерияның артынан аңдып, үнемі бақылап отырды, кіммен және қайда екенін тексеріп, сол үшін үнемі жанжалдар болды. Ол (Валерия – ред.) зорлық-зомбылыққа шағымданатын, кейде тұншықтырып, денесі көгеріп жүретін”, – дейді әпкесі Каролина.

Осылайша, абьюзив қарым-қатынастың салдары мақсаты айқын адамның болашағына балта шаба алады.

Сурет авторы: Alexandra Levasseur, “The Player I”

Экономикалық/қаржылық зорлық – жәбірленушінің қаржылай еркіндігі мен ресурстарын шектеу. Әйел тұрмыс құрғаннан кейін жұбайы жұмысқа орналасуға немесе білім алуға мүмкіндік бермейді. Осылайша, әйелдің орны балалармен үйде деп сендіреді. Бұдан бөлек, жәбірлеуші несиелерді әйелінің, ал жылжымайтын мүлікті өзінің атына жазады. Яғни пәтер, үйді сату немесе кепілге қою құқығын өз атына алады. #НеМолчиKz фондының ақпаратына сәйкес, Қазақстандағы әр 10 әйелдің 7-еуі қаржылық зорлықтың кесірінен күйеуіне тәуелді болып отыр.

Президенттің бұрынғы кеңесшісі Олжас Құдайбергеновтың экс-әйелі Мөлдір Қабылова күйеуі қаржылық қысым көрсетті деп айыптап отыр. Бұл туралы Мөлдір Президентке видео үндеу жолдап, өзі хабарлаған.  

Мөлдір Қабылова «Болашақ» халықаралық бағдарламасымен екінші рет білім алып жатқан стипендиат. Ұлыбританияда бакалавриат бітірген. Ол одан кейін докторантураға оқуға түсіп, мезгілді шәкіртақысын алып отырған. Алайда күйеуімен ажырасуға арыз жазғаннан кейін, әйелінің сөзінше, Құдайбергенов 2023 жылдың ақпан айынан бастап шәкіртақының төленуін тоқтатқан. Онымен қоса, “Болашақ” бағдарламасына кепілге қойған пәтерін “тартып алып, сатып жіберген” деп кінә тағып отыр.

“Олжас жалға алынған үйдің ақшасын төлеуден бас тартты. Төрт баламмен далада қалдым”, – дейді Мөлдір Қабылова. 

Дегенмен Құдайбергенов жоғарыда жазылған айыптауларды жоққа шығарды. Істің мән-жайы әлі анықталып жатыр.

Цифрлық зорлық-зомбылық – онлайн әлеуметтік желілер мен өзге де цифрлық құралдар арқылы адамға зорлық-зомбылық көрсету. Желідегі зорлық-зомбылыққа көбінесе кибербуллиң, келісімсіз секстиң, доксиң, киберсталкиң және т.б. жатады. Бұл терминдер әлеуметтік порталдарда адамның жеке ақпаратын жария ету және оның келісімінсіз ашық жазбалар мен фотосуреттер жіберу кейстерінде кездеседі.

Жақында блогер, “Arbat.media” басылымының экс-бас редакторы Сырым Итқұловқа осындай айып тағылды. Итқұловтың бұрынғы әріптестерінің бірі, қазіргі «Ұлыс медиа» журналисі Әсем Ғұмарова болған жайды инстаграм желісінде жариялады. 

Жарияланған жазбада Сырымның қыздардың жеке шекарасын аттап, олардың қалауынсыз және тоқтаусыз ашық фотосуреттер мен хабарламалар жібергені анықталды. 

Фото: Әсем Ғұмарованың Instagram желісінен алынды

Фото: Әсем Ғұмарованың Instagram желісінен алынды

“Шынымды айтсам, Сырым, мен енді ғана есейіп, “Ордада” болғанның бәрі сенің тарапыңнан мүлдем жат нәрсе екенін түсіндім. Мен 18 жаста едім, Милана да бала еді. Бұл біздің бірінші жұмысымыз, ал сіз біздің бастығымыз болдыңыз. Сіз үнемі өзіңізді әдепсіз ұстадыңыз, қыздардың жамбасын, белін ұстап, интимдік сипаттағы хабарламаларды жазатынсыз. Мен бұған қалай жауап беретінімді білмедім”,- деген Әсем Сырымға жазған хабарламасында.

Виктимблейминг немесе жәбірленушіні айыптау  – зардап шеккен адамды кінәлап, жауапкершілікті өзіне артып қою. Мәселен, әйел адам зорлық көрсе  “өзі кінәлі”, “көзіне шөп салған болар”, “тілінен тапқан болар”, “арандатудың қажеті жоқ еді” және т.б. тіркестер жәбірленушіні болған оқиға үшін өзін кінәлі сезінуге итермелейді. 

Қараша айының басында Алматыда «В-52» барында жұмыс істейтін күзетші қызды зорлады деген іс қозғалды. Ұлжанның айтуынша, күзетші оны пышақпен қорқытып, болған оқиғаның барлығын телефон камерасына түсіріп алған. Бойжеткен полицияға арыз жазғанымен, тәртіп сақшылары зардап шегушінің өзін қорқытып, үйіне келіп, құжаттан бас тартуын талап еткен. Онымен қоса, болған жайттан кейін әлеуметтік желілерде Ұлжанның өзін барға барғаны үшін кінәлаған пікірлер саны артты.  

Instagram желісінен жинақтап алынды

Психотерапевт Ажар Сұлтанова Қазақстан және АҚШ-та тұрмыстағы зорлық-зомбылық фактілерімен жиі жұмыс істейді. Оның сөзінше, қарым-қатынас ұзақтығы неғұрлым көп болған сайын, одан құтылу соғұрлым күрделі болмақ.

“Егер абьюз бала кезден басталса, онда өз бетіңізше күресу өте қиын болады. Сізге кәсіби маманның көмегі немесе жақындарыңыздың күшті қолдауы қажет. Егер бала кезінде зорлық тәжірибесі болмаса, болашақта абьюзив қарым-қатынастың алғы белгілерін тану жеңілірек болуы мүмкін”, – деді MNU Newsroom тілшісіне берген сұхбатында.

Сұлтанованың айтуынша, біздің елде психикалық жарақат алған адамдар үнсіз қалуға және болған оқиға туралы ойламауға тырысады. Бұл жағдайды одан сайын ушықтырады. 

“Мен әйелдер өмір сүріп, күресіп жүрсін деп қолдадым. Біз «victim» – құрбан деген сөзді қолданбаймыз, «survivor» – аман қалған дейміз. Бұл сөз мұндай жағдайларға көбірек сәйкес келеді, адам өз өмірін жақсы жаққа өзгертуге барлық мүмкіндігі бар екенін түсінуі керек”, – дейді психотерапевт.

Қазақстанда комедия жанрындағы фильмдер неге көп түсіріледі?

Фото: ult.kz

Сандуғаш Фазыл
MNU Newsroom

Отандық кинематография дамып, фильмдер саны жылдан жылға артып келеді. Алайда соңғы жылдары шығарылып жатқан фильмдердің басым бөлігі комедия жанрында түсірілген.

Қазақстанда комедия жанрындағы кинолар әдетте ең көп касса жинайды. Ауқымды қаражат тапқан фильмдердің үштігінде комедия жанрындағы өнімдер көп. Атап айтқанда, продюсер Нұрлан Қоянбаевтың “Түркиядағы қазақша бизнес” фильмі 1,185,801,720 теңге табыспен көш бастап тұр. Ал екінші орынға танымал вайнер Жахан Отарғалиевтің “Джохан” фильмі тұрақтап отыр. Оның кассалық табысы 856,167,410 теңгені құраған. Табысты үштікті “Келінжан” фильмі түйіндеп тұр. Оның табысы 694,231,731 теңгеге жеткен.

Жыл өткен сайын Қазақстанда түсірілетін толықметражды фильмдердің саны артып келеді.  Zakon.kz  порталының дерегінше, 2022 жылы жалпы есеппен 38 фильм жарыққа шыққан. Оның 27-сі комедия жанрында түсірілген. 

1 Түркиядағы қазақша бизнес 1 185 801 720
2 Джохан 856 167 410
3 Келінжан 694 231 731
4 I GO TO SCHOOL 556 844 180
5 Күшік құда 544 794 274
6 Бойдақ күйеу 551 224 990
7 Бишарашки 533 941 570
8 Пацанская история  525 941 180
9 Моя большая казахская семья 325 557 220
10 Донор 317 487 180

Дереккөз: zakon.kz

Киносыншы Әлімақын Жанболат комедия жанрындағы фильмдерді түсірудегі басты мақсат – көрермен сұранысына қарай касса жинау деп түсіндірді. 

“Кино көрермен талғамын ғана көздеп, көрсетілім санын көбейту мақсатында түсірілсе, ол жерде өнер ұғымы жоғалады. Қазіргі таңда ұлттық идея, биік авторлық шешімдер, өнер мен кино тілі деген дүниелерді коммерциялық жобалардан іздеу мүмкіндігі болмай тұр”, – деді Жанболат. 

АҚШ-тың кино өндірісінде де комедия жанрында көп картина шығады. Бірақ одан өзге жанрлар да кенде қалмаған. Америкалық продюсерлердің фильм түсірудегі негізгі мүддесі оның табыс табу мүмкіндігін анықтау болып саналады. Бұл жағынан олардың өнерге қарағанда бизнестік мотиві жоғары екені көрінеді. Фильм сәтті шықпай қалса, оның жалғасы түсірілмейді. 

Ал еуропалық кинорежиссерлер көбіне авторлық фильм түсіруге тырысады. Десе де, оларда америкалық өнім секілді жаппай танымал болу ықтималдығы төмен. Себебі режиссердің авторлық шешімдері бизнеске қарағанда, өнерді алға қою есебінен шығады. 

Режиссер әрі сценарист Қағанат Мұстафиннің айтуынша, комедиялық фильмдерді түсіру арзан. 

“Комедия жанрында фильм түсіру үшін бар болғаны бір не екі локация және бір не екі үй ғана керек. Ал тарихи кино болатын болса, костюм тігу, реквизит табу дейтін тұстары көп. Оның бәрін жалға алу қымбат. Одан да режиссерлерге комедияны 50,000,000-70,000,000 теңгеге түсіріп тастаған оңай. Ол өз қаражатын ақтайды”, – деді Мұстафин. 

Ticketon.kz сайты апта сайын ең көп касса жинайтын фильмдердің тізімін ұсынады. Тізімнің жоғары санатына былтырғы желтоқсаннан бері 46 қазақстандық фильм ілінген. Олардың басым бөлігі – комедия жанрындағы фильмдер. 

Фото: egemen.kz

Астана тұрғыны Аяна Мырзахмет Қазақстандағы фильмдер жанрының аясы тарылып кеткенін айтты. Оның ойынша, отандық кинематографияда салмақты фильмдер жеткіліксіз.

“Бізде комедиялық фильмдер өте көп. Оның ішінде келін мен ене, әйел мен күйеу қарым қатынасы жиі қозғалады. Соның салдарынан келінді құл көру деген сияқты таптауырындардан айырыла алмай жүрміз”, – дейді Мырзахмет.

Тағы бір елорда тұрғыны Алуа Рысқожаева бұл пікірмен келіспейді. Оның ойынша, комедиялық фильмдерде ене мен келін арасындағы қарым-қатынасты әзіл арқылы көрсетеді. 

“Бұл мәселе өте өзекті. Қазіргі қазақ қоғамында ене мен келіннің бастары сыйыспай қаншама отбасының шаңырағы шайқалып жатыр. Сол үшін осындай тақырыптағы фильмдер көп болғаны абзал. Себебі сол арқылы отбасы мүшелері бір-біріне түсіністікпен қарап, көздерін ашады”, – деді Рысқожаева.  

Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығы басқарма төрағасының орынбасары Бауыржан Шөкеновтың айтуынша, 2022 жылға дейін Қазақстанның прокат нарығы 20,000,000,000 теңгені құраған. Ол оның 40%-ы отандық фильмдерге тиісілі. 

Киносыншы Дана Әмірбек отандық киноның өз деңгейінде дамымай жатқанын білікті сценаристердің жоқтығымен байланыстырады.

“Жанрлық фильмнің түп-негізі – сценарий. Жазылған дүниең әу бастан драматургиялық тұрғыда әлсіз болса, соңында тәуір дүние шығады деп үміттенудің қажеті жоқ”, – дейді киносыншы. 

Әмірбек қазақстандық кинематографияның комедия жанрына ойысуын әрі фильмдердің сапасыз болуын нарыққа түрлі әзіл-сықақ шоулар мен танымал тамадалардың араласуымен байланыстырады. 

“Тамадалар режиссер атанған заманда экранымыздың тойға айналуына таңқалудың қажеті жоқ. Әркім өз өресіне сай сөйлеп, ой айтады”, – деді киносыншы. 

Елімізде ҚР мәдениет және спорт министрлігі тапсырысы бойынша тарихи фильмдер де түсіріледі. 2019 жылы шыққан Ақан Сатаевтің “Томирис” фильміне мемлекет тарапынан  3 850,000,000 теңге бөлінген. Ал кассадан түскен табыс шамамен 562,000,000 теңгені құраған. 

2022 жылы режиссер Алдияр Байрақымов түсірген “Паралимпиец” фильмі көрерменге жол тартты. Фильм спорт, драма жанрында түсірілген. Кассадан түскен табыс – 44,000,000 теңге. 

Режиссер Мұрат Есжан комедия жанрындағы фильмдердің көп болуын индустрия жағынан прогресс санайды. Оның айтуынша, 5 жыл бұрынғы жағдаймен салыстырғанда отандық фильмдердің саны әлдеқайда артқан. 

Режиссер фильмдерді мазмұндық жағынан сапасыз деп есептейтінін айтады. Оның сөзінше, сценаристер бір-бірінен көшіріп, кино дайындықсыз түсіріле берсе, ол көрерменнің талғамының төмендеуіне әкеледі. 

“Бізде мемлекеттік тапсырыспен тарихи кинолар, драмалар да түсіріліп жатыр. Бұл жердегі мәселе – олардың жеткіліксіздігі. Мемлекеттік қаржыландырумен түсіріліп жатқан драмалар, артхаустық, фестивальдық фильмдер, тарихи кинолар көбірек жарнамаланып, көбірек үлкен экрандарға шығуы керек”, – деді Есжан MNU Newsroom тілшісіне берген сұхбатында. 

Мұрат Есжан – биылғы ең көп касса жинаған фильмдердің бірі “Міржақып. Оян, казақ!” фильмнің режиссері. Фильм алдымен алты сериядан тұратын нұсқамен өткен жылы шығарылды. Ол YouTube желісінде қолжетімді болса да, жаппай көріле қоймайды. Биыл үлкен экрандарға шығарылғанда, халық сұранысы күрт артты. 

Мұрат Есжан туындысы бір аптада  107,067,000 теңге табыс тауып, көсбасшылардың біріне айналды. Бастапқыда “Міржақып. Оян, казақ!” фильмі прокатқа шыққаннан кейін 1 аптадан соң, кинотеатрлардан алынып тасталған болатын. Кейіннен көрерменнің талабы бойынша кері көрсетіле бастады. 

Фото: ticketon.kz

Chaplin Cinemas кинотеатрлар желісінің коммерциялық директоры Дмитрий Кириенко ұлттық киноны қолдау және дамыту контент тәуекелін бөлудің ұзақ мерзімді саясатының бөлігі екенін айтты. Оның сөзінше, отандық киноның үлесі тұрақты түрде өсіп келеді. 

“2014 жылы небәрі 9 отандық фильм жарыққа шықты. Оның жалпы көрсетілімдегі үлесі 7,6% болды. Ал 2017 жылы көрсеткіш 10%-ға көтерілді. 2018 жылы 16% болса, 2020 жылы 32%-ды  құрады.  Осы жылдың бірінші жартысында отандық кино жалпы кассалық түсімнің 47,5%-ын құрады. Ал биылғы 11 айдың орташа көрсеткіші – 23%,” – деді Кириенко. 

Кинотанушы Баубек Нөгербек комедиялық фильмдердің көрерменге жиі ұсынылуының кері әсері де барын айтады. 

“Әрине, ойын-сауық фильмдері де болуы керек. Бірақ киноны өнер деп қарастырсақ, ойын-сауық комедияларды өнер туындысы деп айта алмаймыз. Бұндай фильмдердің көп болуы – регресс. [Бұл] сценаристерде тақырып пен идея тапшылығы барын көрсетеді,” – деді Нөгербек. 

Елорда тұрғыны Ермахан Рахман кинотеатрға тек миын сергіту үшін баратынын және фильмдердің кемшілігіне аса мән бермейтінін айтты. 

“Кино оң мақсатта түсірілсе және көрерменге пайдасын тигізсе болды. Қалғандарына көңіл аудармаймын. Фильм қарағанда оның жаман тұстарын іздегім келмейді. Сондықтан отандық комедияларға көзқарасым түзу”, – дейді Рахман. 

Chaplin Cinemas компаниясы дерегінше, комедия – жоғары сұранысқа ие, прокатқа берілетін ең ұзақ жарлардың бірі. Қазақстандық драмалар мен экшн-фильмдерге сұраныс төмен. Олар көп жағдайда бір аптадан екі аптаға дейін көрерменге ұсынылады.

Қазақстан мен Қытай арасындағы визасыз режим

Фото: azattyq-ruhy.kz

Әмина Козбакова
MNU Newsroom

Қазақстандықтар 10 қарашадан бастап Қытайға визасыз қатынауға мүмкіндік алды. Осы жылдың 17 мамырында Қазақстан мен Қытай билігі өзара визалық талаптардан босату туралы келісімге қол қойды. Бұл келісімге халық арасында наразылық болғанымен, жоба екі жақты келісіммен іске асты.

Не себептен Қытай азаматтары өткен жылдан бастап елімізге визасыз кіре алады?

2017 жылы Қытай азаматтары үшін Қазақстанға қатынауға визасыз тәртіп енгізілді. Бірақ осы уақыт ішінде Қытай тарапы қазақтарға мұндай шекаралық жеңілдіктерді  ұсынбағанын айта кету керек. 

2022 жылдың 8 шілдесінен бастап Қазақстан Қытай, Иран және Үндістан азаматтары үшін 14 күндік визасыз режим ашты. 

“Қазақстан Үндістан, Иран және Қытай азаматтары үшін біржақты тәртіпте визасыз режим ашады. Сонымен бірге Үндістан мен Қытай үшін 72 сағаттық визасыз арнайы транзиттік режим қолданысын тоқтатты”, – деп хабарлады Ішкі істер министрлігі көші-қон қызметі.

Визасыз режим шарттарына сәйкес, Үндістан, Иран және Қытай азаматтары шекарадан өткен сәттен бастап 14 күнге дейін Қазақстанға визасыз кіріп, ел ішінде қатынай алады. 

“Іскерлік, жеке және туристік мақсаттағы сапарларға рұқсат етіледі”, – делінген ресми хабарламада.

Визасыз режимде Қазақстанда болу жалпы мерзімі әрбір 180 күндік кезең ішінде 42 тәуліктен аспауы қажет. Осы шартты бұзған шетелдікке айыппұл салынады немесе оны қамауға алу, елден шығару және 5 жылға келуге тыйым салу бойынша әкімшілік жауапкершілік тағайындалады. 

“Сонымен қатар, шетелдік азаматтарға визасыз режим аясында ақылы қызмет түрлерін жүзеге асыруға тыйым салынады. Ол үшін қабылдаушы тарап республикада жұмыс істеуге алдын ала тиісті рұқсат пен виза алу міндетті”, – деп түсіндірді комитет баспасөз қызметі. 

Қытай мен Қазақстан арасындағы шекара ашықтығының әсері қандай?

Қазақстан күрдтер қауымдастығының вице-президенті, саясаттанушы Аладин Мұстафаев визалық талаптардан өзара босату туралы келісім Қазақстан азаматтары үшін кемшілік немесе қауіп емес, керісінше жаңа мүмкіндік болады деп есептейді.

“Тағы бір артықшылық– бүгінде бізге қажет инвестиция ағыны. Визасыз режиммен елдер арасындағы логистикалық процесс жеңілдетіледі, демек тауар айналымы артады. Кейбір қазақтар Қытай азаматтарының көптеп келуінен қорқады. Бірақ бұл мәселе ауқымды болады деп ойламаймын“, – деп атап өтті саясаттанушы.

Алайда, белгілі қоғам қайраткері, экономист және саясаттанушы Айдар Әлібаев бұл оймен келіспейді. Сарапшының айтуынша, визалық режим екі ел арасындағы сауда қарым-қатынасының дамуына кедергі болған жоқ. Визасыз режим туристердің ағылуына белгілі бір дәрежеде ықпал етуі мүмкін, бірақ ауқымды ағын болмайды деген ойда.

“Елімізде инфрақұрылымның жоқтығы қытайлықтардың Қазақстанға туристік бағыт ретінде келуге деген құштарлығын тез суытады. Біз 30 жыл бойы туризмді дамытуға тырысып келеміз, алайда визасыз елдерден жаппай туристер ағыны байқалмайды”,- дейді Әлібаев.

Фото: kun.uz

Қытай инвестициясы Орталық Азия елдерінің аумақтық тұтастығына қауіп төндіре ме?

Қытайдың Орталық Азиядағы инвестициясының көлемі 2022 жылдың соңына қарай 15 миллиард долларға жетті. Қытай мұнай мен газды барлау, цифрлық технология сияқты салаларда бірқатар жоба бастады.

2022 жылы Қытайға Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркіменстан және Өзбекстаннан ауыл шаруашылығы, энергетика және минералды өнімдер импорты 50%-дан асса, Қытайдан механикалық және электронды өнімдер экспорты 42%-ға өсті.

Сәуір айының соңында Қазақстан мен Қытай 565 миллион доллардан асатын келісімшартқа қол қойды. Осылай 2022 жылдың соңында ҚР мен ҚХР арасындағы өзара сауда 24 миллиард долларға жетті. Қазақстан Қытайға мұнай мен мысты, табиғи газды, уран және күнбағыс майын экспорттайды.

Ұлттық статистика бюросының дерегінше, 2022 жылы Қазақстан мен Қытай арасындағы тауар айналымы 24,1 миллиард долларға жетті. Қазақстандық өнімдердің Қытайға экспорты 13,1 млрд АҚШ долларын құрады, бұл 2021 жылмен салыстырғанда (9,72 млрд АҚШ доллары) 34,7%-ға артық. Қытайдан Қазақстанға импорт шамамен $11 млрд құрады, бұл 2021 жылмен салыстырғанда (8,24 млрд доллар) 33,5%-ға артық.

Айдар Әлібаев жуырда берген сұхбаттарының бірінде Қазақстанның Қытайға ең алдымен экономикалық жағынан өте тәуелді екенін айтады. Оның айтуынша, өз азаматтарын сыртқы агрессиядан қорғай алатын сапалы армиясы жоқ ел қарызы үшін болашақта тәуелсіздігінен де айырылуы мүмкін.

“Қытай – ойын ережелері қалыптасқан ежелгі мемлекет. Жұмсақ экономикалық саясат қолдана отырып, олар қазірдің өзінде африкалық елдердің үлкен аумағын сатып алып, бүкіл әлем бойынша стратегиялық өнеркәсіптік нысандарды басып алуда“, – деп түсіндірді саясаттанушы.

Бірақ саясаттанушы Талғат Қалиев Қытай мұндай мақсат жолында ғасырлар бойы қалыптасқан беделін жойып, сенімді серіктес және геосаяси көшбасшы имиджін құрбан етпейтініне сенімді.

“Қытай әлемдегі экономикасы дамыған мемлекеттер тізімінде екінші орында. Қытай тек Қазақстан мен Орталық Азияның республикаларына ғана емес, барлық дамушы елдерге де қомақты инвестиция құюда. Қытай жаһандық экономикадағы ойыншыға айналды, сондықтан оның тек экономикалық дамуға мүдделі деп ойлаймын“, – деп атап өтті саясаттанушы.

Сауда статистикасы бойынша Қытай Қазақстан үшін басты серіктестердің бірі болып саналады. 

Визасыз  тәртіптің талаптары

Қазақстан мен Қытай үкіметі арасындағы визалық талаптардан өзара босату туралы келісім бойынша екі елдің азаматтары жеке істер, туризм, медицина, халықаралық тасымалдау, транзит, сондай-ақ іскерлік мақсаттар (келісімшарттар жасау, келіссөздер жүргізу, консультациялық қызметтер көрсету және басқа да іскерлік мақсаттар) үшін визалық талаптардан босатылады. Мемлекеттік шекараны кесіп өткен кезден бастап 30 күннен аспайтын мерзімге ел аумағына кіру, шығу, транзитпен өту кезеңі 180 күн ішінде барлығы 90 күннен аспауға тиіс.

Егер келісім орнатқан бір ел азаматтары екінші тарап мемлекетінің аумағына кіруге ниет білдірсе, алайда сапар мақсаты жоғарыда көрсетілгендерге сәйкес келмесе, онда олар екінші тарап мемлекетінің аумағына кірер алдында тиісті виза алуыға міндетті.

Қазақстан Республикасы азаматына шекарадан өтуге жарамды құжаттар:

  • ҚР азаматының төлқұжаты;
  • ҚР қайту туралы куәлік.

ҚХР жол жүру құжаттары мыналар:

  • ҚХР азаматының жартылай қызметтік төлқұжаты;
  • ҚХР азаматының паспорты;
  • ҚХР уақытша жол жүру рұқсаты.

Келісімде сондай-ақ мемлекеттің азаматтары халықаралық жолаушылар тасымалы ашық өткізу пункттері арқылы қатынауға және қабылдаушы мемлекеттің заңнамасын сақтауға міндетті екені көрсетілген.

Фото: kazpravda.kz

Қытайға визасыз кімдер қатынай алмайды?

Қытай мен Қазақстан арасындағы визасыз режим, барлық азаматтарға ортақ тәртіп емес. Бұл Қытайға жұмыс бабымен баратын журналистерге қолданылмайды.

Қазақстандағы ҚХР Бас консулы Цзян Вэйдың айтуынша, бұл режимніңі мақсаты- туыстармен кездесу, жеке сапар немесе саяхаттау. Режим 30 күнге дейін жарамды. Сондықтан жұмысқа немесе оқуға барғысы келетіндер арнайы виза алуға міндетті.

Бұл Қытайға оқиғаларды жариялау үшін немесе пресс-турмен баратын журналистерге де қатысты.

“Өйткені бұл – жұмыс. Бірақ журналист жақындарына баратын болса, оған виза қажет емес. Бұл сапардың мақсатына байланысты”, – деп түсіндірді Цзян Вэй.

Ал, қазақстандық саяхатшылардың көпшілігі бұл жаңалықты қуанышпен қабылдап отыр. Өйткені бұрын Қытайға туристік визаны алу қиын еді. Визаны рәсімдеу 10 күнге жуық уақыт алды.

Сонымен қатар, Цзян Вэй қазақстандық кәсіпкерлерге қатысты 2023 жылғы 7 қарашадан бастап күшіне енетін Қазақстан мен Қытай арасындағы консулдық легализацияны жою туралы конвенция туралы жаңалықты да атап өтті.

“Кәсіпкерлер үшін бұл өте маңызды, іс сапарлар мен құжаттарды рәсімдеу ыңғайланды. Енді консулдық заңдастыруды рәсімдеудің қажеті жоқ”, – деп қосты Бас консул.

Министрлік Қазақстан мен Қытай арасындағы визалық талаптардан өзара босату туралы келісімге 2023 жылғы 17 мамырда Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қытайға сапары кезінде қол қойылғанын түсіндірді.

“Осы келісімді іске асыру тәртібі мынадай: құжаттың 11-бабына сәйкес, тараптардың  ішкі мемлекеттік рәсімдердің орындалғаны туралы хабарламаны алған күнінен бастап 30 күн өткен соң күшіне енеді. Қазіргі уақытта қазақстандық тарап барлық мемлекетішілік рәсімдерді аяқтап, биыл 28 шілдеде Сыртқы істер министрлігі ҚХР Сыртқы істер министрлігіне тиісті хабарлама жолдады”, – деді  СІМ Коммуникациялар департаментінің өкілі Айбек Смадияров. 

Қазақстан мен Қытай азаматтар туралы ақпарат алмасады 

Мәжілістің жалпы отырысында “Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қытай Халық Республикасының Үкіметі арасындағы Тараптар мемлекеттерінің азаматтарына қатысты ақпарат алмасу туралы келісімді ратификациялау туралы” заң жобасын қабылданды. Келісімге Мемлекет басшысының Қытайға сапары барысында 17 мамырда қол қойылды.

“Құжат төрт бағыттан тұрады. Олар – екі елдің келген азаматтары берілген визалар, келу және болу тәртібін бұзу, азаматтыққа қабылданған адамдар туралы ақпаратпен алмасу. Бұл мәліметтер қос азаматтыққа қарсы күрес, заңсыз көші-қон арналары жолын кесуге септігін тигізеді”, – деді Ішкі істер министрі Ержан Сәденов.

“Азаматтық туралы ақпарат тек сұрау бойынша дипломатиялық арналар арқылы беріледі. Тегі, аты, туған күні мен жері, азаматтығы, ұлты, төлқұжат деректері, фотосуреттер тоқсан сайын жіберіледі”, – деп хабарлады сенатор Мұрат Қадырбек.

Сенат Қазақстан мен Қытай арасында азаматтар жайлы мәлімет алмасу туралы келісімді ратификациялады.

Қазақстанның Ішкі істер министрлігі атап өткендей, бұл келісім екі ел арасындағы визасыз режимді қауіпсіз ету үшін маңызды қадам.

“Бұл келісім өзара өте маңызды, себебі қазір визасыз жүру басталса, екі жақтан да азаматтар ағыны артады. Ал заңсыз көші-қонды бақылау үшін олар (ҚХР билігі ) ақпарат алмасады міндетті шарттардың бірі ретінде ұсынды”, – деп түсіндірді ҚР Ішкі істер министрінің орынбасары Игорь Лепеха.

Бұл ақпарат елдерге қос азаматтықпен күресу және заңсыз көші-қон арналарының жолын кесу үшін қажет.

Келісімді іске асыру жөніндегі құзыретті орган ретінде Қазақстан тарапынан – ішкі істер министрлігі, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі, Қытайдан Сыртқы істер министрлігі мен көші-қон істері жөніндегі мемлекеттік басқармасы белгіленді.  

Қазақстан Республикасы Ішкі Істер министрі Ержан Сәденов келісімде егемендікке, қауіпсіздікке қауіп төнген немесе заңды бұзған жағдайда өтініштерді орындаудан бас тарту мүмкіндігі қарастырылғанын атап өтті.

Тараптар алмасатын азаматтар туралы мәліметтерге азаматтардың тегі, аты, әкесінің аты (орыс және латын тілінде емлесі), жынысы, туған күні, туған жері, азаматтығы, сериясы, нөмірі, берілген күні, тиісті құжатты берген орган, ұлты, фотосуреті жатады.

Сондай-ақ мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету, қоғамдық тәртіпті сақтау немесе халықтың денсаулығын сақтау мақсатында тараптардың әрқайсысының келісімді толық немесе ішінара уақытша тоқтатуға құқығы қарастырылған.

Тараптар келісімді уақытша тоқтатқанын немесе оның толықтай күшін жойғаны туралы бір-бірін алдын ала, бірақ шешім қабылданған кезден бастап 72 сағаттан кешіктірмей дипломатиялық арналар арқылы хабардар етуге міндетті.

Бүгінгі таңда Қазақстан бес мемлекетпен (Әзербайжан, Беларусь, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан) осындай екіжақты келісім орындауда.  

Фото: newsroom.kz

Визасыз режимнің қазақстандықтарға пайдасы

«Kazakh Tourism» АҚ басқарушы директоры Даниэль Сержанұлының айтуынша, қытайлық туристер үшін визасыз кіру мерзімін 14 күннен 30 күнге дейін ұлғайту бизнеске көбірек пайда табуға мүмкіндік береді. Квазимемлекеттік компанияның мәлімдеуінше, 2022 жылы қазақстандық бизнестің Қытайдан келген туристерден түскен табысы 16 миллион АҚШ долларына жетті, бұл 2021 жылмен салыстырғанда (8,9 миллион АҚШ доллары) екі есе дерлік көп. Бұған дейін Қытайға барғысы келетін қазақстандықтар үшін туристік виза алу міндетті болатын.

Визасыз тәртіп пен шетелдік жұмысшылардың Қазақстандағы жағдайы

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметінше, Қазақстандағы квота бойынша жұмыс істейтін шетелдік жұмысшылар санының шарықтау шегі 2015 және 2016 жылдары болды ( 37,9 мың және 36,8 мың адам). Одан кейінгі жылдары олардың – 1,4 есеге дейін төмендеуі байқалды.

Шетелдік жұмысшылар санының төмендеуі  ішкі еңбек нарығын қорғау үшін бойынша қабылданған шаралармен байланысты. Осылайша, Қазақстан Үкіметі 2020 жылы шетелдік жұмыс күшін тарту квотасын 2019 жылмен салыстырғанда 40%-ға қысқартты. 

Одан кейінгі жылдары шетелдік жұмыс күшін тарту квотасы 29,3 мың орыннан аспады. Биыл 22,2мың жұмыс орны бөлінді, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 6,1 мыңға аз.

2023 жылдың ақпаратына сүйенсек  арнайы рұқсаты бар кәсіпорындарда 14,4 мың шетелдік азамат жұмыс істейді. Бұлар  Қытай – 3493, Үндістан – 1722, Түркия – 1483, Өзбекстан – 1461 азаматтары.

Шетелдік мамандардың басым бөлігі құрылыс саласында – 5 262 адам, тау-кен өнеркәсібі мен карьерлерді қазуда – 1 441 адам, ауыл, орман және балық шаруашылығында – 1 143 адам, кәсіптік, ғылыми және техникалық қызметте – 979 адам, өңдеу өнеркәсібінде – 883 адам жұмыс істейді.

4 қараша күні Шанхайда жұмыс сапары аясында Қазақстан Премьер-Министрі Әлихан Смайылов ҚХР Мемлекеттік кеңесінің Премьері Ли Цянмен кездесті. Екі елдің үкімет басшылары сауда-экономикалық ынтымақтастықтың өзекті мәселелерін талқылады. 

“Қазақстан Президенті мен ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің жақында өткен келіссөздері “алтын 30 жылдықтың” келесі дәуірінде Қазақстан-Қытай ынтымақтастығын жаңа мазмұнмен толықтыруға мүмкіндік берді”, – деді Премьер-Министр.

«Олардың ашкөздігі адамдардың өліміне себеп болды». Қазақстанда кеншілер құқығы неге қорғалмайды?

Фото: zakon.kz

Айым Жаныбекова
MNU Newsroom

29 қазанда Қарағанды ​​облысында Костенко көмір кенішінде метан жарылысы болды. Апат кезінде ішінде 252 кенші болған. Олардың 205-і ғана жер бетіне шығып үлгерген. Құтқару жұмыстарына жедел штаб пен жергілікті төтенше жағдай департаменті ресурсы араласты. 

Жарылыс толқынынан 2 шақырым радиустағы аудандарда байланыс үзілді.  Сағат 16:00-дегі жедел штабтың мәліметі бойынша, кеннің бірнеше аумағында өртпен күрес жалғасты. Сол күні кешке 45 кеншінің денесі табылғаны белгілі болды. Ал 46-шы кеншінің денесін 9 күннен кейін жер бетіне шығару мүмкін болды. Жарылыстан тағы 24 кенші жарақат алған. Олар емханаға жеткізіліп, көмек көрсетілді. 

Павлодардағы кеншілер қауіпсіздігі бойынша маман Қанаттың (есімі өзгертілді) ойынша, «АрселлорМиттал Теміртау» кенішінде ең қарапайым қауіпсіздік жағдайлары да жасалмаған. Ол кеніште газ шыққан кезде газ жүйесінің сенсоры, төтенше жағдай жайлы ақпаратты автоматты түрде жіберуі керек еді деп есептейді.

“46 кеншінің ескертуді естімей, жерастында қалып, қаза табуы мүмкін емес. Адамдар тіпті апат орын алғаны жайлы білмеді, шығуға уақыттары болмады. Егер оларда газ жүйесі болса, жерастында қалған кеншілер хабардар болатын еді. Екі нұсқаның біреуі орын алды: Кеніште газ жүйесі ескірген немесе  мүлдем жоқ”, – деді ол. 

Фото: inbusiness.kz

Соңғы 18 жылда «АрселорМиттал. Теміртау» кеніштерінде 155 кенші қаза тапты.

Төтенше жағдайлар министрлігі дерегінше, «АрселорМиттал Теміртау» кәсіпорнында 2005-2021 жылдар аралығында 26 апат тіркелген. 98 адам қаза тапқан. 23 кенші жеңіл, ал 34-і ауыр жарақатпен аман қалған. 

2022 жылдың қарашасында  “АрселорМиттал Теміртау” меншігіндегі Ленин атындағы кеніште болған апат салдарынан бес кенші қаза тапты. Осылайша қаза тапқандардың жалпы саны жүз адамнан асты. Ал осы жылдың тамыз айында “Қазақстандық” кенішінде апат болып, тағы бес кенші өмірден озды. Қазандағы Костенко апатын есептегенде соңғы 18 жылда бір компанияға тиесілі кеніштердегі қауіпсіздікті сақтамау салдарынан жалпы саны 155 кенші қаза болған. 

Zakon.kz басылымының жазуынша, Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан бері кеніштегі апаттардан 183 кенші қаза тапқан. 

1994 жылдың көктемінде Саран қаласы маңындағы Ақтас ауылындағы кеніште өрт салдарынан 11 кенші мерт болды. Бірнеше ай өтпей Шахтинск қаласына жақын орналасқан «Қазақстандық» кенішінде конвейер дрейфінде газ бен көмір шаңы жарылысынан 14 адам қаза тапты.

2006 жылы Шахтинск қаласындағы «Ленин» кенішінде ірі апат болды. Метан жарылысынан 41 адам қаза тапты. Ал 2013 жылы Қарағанды ​​облысындағы «Абай» кенішінде 400 метр тереңдікте метан-ауа қоспасы жарылып, нәтижесінде өрт шықты. Апат салдарынан 30 адам қаза тапты, 21 адамның мәйіті табылмады. «Ақтөбе мыс компаниясының» төрт қызметкері жарылыс жұмыстарын жүргізу кезінде қаза болды. 

Аталған апаттар толық тізімнің бір бөлігі ғана. 

 «Олардың ашкөздігі адамдардың өліміне себеп болды»

Медет (есімі өзгертілді) есімді екібастұздық 40 жыл бойы кенде істеген. Биыл зейнетке шыққан ол Қазақстанда кеншілерге жағдай жасалмағанын айтты. 

“Қызметім электромонтер. Жұмысым жоғары электр кернеуімен байланысты, ең қауіпті қызметтердің бірі. Ол 10 000 вольт айнымалы тоқпен жұмыс істедім, ол соққанда адамды өлтіріп қана қоймай, денені танымайтындай күйдіріп жібереді”, –  дейді ол MNU Newsroom тілшісіне.

Сөзінше, оған жұмыс кезінде қажет құрал саймандар мен арнайы киім толық берілмеген. Одан бөлек, техникалық құжаттама толық қамтылмаған. Ал тепловоз қозғалысы не газ ластануы туралы да ақпаратты алдын ала алу мүмкін болмаған. 

Кеншінің наразылығын тудырған жалақы мәселесі де бар. Оның айтуынша, отбасында бала болса күнделікті шығындарды есептегенде, жалақы мардымсыз. Ол балабақшаға, балаға киім алып беру,  олардың білім алатын орталықтарына, тіпті күн сайын құны өсіп келетін комуналды төлемдерге, алған жалақы бірден кетеді дейді.

“Басшылықты тек көмір өндіру ғана мазалайды. Кеншілер қандай жағдайда жұмыс істеп жатқанына мән бермейді. «АрселорМиттал Теміртау» кенінде болған апат басқа кендерде болуы тіпті мүмкін. Табыс аздығынан кеншілер қауіпті жағдайда жұмыс істеуге мәжбүр. Менің ойымша олардың ашкөздігі адамдардың өліміне себеп болды”, –  деді ол. 

Фото: m24.ru

Кендегі жұмыс кезінде мерт болған әке

Екібастұз қаласының тұрғыны Серік Тілеубек қазір кенші болып еңбек етеді. Оған дейін мұнда Серіктің әкесі электр маманы болған. Оның айтуынша, әкесі 56 жасында кендегі жұмыс кезінде мерт болған. 

“Қараша айының аяғында, кеніштің аймағында толған ағаш бұтақтары жатты. Оларды жинауға жоғарыдан бұйрық беріліп, электриктерді аумақты тазартуға жіберді. Жұмысшыларға бұтақтарды «Зил» атты жүк көлігіне жинауы керектігі айтылды. Әкем епті адам еді, бұтақтарды тез жинау мақсатында жүк көлігінің үстіне шығуды ұйғарды. Төменнен бір адам жинаса, екіншісі қабылдап тұрды. Жүк көлігі биік болған, қателеспесем 2,5 метр. Бұтақтарды үстіне жіберу қиын болды, арнайы баспалдақ берілмеген. Әкем аяғы тайып, жүк көлігінен құлаған кезінде басынан соққы алып, бесінші-алтыншы омыртқасын сындырып алды”, –  дейді Тілеубек.

Ол жұмыс берушінің кінәсін растайтын құжаттарды түгелдеп жинаған. Оның айтуынша, қызметкерлерге жұмыс процесі жайлы бұйрық жазылмаған. Әдетте, жұмыс жоспарын ұсақ-түйегіне дейін жазу міндеттеледі. Содан басшылық жұмыскерлерге тиісті экипировка бермеген. Әкесі қыс кезінде, көктайғақ далаға көктемгі аяқ киіммен шыққаны жайлы айтты.

“Құжаттарды жинап, бас директорға бардым. Оларды сотқа беруге толық құқығым болды. Сол кезде, өлімге әкем өзі кінәлі екенін құжатқа жазуды сұрады. «Әкеңді ешкім қайтарып бере алмайды, ал кәсіпорынымызда бұл қара дақ болып қалады» деді ол,” – деді Тілеубек MNU Newsroom тілшісіне.

Оның айтуынша, басшылық үнсіздік үшін, жерлеу рәсімін өздері қолға алып, отбасына әкесінің он жылдық жалақысын төлеуге, жұмысқа орналасуға көмектесуге уәде берген. Сол күндері қаржылай қиындықта болған Тілеубек келісімге келген. 

Кәсіподақ кеншілер құқығын қорғай ма?  

Кәсіподақ – жұмысшылардың біріккен ұйымы. Оның негізгі міндеті  – кеншілердің еңбек жағдайын жақсарту, жұмысшылардың құқығын қорғау. Кәсіподақ пен кеніштің арасында ұжымдық шарт болады. Құжатқа сәйкес, келісім-шартқа отырған жұмысшылардың жалақысының 1 пайызы кәсіподақ қызметіне жіберіледі.

Екібастұздағы кеншілердің құқығын қорғайтын кәсіподақ басшысы Таңат (есімі өзгертілді) кеншілердің жұмысын жақсарту мақсатында не қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін мерзімді түрді қызмет орындарын аралайтынын айтты. 

“Жұмыс орнында қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін техникалық инспекторлар атынан кәсіподақ қауіпсіздік ережелерінің сақталуын қадағалайды. Қауіпсіздік ережелерін сақтау бойынша профилактикалық жұмыстарды жүргізеді. Жұмыс берушіге жабдықты жаңарту және жұмыс орнындағы жағдайды жақсарту міндеті жүктелген. Қауіпті жағдайда жұмыс атқаратын қызметшілерге кәсіподақ атынан санаториялық-курорттық емделуге тегін жолдамалар беріледі”, – деді ол.

Десе де, екібастұздық кеншілер кәсіподақ жұмысына қанағаттанбайтынын білдірді. Олардың ойынша, қарапайым арнайы киім де уақытылы берілмейді. 

Екібастұздық кенші Олжас Болатовтың сөзінше, жұмыс киімінің сапасы өте нашар. “Жазғы да, қысқы да экипировка бір жылға шыдамайды” дейді.

“25 жыл бұрын экипировканың сапасы жақсырақ болса, қазір басшылық белсенді түрде барлық қаражатты үнемдеп жүреді. Сәйкесінше, кеншілерге арзан форма беріледі, ал кәсіподақ оны қадағаламайды,” – деді Болатов.

Теміртаудағы кен орындарына 30 жыл бойы үнді текті ағылшын миллиардері Лакшми Миттал иелік етті. Қазақстан үкіметі 8 желтоқсанда “АрселорМиттал Темиртау” компаниясының жаңа инвесторын жариялады. Ол – Allur Auto компаниясы жетекшісі Андрей Лаврентьев.

Өнеркәсіп және құрылыс министрі Қанат Шарлапаев келіссөз барысында компания 286 миллион долларды құрағанын айтты. Оның сөзінше, бұл сомаға Миттал меншігіндегі Ақтау труба зауыты да кіріктірілген. 

“Біз бұл келіссөздерді жүргізуге республикалық бюджеттен қаражат жұмсамадық,” – деді Шарлапаев. 

Қазақстанның ішкі нарығы отандық ет өнімдерімен қаншалықты қамтылған?

Фото: ww.ekam.ru

Ақбаян Арапшаева
MNU Newsroom

Қазақстанда ет және ет өнімдерінің өндірісі жыл өткен сайын өсіп келеді. Алайда фермерлер халықтың сұранысын  әлі де толық қамтамасыз ете алмай отыр. Нақтырақ айтқанда, жылқы, құс, сиыр және шошқа еті бойынша импортқа тәуелділік байқалады. 

Таяуда бұл мәселеге қатысты экономистер мен сарапшылар арнайы бас қосып, “Мал шаруашылығының қазіргі жағдайы және мәселелерді шешу жолдары” тақырыбы аясында кездесу өткізді. 

Жиынды Ұлттық экономика министрлігіне қарасты Экономикалық зерттеулер институты (ERI) ұйымдастырды.

Институт сарапшыларының сөзінше, өткен жылы 9,6 миллион долларға жылқы еті импортталған. Бұл 2017 жылғы көрсеткішпен салыстарғанда 1,8 есе көп. Ал экспорт болса тіпті нөлге тең. 

Институттағы салалық талдау орталығының жетекші сарапшысы Аят Наурызов ішкі өндіріс пайызы жылқы етін тұтыну пайызын толық қамтымай жатқанын айтты.

“Жылқы саны тұрақты көбеюде. Алайда оған қарамастан, импорт көлемі азаймады. Отандық өндіріс жеткіліксіз болғандықтан, импортқа тәуелді болып отырмыз”, – дейді ол.

Фото: автор

Соңғы 6 жылда еттен бөлек, жылқыны тірідей импорттау көлемі ұлғайып келеді. Қазақстанда жылқы басының саны артқанына қарамастан, импорттауға 2022 жылы $5,5 миллион жұмсалса, экспорттан елімізге небәрі 378 мың доллар кіріс кірген. 

Trademap.org дерегіне cәйкес 2022 жылы салқындатылған және мұздатылған жылқы етін импорттайтын елдер қатарында Қазақстан 8-орында тұр. Рейтингтің көшбасшысы болған Италия $142,3 миллионға 25,2 мың тонна ет сатып алған. Ал екінші орындағы Жапония $45 миллионға 5,6 мың тонна ет импорттаса, үшінші орындағы Франция 7,1 мың тонна етке 40,7 миллион доллар жаратқан. 

Қазақстан ет одағы директоры Мақсұт Бақтыбаев “жылқы еті елімізде жетіспейді” деген тұжырыммен келіспейтінін айтты. Ол “өнімнің жоқтығынан емес, басқа бағаланбайтын елдерде арзан болғандықтан импортталады” деп есептейді.

“Аргентина, Канада сияқты елдерде аттың етін тұтынуға тыйым салынған. Сондықтан олар [оны] экспорттайды. Бізде де Жапония мен Қытайға экспорттау бойынша келісім бар. Әрине оған бірінші инвестиция мен белсенді кәсіп қажет”, –  дейді Бақтыбаев.       

Ұлттық статистика бюросының дерегінше, өткен жылдың қорытындысы бойынша ірі қара мал басы 103, қой 104, шошқа 97, жылқы 108  және құс өнімі 109 пайызға өскен.

Алайда Қазақстан фермерлері қауымдастығының өкілі Ермек Ерғазыұлы бұл статистикамен келіспейтінін және оған күмәні бар екенін айтты. Оның сөзінше, ірі ауыл шаруашылығы құрылымдары ай сайын Ұлттық статистика бюросына есеп берсе, шағын шаруалар мүлдем есеп тапсырмайды.

Сонымен қатар сарапшы 2030 жылға дейін өндірісті екі есе арттыру мүмкін емес екенін атап өтті.

“Өткен жылғы статистикаға сәйкес, біз 7 мың тоннаға жуық сиыр етін импорттадық. Бұл 1,3 пайызға тең.  Ал жылқы етінің импорты шамамен – 4 мың тонна. Құс етінің импорты болса ішкі нарықтың 36%-ын алып отыр. Ол дегеніміз, 153 мың тонна ет. Бұл біздің әлі сиыр, құс және жылқы етімен қамтамасыз етілмегенімізді көрсетеді”, – дейді Ерғазыұлы.

Алайда Ермек Ерғазыұлы бұл салада Қазақстанның потенциалы барын жоққа шығармады. 

“Ресейден арзан бағада тауар тасымалданғандықтан, импорттың болуы түсінікті жайт. Әйтпесе жылқының етін нарықтағы бағамен сатып алу мүлдем тиімсіз”, – дейді ол. 

2010 жылдан бастап ауыл шаруашылығы министрлігінің саясаты ірі бизнесті қолдауға бағытталды. Ферма өкілінің пікірінше, бұл қате шешім болыпты. 13 жыл ішінде өндірістің өсуі бірнеше пайызды ғана құраған. 

“Сондықтан егер мал шаруашылығы өнімдерінің көлемін ұлғайтқымыз келсе, орта және шағын бизнес қажет. Сонымен қатар, шаруа қожалығының тұрғындары бірлесіп жұмыс істеуі керек. Тек осы жағдайда ғана біз өнімнің әлеуетін арттыра аламыз”, – дейді Қазақстан фермерлері қауымдастығының өкілі.

Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институтының директоры Баян Абдрахманова заң бойынша мемлекетте азық-түлік тәуелсіздігі болу тиіс деп есептейді. Оның сөзінше, 2030 жылға дейін әлеуметтік маңызы жоғары өнімдермен 100% қамтамасыз ету жоспарланып отыр. Оларға сиыр еті мен құс еті жатады.

“Соңғы бес жылда ішкі нарықтың қажеттілігін отандық ет өнімдерімен   қамтамасыз ету 80 пайыздан асады. Жалпы осыған қарап біз өзге елдерден тәуелсізбіз деп айта аламыз. Дегенмен өндіріс пайызымен қоса, сұраныс та қарқынды өсіп жатыр. Сәйкесінше, өндіріс көрсеткіші тұтынушылардың қажеттілігін толық қамтымай отыр”, – дейді институт директоры.

Баян Абдрахманованың сөзінше, жиырма жыл ішінде тұтынудағы өндіріс үлесі төмендеген. Өйткені тұтынудың өсу қарқыны өндіріске қарағанда жоғары. Мысалы, 2015 жылы Қазақстан қажетті 1,2 миллион тонна еттің орнына шамамен 931 мың тонна ет өндірген. Осы орайда импорт 236 мың тоннаға дейін жетіп тұр. Тіпті 2016-2019 жылдар аралығында импорт отандық өндірістен асып түскен. Десе де, 2020 жылға қарай импорт көрсеткіші күрт азайды. 

Ал Қазақстанда құс еті міндетті 80 пайызға да жетпейді. 17 жыл ішінде импорт көлемі екі есе артып үлгерген. 2004 жылы өндіріс – 41,3 мың тонна, тұтыну – 119,3 мың тонна, импорт – 80,7 мың тоннаны құраған. Ал 2021 жылдың көрсеткіштері бойынша өндіріс – 272,6 мың тонна, тұтыну – 437,8 мың тонна, импорт – 168,6 мың тоннаға теңесіп отыр. Жылдық қажеттіліктің тек 62,3 пайызы орындалған.

Елімізде шошқа етіне де сұраныс басым. Дегенмен оның саны жылдар бойы бірқалыпты. Сол себепті де импорт 4,4 есе артып, 19,7 миллион долларға дейін жетті. Институт сарапшысы Аят Наурызов осы мәселені ескерген жөн дейді.

Қазақстан ет одағы директоры Мақсұт Бақтыбаев шошқа етінің импорттық тәуелділігін 2020 жылы Ақтөбе қаласындағы ең ірі ферманың жабылуымен түсіндірді. Одан бөлек, Алматыда екі шошқа кешені жұмысын тоқтатқан екен. Оған дейін Қазақстанда 25 шошқа фермасы болған.

Қазақ мал шаруашылығы және жем-шөп өндіру ғылыми институтың өкілі Талғат Қарымсақов мал шаруашылығын дамытпас бұрын жем-шөп өндірісіне назар аудару керек дейді.

“Мал өнімінің сапасы 60-70% жем-шөпке байланысты екені бәрімізге белгілі. Бүгінгі таңда бізде 7 миллион тонна жем тапшылығы бар. Ол шөп, пішен, сүрлем. Жалпы жем-шөппен қамтамасыз ету 60 пайызды құрайды. Яғни бізде 40 пайыз тапшылық бар”, – дейді ол.

Қарымсақов малды азықпен қамтамасыз ету үшін дақыл егетін жер көлемін кеңейтуді ұсынды. Оның айтуынша, бүгінде жем-шөп дақылдары үшін шамамен 16 миллион гектар болса, қосымша тағы 3 миллион гектар жер қажет. Оның ішінде көпжылдық дақылдар бойынша 1,3 миллион гектар керек. Ал шырынды азық үшін 300 мың гектар қажет. Сарапшы егер осы ұсыныс қолға алынса, онда азық тапшылығы мәселесін шешуге болатынын айтты.

Елімізде 2020 жылы қойды тірідей экспорттауға тыйым салынғалы қой етінің өзге елдерге тасылмалы $6,4 миллионнан $41,1 миллионға жетті. Импорт саны шамамен 27 есе азайды. 

Астанадағы Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетінің академигі Төлеухан Садықұлов қой өсіру мал шаруашылығының дәстүрлі саласы болғанымен, Қазақстанда бұл саланың мүмкіндігін толық пайдаланылмай жатыр деп есептейді. Ол қой шаруашылығы аграрлық сектордың ірі салаларының бірі болатынына сенімді. Сондықтан жасанды ұрықтандаруды қолға алу қажет дейді.

“Жасанды ұрықтандыру тарихпен дәлелденген тәжірибе. Ал Қазақстанда ол қолға алынбаған. Ол үшін көп қаражат та керек емес. Бастысы қой өсіруге жақсы мүмкіндік пен жайылым бар. Бір кездері Қазақстан 400 мың тоннаға дейін қой етін өндірген. Жасанды ұрықтандыру кезінде бірдей шығындармен 5-6 кг артық өнім алуға болады”, – дейді академик.

Онымен қоса Садықұловтың пікірінше, тұқымаралық шағылыстыру маңызды. Соңғы онжылдықта шет мемлекеттер ең арзан етке қызығушылық танытып отыр. Әсіресе жас малдың етіне сұраныс артқан.

“Қазір Қазақстанда 19 миллион қой бар. Олардың 80 пайызы тез жетілуімен, аз энергия тұтынумен ерекшеленеді. Төрт айда қойдың салмағы 35-40 киллограммға жетеді, бұл 17-20 киллограмм ет деген сөз. Сондықтан Қазақстанда мал шаруашылығының басты бағыты қой шаруашылығы болуға тиіс. Қазір біз 180 мың тонна ет өндіреміз. Әлемдік көрсеткіште 8-орын алып отырмыз”, – дейді ол.

Түнгі клубтардағы заңсыздық: келушілер неге жасы мен жынысына қарай ақы төлейді?

Фото Kandinsky жасанды интеллект платформасында жасалды

Сандуғаш Фазыл
MNU Newsroom

Астана қаласындағы түнгі клубтардың көпшілігі келушілерді ақылы түрде кіргізеді. Қыздар мен жігіттерге жас ерекшелігіне байланысты әртүрлі баға бекітілген. Алайда клубқа келушілердің кейбірі кіру құнын жынысқа және жасқа бөлуді алалау деп санайды.

Астанада жастар арасында сұраныс жоғары 20-дан астам түнгі клуб бар. Олардың бірқатары келушілерді киімі мен сырт көрінісіне және жасына қарап іріктейтін ережелер енгізген. Ал кейбіреулеріне сұраныс тым көп болғандықтан, арнайы кіру құн бекітілген. Яғни келушілер түнгі клубтағы орынға емес, тек кіруге ақы төлейді. Заңгер Айдос Ермекұлы ойын-сауық орталықтарына кіру қызмет немесе өнім емес екенін айтып, оны заңсыз дейді.

“Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы ҚР 2010 жылдың 4 мамырындағы №274-ІV заңы бойынша тек концерттік бағдарлама болса және кіру билеті берілсе ойын-сауық орталығына кіру ақылы болуы мүмкін”, – дейді заңгер.

Кіру құны қанша?

Интернеттегі ашық дереккөздерге сүйенсек, елордадағы танымал түнгі клубтарға кіру құны 500-ден 10 000 теңгеге дейін барады. Кіру құны келушілердің жынысына қарай өзгеріп отырады. Мысалы, Қабанбай батыр көшесінде орналасқан “Забери меня” атты барда қыздарға 02:00-ге дейін кіру тегін, одан кейін – 3000 теңге. Жігіттер кез келген уақытта кіру үшін 4 000 теңге төлеуге тиіс. Ал Тұран даңғылындағы “Zima Gold” түнгі клубында сағат 00:00-ге дейін қыздарға кіру тегін, одан кейін – 3 000 теңге, ал жігіттерге бұл “қызмет” 7 000 теңгені құрайды.

Астанада ашылған “BlaBlaBar” кіру құны ең жоғары клубтар қатарына кіреді. Абу Даби Плаза ғимаратындағы бұл мекемеге кіру үшін елордалықтар мен қала қонақтары 10 000 теңге төлейді. Бұл сома тек кіру құны саналады. Ал үстел не бар алдынан орын алу үшін қосымша тағы ақы төлеу қажет.

Астаналық Аржан Садуақас есімді заңгер “BlaBlaBar” түнгі клубына депозит төлеп кіру мәселесі бойынша сотқа шағым түсірген. Жақында заңгер сот шешімі нәтижесінде жеңіп шыққаны жайлы әлеуметтік желіде бөлісті. Үкім бойынша түнгі клуб иесі Анастасия Артеменко арыз берушіге моральдық өтемақы төлеуге тиіс болған. Алайда Артеменко соттың шешімімен келіспей, апеллияцияға берген.

MNU Newsroom тілшісі заңгермен байланысып, сот процесі туралы сұрап білді. Оның сөзінше, апелляция бойынша соңғы сот отырысы 6 желтоқсанда өткен. Екі тарап та өз позициясын қорғап, дәлелі мен аргументін тағы да ұсынды. Енді сот үкімі 12 желтоқсанда шығады.

Елорда университеттерінің бірінде оқып жүрген Аружан (есімі өзгертілді) түнгі клубтарға ақша төлеп кіруді дұрыс санайды.

“Егер барлығы тегін кіретін болса, клубтарда адам өте көп болушы еді. Сәйкесінше, қауіп-қатер де, зорлық-зомбылық та көп болар еді деп ойлаймын,” – дейді Аружан.

Тағы бір Астана тұрғыны Нұрберген Қуанышбек бұл пікірмен келіспейді. Түнгі клубтарға кіру бәріне бірдей тегін болуы керек дейді. Оның сөзінше, кіру ақылы болғаннан келушілер саны азаймайды.

“Түнгі клубқа бармайтын адам қанша жерден тегін болса да келмейді. Тиісінше, барамын деген адам қанша қымбат болса да, өзін шектемейді. Осылайша, біз тек кәсіпкерлердің қалтасын қалыңдатамыз”, – дейді Қуанышбек.

Фото Kandinsky жасанды интеллект платформасында жасалды

Келушілерді жынысқа бөлу

“Забери меня” бары әкімшілігі қыздарды 18 жастан, ал жігіттерді 21 жастан кіргізеді. Тұран даңғылында орналасқан “Бар 22” клубында да дәл осындай жас шектеуі бар.

Түнгі клубтардың кіру құнына байланысты ережесімен кейбіреулер келіссе, кей адамдар оны алалау деп есептейді. Мәселен, 21 жастағы Темірлан (есімі өзгертілді) мұны әділетсіздік деп санайды.

“Сен – әйелсің, сен – еркексің деп кіру құнын әртүрлі етіп жасау дұрыс емес. Мен оны әділетсіздік деп санаймын. Себебі барлығымыз бірдей сол клубтың клиентіміз”, – деді ол.

“Қыздарды және жігіттерді мұндай жас айырмашылығымен кіргізу – маркетиенгтік қадам. Жасы үлкендеу жігіттер көбіне қаржыдан қысылмайды және жас қыздарға ақшасын жаратады”, – дейді “Бар 22” клубының бұрынғы бармені Әмір Айтбай.

19 жастағы Әдемі (есімі өзгертілді) түнгі клубтарға қыздар да, жігіттер де бірдей жастан кіруі керек дейді. Оның сөзінше, бұл теңсіздікке алып келеді.

“Өткенде түнгі клубқа досыммен бірге келдім. Бірақ ол жердің қызметкерлері маған кіруге рұқсат берді де, досыма 21-ге толмағандығын айтып кіргізбей қойды. Бұл мүлде дұрыс емес. Қыз баласы болғандықтан, түнде жалғыз жүруге қорқамын, сондықтан мен де клубтан кетіп қалдым”, – деді ол.

Фото: redtable.kz

“Кәмелетке толмағандар да кіре береді”

Түнгі клубтарға бар қызметін ұсынатын “Kingsman” атты компания өкілі Ринат (есімі өзгертілді) ереже бойынша қыздарға 21 жастан, ал жігіттерге 23 клубқа кіруге рұқсат дейді.

“Алайда ережеге ешкім қарамайды. Шындыққа тура қарайтын болсақ, көбіне 18 жастан асқан адамдар кіре береді. Кейде тіпті 18-ге толмаған жасөспірімдерді де кездестіреміз. Келуші  ұқыпты әрі dress code-қа сай киінген болса, ол кәмелеттік жасқа толмаса да, клубқа келе алады”, – дейді Ринат.

“Бала құқықтары туралы” заң бойынша 18 жасқа (кәмелетке) толмаған адам бала деп есептеледі. Заңгер Айдос Ермекұлының айтуынша, заң бойынша баланың түнгі уақытта ойын-сауық мекемелеріне кіруіне, сондай-ақ заңды өкілісіз жүруіне тыйым салынады.

Қорғалжын тас жолындағы BHB түнгі клубының промо қызметкері Ділназ Бохаева жастар келетін клубтарда ішімдік сатар алдында жеке куәлік тексерілмейтіндігін айтты. Бұл ретте, «промо» деп түнгі клубқа келген ер азаматтарға ішімдік алғызып, клубтың пайдасына жұмыс істейтін жас қыздарды атайтынын айта кеткен жөн.

“Кәмелет жасына толмаған клиенттер жеке куәліктерін қолдан жасап, клубқа жайбарақат кіре береді. 18 жасқа толмаған жасөспірімдердің келуі қалыпты жағдай. Әрине, бұл заңға қайшы, бірақ олардың кіру не кірмеуін қарапайым қызметкерлер емес, түнгі клуб әкімшілігі шешеді”, – деді Бохаева.

Ал клуб бармені Арсен Қапалбаев бармендер өз пайдасына жұмыс істегендіктен, жеке куәлік тексермейтінін айтты.

“Кейбір қызметкерлер пайызбен жұмыс істегендіктен, касса төмен болып жатса, жас айырмашылықтарына қарамай, ішімдік сусындарын сата береді. BHB клубының контингенті жастар, сәйкесінше 18-ге толмағандар да көп келеді”, – деді ол.

MNU Newsroom тілшісі BHB клубы әкімшілігіне осы мәселеге орай бірнеше рет хабарласты. Байланыс орната алмаған соң, клуб мекенжайына барып, әкімшісінің жеке байланыс нөмірін алды. Бірақ түнгі клуб өкілі редакция сұрақтарына жауап бермеді.

Түнгі клубтар әкімшілігі кәмелетке толмаған жастарды қанша шектеуге тырысса да, ондай факті жиі тіркеледі. Мысалы, Астана қаласы Полиция департаменті мәліметінше, 2022 жылдың басынан бері 130 жасөспірім клубта жүрген жерінде ұсталған.

“2022 жылы тексеру жұмыстары нәтижесінде түнгі клубтардан – 71, 2023 жылы – 59 жасөспірім табылды. Мұндай жағдайда баланың ата-анасы және клубқа кіруге рұқсат берген әкімші жауапқа тартылады”, – дейді ювеналды полиция бөлімінің басшысы Нэлля Дощанова.

Қалалық полиция департаменті өкілі түнгі ойын-сауық орындарына жиі тексеру ұйымдастырылатынын айтты.

ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі бойынша, кәмелетке толмаған балаларға алкогольді өнімді сату салдары айыппұл төлеуге әкеп соғады. Айыппұл мөлшері жеке тұлғаларға – 202 835 теңге (1 АЕК – 40 567 теңге), дара кәсіпкерлерге – 811 340 теңге, шағын немесе орта кәсіптері бар заңды тұлғалар үшін – 1 622 680 теңгені құрайды. Ал ірі кәсіптері бар заңды тұлғалар 2 434 020 теңге төлеуге міндеттеледі.

Ғылым және жоғары білім министрлігі ғалымдарды шектегісі келді ме?

Фото: egemen.kz

Назым Тұяқбай
MNU Newsroom

2023 жылдың қазан айында Ғылым және жоғары білім министрлігіне қарасты ғылым комитеті ғалымдарға зерттеуге және сұхбат беруге қатысты ресми ұсыныс бекіткен еді. Бұл үкіметтің КГБ-нің құпия архивтерін ашуы қарсаңына тұспа-тұс келді. Кейін құжат әлеуметтік желілерде тарап, бірқатар тарихшылар арасында наразылық туғызды. Көп уақыт өтпей министрлік өкілі құжат қайтарылғанын мәлімдеді.

Нұсқаулық 12 пунктен тұрады. Құжатта мемлекетаралық қарым-қатынасқа кері әсер етуі мүмкін мәліметтерді жариялауға, отарлау, ашаршылық пен 1920-30 жылдардағы қуғын-сүргінге субъективті баға беруге, ұлтшылдықты үгіттейтеуге және мемлекеттік мекемелер абыройына нұқсан келтіретін зерттеулерді жариялауға жол берілмесін делінген.

Одан бөлек, қала атауын өзгерту немесе мектепте хиджаб кию секілді қоғамда талқыланып жатқан мәселелерге қатысты БАҚ-қа сұхбат бермеу де ұсыныс ретінде жазылған. Ал БАҚ өкілдері сұхбат алған жағдайда, ол жарияланбай тұрып тексеруді талап ету де ұсынылған.

Ал бұл нұсқаулықты ғалымдар цензура деп бағалап отыр.

Әлеуметтік желі қолданушыларының да нұсқаулыққа қатысты ойы әртүрлі. Бірі мұны совет билігі кезіндегі цензураға теңеп, министрдің отставкаға кетуін талап етсе, тағы бірі қазіргі биліктің ғалымдардың ой-пікірін шектеуге қатысты жасаған тағы бәрі әдісі деп есептейді.

Нұсқаулық тарағаннан кейін бірнеше күнде, нақтырақ 11 қазан күні министрліктің ресми өкілі Ержан Байтанаев БАҚ-қа берген сұхбатында “ғалымдар мұны мемлекеттік органдар тарапынан жасалған ұсыныс ретінде қабылдауы керек” деді.

Сол күні министрлік өкілі нұсқаулық тек Ғылым комитетінің жеке бастамасы болғанын және оны министрлік рұқсатынсыз жарияланғанын айтты. Бұл туралы Азаттық радиосы жазды.

Заңгер Әйгерім Құсайынқызы нұсқаулықтың тарап кеткеніне күдікпен қарайды. Ол нормативтік құқықтық актілер туралы заңда мемлекеттік органдарда ирархиялық үстемдік барын айтады. Сондықтан комитеттің құжатты өз бетінше жариялап жібергеніне сенбейтінін жеткізді.

“Бұл жай ғана жауапкершіліктен қашудың қолайсыз, аңғал жолы”, – деді ол.

Фото: kok.team

Алаштанушы ғалым Сұлтан Хан Аққұлы “ғылым және жоғары білім министрілігінің цензура орнататын ешқандай құзыреті жоқ” дейді.  Ол осы уақытқа дейін цензура бейресми түрде болды деп есептейді.

“Бұл барып тұрған заңсыздық. Конституцияны аяққа таптап отыр. Конституцияда сөз бостандығына кепілдік берілген. XX ғасыр басындағы Алаш ұлт-азаттық қозғалысы, Алаш республикасы, Алаш қайраткерлері жайында 74 жыл бойы әділ зерттеуге тыйым салынды. Тек бұрмалап не жамандап зерттеуге рұқсат берілді”, – деді ғалым.

Қазақ ғылымындағы цензураға қатысты бұған дейін де дау болған. Мысалы, 2018 жылы Назарбаев университеті Лингвистика мамандығының түлегі Бейбарыс Сейтақ өзінің фейсбуктегі парақшасында америкалық ғалым Дэвид Бринкерхоффтың “Социология негіздері” атты кітабының қазақ тіліне аударылған нұсқасында ЛГБТ туралы жазылған бірнеше бет жоқ екенін және аудармасы да бұрмаланғанын жазған.

Бұл дауға қатысты 17 қазан күні үкімет үйіндегі брифингте журналистер мәдениет және ақпарат министрінен де сұрады. Аида Балаева құжат басқа министрлікке қарайтынын ескертіп, нақты баға бере алмайтынын, Қазақстанда сөз бостандығына шектеу жоғын айтты.

Әйгерім Құсайынқызының сөзінше, құжаттың пайда болуына Қазақстан тарихының жаңа жеті томдығының қайта жазылуы себеп болуы мүмкін.

“Біздің ғылым комитеті саясаттан тыс, әділетті, еркін ойлай алатын бөлек институт болуға әлі де дайын емес. Ғылым ешқашан тәуелсіз болмаған, саяси биліктің құлы болған. Бұл арқылы [билік] сыни ойлай білетін ғалымдарға дайын еместігін көрсетті”, – деді Құсайынқызы редакцияға берген сұхбатында.

Фото: leader-id.ru

Осы тақырыпты зерттеген Азаттық журналисі Асылхан Мамашұлы құжат Ресей мен Қазақстан арасындағы геосаяси жағдайды ушықтырып алмау үшін жазылды дейді. Ол MNU Newsroom тілшісіне “Ресейдің көңіліне тиіп кетпеу, жақпай қалмау мақсатында” дайындалған құжат деп түсінгенін айтты.

“Ел басшылығының Ресейге аздап жалтақтайтыны бар. Осы тұрғыдан алған кезде [қазақ билігі] Ресейдің көңіліне тиіп кететіндей мәселелердің шықпағанын қалайды. Ғылымда да ондай мәселелер жеткілікті. Мысалы, [Қазақстандағы ашаршылықты] геноцид деп тану. Украина [ашаршылықты] голодомор деп таныды ғой. Ал Ресей онымен келіспеді. Бұл да бізге себеп болып кетпесін деп мемлекеттің өзі ашаршылықты геноцид деп ресми түрде мойындаудан бас тартып отыр”, – деп жазды ол.

Журналистің пайымдауынша, ғалым саяси тақырыпты көтере бастаса, уақыт өте келе грант ұтып алу мүмкіндігінен алыстай береді. Себебі Қазақстанда ғылыми жобалардың басым бөлігі мемлекеттен қаржыландырылады.

«Осы нұсқаулыққа қалай қарайсыздар, деп үш-төрт тарихшы ғалымға сұрақ қойдым. Бәрі пікір білдіруден бас тартты … Шамалы уақыт өткеннен кейін грант ойналады. Гранттан қағып тастайды бірден», – деді журналист.

Саясаттанушы Назым Әділетқызы да нұсқаулықтың дайындалуы қазіргі уақыттағы Ресей мен Қазақстанның геосаяси жағдайына байланысты деп есептейді.

“Ресейдің бірқатар жоғары лауазымды тұлғалары еліміздің тарихына қатысты қате пікірлері мен олардың интервьюлеріне қатысты туып жатқан даулар, сонымен қатар потенциалды конфликтілердің алдын-алу үшін нұсқаулық дайындалған болуы мүмкін”, – деді ғалым.

Қазақстаннан қажылыққа бару неге қымбат?

Фото: kazislam.kz

Әмина Козбакова
MNU Newsroom

52 жастағы елордалық кәсіпкер Мұхтар Сабырхан осы жылы ата-анасын үлкен қажылыққа жібергісі келген. Ол әке-шешесін Меккеге апаруды бұрыннан бері армандағанын айтады. Бірақ оның сөзінше, туристік операторлар ұсынған баға көңілге қонымсыз.

“Әзірге арманымды осы жылы орындауға мүмкіндік жоқ”, — дейді ол.

Қазіргі кезде Қазақстаннан Меккеге бару Өзбекстан мен Қырғызстаннан барғанға қарағанда әлде қайда қымбатырақ. Қажылыққа бару бағасының қымбаттауы көптеген қазақстандықты алаңдатып отыр. MNU Newsroom тілшісі оның себептерін анықтауға тырысып көрді.

Қажылыққа бару құны қанша?

Қазақстаннан қажылыққа баруды ұйымдастыратын туристік агенттіктердің ресми сайттарындағы деректерге сүйенсек, қызмет құны 3 миллионнан 5,6 миллион теңгеге дейін жетіп жығылады. Қажының сапар барысында алғысы келетін қызмет түрлерінің айырмашылығына орай, баға өзгеріп отырады. Мысалы, Меккедегі қағбадан алысырақ жердегі қонақүйді таңдау немесе бизнес емес, эконом санатындағы әуе билетін алу шығынды едәуір азайтады.

Туристік компаниялар қажылықтың комфорт, эконом және люкс қызметін ұсынады. Мысалы, “Қызмет Cаяхат” туристік компаниясы қажылық қызметін екі түрлі бағада ұсынады. Комфорт – 3,272,400 теңге, ал люкс қызметі 4,600,000 теңгені құрайды. Ал Kizmet.kz туристік агенттігінің бағаларына қарасақ, комфорт қызметі адам басына – 3,074,700 теңге болса, люкс 4,305,000 теңгеге шығады.

“Qazaq Travel” компаниясының редакцияға берген мәліметінде, қажылыққа жолдама құнына Медина мен Меккеге ұшу, тәулігіне 2 мәрте ас ішу, гид қызметі, қала ішіндегі трансфер, сақтандыру, виза, өзге де киелі жерлерге тур кіретіні жазылған.

“Бағаның қымбат болу себебі – Араб Әмірліктеріндегі қонақ үй мен ұшақ бағасы”, – деді “Qazaq Travel” өкілі Жәнібек Әлтаради.

Қажылардың айтуынша, Меккеге сапар бағасы бұрын да арзан болмаған. Қарағандылық жеке кәсіпкер Нұрлан Халмұратов 2020 жылы “Минатур” компаниясы ұсынған қажылық жолдамаға 1600 АҚШ долларын жұмсаған. Одан бөлек тағы $400 жеке шығындарына кеткен. Ал 2014 жылы сол компаниямен қажылыққа жалғыз барған Ержан Әкімов сапарға 3300 АҚШ долларын, яғни сол жылғы доллар бағасымен 500,000 теңге төлегенін айтады.

Әдетте қажылыққа барып келетіндер оның құнына аса мән бермейтінін тілге тиек етеді. “Бәрі ұнады. Мақсат қажылыққа бару болды, қонақүй, ұшақ сияқты басқа шаруаға көңіл аудармадым”, – дейді Әкімов.

Ескере кетсек, 2014 жылы АҚШ долларының теңгеге шаққандағы құны 150 теңге болған. Ал жылдық инфляция көрсеткіші 7,4 пайызды құрады. Сол жылдан бері инфляция орта есеппен жылына 10 пайыздан құлдырап отырды. Ал 2022 жылы тіпті 20 пайызға жетті. Биыл бұл көрсеткіш 12 пайыз межесінде қалып отыр.

Фото: www.muftyat.kz

Қазақстанда қажылық қалай ұйымдастырылады?

Әр жыл сайын қаңтар айында Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының (ҚМДБ немесе мүфтият) төрағасы бастаған делегация мен Сауд Арабиясының Қажылық және ұмра министрлігіне қарасты мекемелер арасында келісім-шарт жасалады. Тек келісімшартқа қол қойылғаннан кейін қажылықтың маусымдық жұмысы басталады. Осы мақсатта елімізден қажылыққа барады деген азаматтар үшін қажылық орындары алдын ала бекітіліп, ҚМДБ бас мүфтиі мен Сауд Арабиясы министрі негізгі келісім-шартқа қол қояды.

ҚМДБ өкілінің редакцияға берген ақпаратында жыл сайын Сауд Арабиясы Қажылық министрлігі Қазақстанға 4-5 мың орын бөлетіні айтылған. Биылғы орын саны – 4 мың. Оны тарату-бөлу жұмыстарымен мүфтият айналысады.

Ал ҚМДБ коммерциялық емес мекеме болғандықтан, қажылықты ұйымдастыру жұмыстарын, яғни баратын азаматтарға қонақ үй және ұшақ билеттерін алу, транспорт қызметтерін бекіту секілді жұмыстарды туристік операторларға береді. Оларды ҚМДБ белгілі бір талаптар бойынша таңдап алып, қажылықтың орындалуын басынан аяғына дейін қадағалайды.

Діни басқарма өкілінің жауабында мүфтият қажылықты ұйымдастыру үшін Сауд Арабиясына жылына бірнеше рет барып, әртүрлі мекемелермен келісім-шарт жасайтыны жазылған. Сол келісімдер нәтижесінде қазақстандықтар үшін қызмет түрлері таңдалып, қажылық ұйымдастырылады екен.

Қазақстаннан Меккеге қажылыққа баратындар саны жыл сайын артып келеді және орта есеппен жыл сайын кем дегенде 4 мың адам Араб түбегіне сапарлайды. Ертеректе бұл көрсеткіш айтарлықтай аз болған. Мысалы, интернеттегі ашық дереккөөздердің бірінде XXI ғасырдың бірінші он жылдығында жыл сайын қажылық жасайтындар саны 228 адамнан (2000 жыл) 3300-ге (2010 жыл) жеткен.

Қажылыққа баратындардың саны соңғы жылдары тіпті көбейген. Мәселен, 2014 жылдың өзінде 20 компания арқылы 5000 отандасымыз қажылық рәсімін өтеп келді.

Қажылыққа жіберуге құқылы туристік агенттіктер

Қазақстандықтардың қажылық парызын өтеуін ұйымдастыратын туристік компаниялар саны шектеулі. Биыл олардың саны — 18.

Мүфтият берген ақпаратқа орай, мекеме жетекшілері қажылықты ұйымдастыруға үміткер туристік операторлар арасында қажылық орындарын бөлу үшін ашық байқау жариялайды.

“Қажылық орындарын бөлу үшін қоғам және дін қайраткерлері, қажылық саласына қатысы жоқ діни қызметкерлерден құралған арнайы комиссия жинақталады. Туристік операторларға қажылық орындарын бөлуде ашықтықты қамтамасыз ету мақсатында “Үміткер туроператорларға қажылық орындарын бөлу» туралы ҚМДБ ережесі қолданылады”, — деп жазылған мүфтияттың баспасөз жауабында.

ҚМДБ дерегінше, биыл байқауға 20 үміткер компания қатысқан. Олардың екеуінде талапта жазылған ІАТА (International Air Transport Association) сертификаты болмағандығы үшін өтпей қалды. Бұл қауіпсіздік талабы мүфтияттан емес, Сауд Арабиясы Қажылық және умра министрлігі тарапынан қойылған екен.

ҚМДБ өкілінің редакцияға берген дерегінде ҚМДБ қажылық маусымы кезінде бірнеше рет Меккеге жол тартқан қазақстандықтардың хал-ахуалын бақылап, қажылықтың дұрыс орындауын қадағалауға арнайы делегация жібереді. Осы мақсатта мүфтият туристік операторлардан әрбір қажылық орны үшін 100 АҚШ доллары көлемінде жарна алады.

Фото: azattyq-ruhy.kz

Әуе компаниялары да таңдап алынады

Мүфтият туристік операторлардан бөлек, әуе компанияларын да байқау негізінде таңдап алады.

“2023 жылғы қажылық маусымында әуе тасымалдауды демонополизациялау арқылы қажыларымызға қолайлы жағдай жасау мақсатында ҚМДБ қазақстандық және шетелдік әуекомпаниялар арасында 4000 қажыны тасымалдау үшін ашық конкурс жариялады (Сауд Арабиясы Қажылық министрлігі тарапынан әуе компанияларды таңдау бойынша қандай да бір шектеулер жоқ)”, — деп хабарлады мүфтияттың баспасөз қызметі.

Мүфтият өкілінің жазуынша, осы жылы байқауға қатысуға Кувейттің «Jazeera», Біріккен Араб Әмірлігінің «Air Arabia», Түркияның «Turkish Airlines», сондай-ақ Сауд Арабиясының «Flynas» әуе компаниялары қызығушылық білдіріп, тиісті құжаттарын өткізген. Осы ретте, қажылық орындарын алған 18 қазақстандық компания арасынан арнайы комиссия құрылып, үміткер әуе компаниялары ішінен үшеуі таңдап алынған. Нақтырақ айтқанда, жылдам жетуге “Flynas”, қолжетімді баға үшін “Jazeera” және қолайлылық үшін “Turkish Airlines” компаниялары сараланған екен. Сосын олардың өкілдерімен тиісті келіссөздер жүргізілген.

Орталық Азия елдерінде қажылық құны әртүрлі

Өзбекстан азаматтары үшін жергілікті туристік агенттіктер ұсынатын турлар бағасы – 4300-6000$. Тур құнына Мекке мен Мединаға ұшу, Меккеде 8 күн, ал Мединада 4 күн қонақүйде түнеу, тәулігіне 2 мәрте ас, гид қызметі, қала ішіндегі трансфер, медициналық сақтандыру, виза және өзге де киелі жерлерге саяхат кіреді.

Қырзыстаннан қажылыққа бару құны өткен жылы 5300 АҚШ долларына жеткен. Ал осы жылы қырғыз мүфтиятының келісімімен қажылық бағасы 4900 АҚШ доллары деп бекітіліпті.

Сауд Арабиясына агенттік қызметіне жүгінбей баруға қанша кетеді?

Priceline.com атты әуе билетін сату платформасында Астана-Медина бағытына бару және қайту құны орта есеппен 600 мың теңгені құрайды. Билетті бірнеше ай ерте алу мүмкіндігі болса, ол әлдеқайда арзан болады. Ал қонақ үй брондайтын booking.com порталындағы дерекке сенсек, Меккедегі қағбадағы ең жақын бес жұлдызды қонақ үйлер бөлмесі 60 мыңнан 150 мың теңгеге дейін барады. Ерте брондау арқылы оның да бағасын әлдеқайда төмендетуге болады. Ал Мединада төрт күн түнеу Меккедегі шығынның жартысына жетеді.

Одан бөлек, әуежайдан қонақ үйге және қонақ үйден қағбаға жеткізетін транспорт қызметі мен өзге де туристік қызметтер қосымша шығын болары анық. Бірақ қажылықты ұйымдастыратын туристік компаниялардың қызметіне бекіткен сомадағыдай қаржы кетпейді.

Редакция сөйлескен туристік агенттіктер өкілдері қажылықты ұйымдастыруға төленетін қаражаттың тағы қайда жұмсалатыны туралы анық мәлімет бермеді.

Фото: versii.com

Қазақстандықтар қажылыққа өз күшімен бара ала ма?

Қоғам белсендісі, 1-топ мүгедек Марат Түсіпов биыл қажылық парызын орындаған айтты. Ол ешбір туристік агенттікке жүгінбей, Меккеге өзі барып қайтқан.

“Арзан ұшақ билетін көріп, Ыстанбұл-Медина арасына 132 500 теңгеге екі бағытта билет алдым. Хостел күніне 6500 (*7 күн) теңге (болды). Арзан және жақсы дәрежедегі қонақ үй. Мединадан Меккеге баруға 6500 (*2) теңге (төледім). Тамағы мен жүріп тұру бір күнге 10 мың теңгеден аспайды. Агенсттік мен үшін тым қымбат (болды)”, – дейді қажы.

Қажылыққа екі рет барған қарағандылық кәсіпкер Думан Балабиевтің айтуынша, қажылыққа бірінші рет “арнайы туристік оператор арқылы бару сәл қымбат болса да ыңғайлы”.

“Себебі, компания виза ашу, қонақ үй алу, гид қызметін өздері қадағалайды. Кейбір кездейсоқ жағдайлар туындаса, компанияның гидтері (ұстаздары) көмектеседі. Себебі араб тілін жетік меңгерген. Жалпы жайлылықты таңдау керек болса, егде жастағы адамдар қажылық компаниясымен барған ыңғайлы. Ал екінші рет өз бетімен баруына болады”, – дейді Балабиев.

Мүфтият қажылыққа өз бетімен баруды “заңсыз” деп есептейді.

“Қажылық орындары” Сауд Арабиясы тарапынан «қажылық квотасы» деп аталуының себебі де осында. Әр елге шектеулі орын белгіленеді. Ол 1000 мұсылман арасынан 1 мұсылман қажылыққа келсін деген қағидадан туындаған”, – деп жазды мүфтият өкілі.

Informburo.kz жазуынша, осы жылдың шілде айында қажылық сапарды ұйымдастыратын «Zam Zam Qazaqstan» компаниясының ұйымдастыруымен Меккеге ұшқан қазақстандықтардың құжаттары жалған болып шыққан. Оларды Сауд Арабиясының жергілікті полициясы ұстап, тексеру жұмыстарын жүргізген. Артынша мүфтият туристік компанияға қажылықты ұйымдастыруға лицензия берілмегенін мәлімдеді. Ал Алматыда компания жетекшісіне қатысты №190 “алаяқтық” бабы бойынша тергеуге дейінгі тексеру жұмыстары әлі де жүргізілуде.

Мұндағы мәселе 2019 жылдан бері Қазақстан азаматтарына 1 жылға берілетін туристік визада болып отыр. Туристік визамен қажылық маусымында Сауд Арабияның аумағына кіруге болады. Бірақ қажылық жасауға тиым салынады.

Таяуда 2024 жылдың қажылық маусымына байланысты өзгеріс еңгізілді. ҚМДБ мәлімметіне орай, қазақстандықтар келер жылы қажылыққа бару үшін биыл 20 қыркүйек пен 15 желтоқсан аралығында қажылықтың электронды жүйесіне тіркелуі керек, сондай-ақ қонақ үйге, Мина (қажылық рәсімінің орны) мен Арафат (Меккеден 20 метр жерде орналасқан, мұсылмандар үшін киелі тау)  қызметтеріне тиісті төлем жасауы шарт

Киік ату – олардың санын реттеудің жалғыз жолы ма?

Фото: freepik.com

Мақпал Батталова
MNU Newsroom

Қазан айында Ауыл шаруашылығы министрлігі ақбөкен саны көбейіп, 148 мың гектар егістікке зиян келтіргенін мәлімдеді. Олар киік санын 15%-ға азайту керек десе, экологтар ақбөкендердің саны реттеу межесіне жетпегенін, алдымен олардың ауруының алдын алу керектігін айтады. Ал, Оралдағы Аграрлық университет киік санын реттеудің 2 жолын ұсынып отыр.

Биыл еліміздегі киіктердің саны 2 млн-ға жуықтады. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 45%-ға көп. Жыл сайын көктемде авиациялық есеппен киік санағы жүргізіледі. Олардың ұшу биіктігі – 120 м, есепке алу жолағының ені – 1600 м. Есептеу маршруттары ақбөкендер мекен етіп жүрген барлық аумақты қамтиды. Жануарлар популяциясының тығыздығы әрбір санақ бағыты үшін бөлек есептеледі.

Кейінгі жылдары “киіктер егістігімізді таптап өтті” деп шағымданған шаруалар көбейді. Ауыл шаруашылығы министрлігінің есебінше, ақбөкендер 148,2 мың га егістікті таптап, 12 миллиард теңгеден астам залал келтірген. Ең көп шығындалған шаруалар Қарағанды (38,4 мың га) және Қостанай (47,4 мың  га) облыстарында тіркелген. Ақмола облысында 21 мың га егістік бүлінсе, Ақтөбе өңірінде 10 мыңға гектарға жуық, Ал Батыс Қазақстан облысында 5 мың га бидай алқабы тапталған.

Қазақстан территориясында тіршілік ететін киіктер жоғарыда аталған аймақтарда мекен етеді. Үкімет дерегінше, 1491 шаруа қожалығы зардап шеккен. Ішінде бидай егістігі – 91 мың га (бұл жалпы жарамсыз болып қалған шөптердің 75%-ы), зығыр – 21 мың га, ал арпа егілген – 3,6 мың га алқапқа зиян тиген. Ал Ауыл шаруашылығы министрлігінің ақпаратына сәйкес, ақбөкендерден зардап шеккен кәсіпкерлерге ынталандыру мақсатында сақтандыру сыйақысы табысталады.

Осы сауал негізінде Newsroom тілшісі Парламент мәжілісіндегі Аграрлық сала комитетінің басшысы Серік Егізбаевтан сұхбат алды.

«Бұл шындыққа жанаспайды. Кез келген жануар кедергілер болмаса, көк шөп бар жерде жайылады. Оларға тыйым салу мүмкін емес», – деді ол.

Аграрлық комитет төрағасы тамыз айында Батыс Қазақстан облысына іссапармен барып, арнайы жиын ұйымдастырғанын айтты. Бұл жиынға Аграрлық мәселелер комитетінің депутаттары, Экология және табиғи ресурстар министрлігінің аумақтық бөлімшесі мен ауыл шаруашылығы басқармасы, сондай-ақ шаруа қожалықтары өкілдері қатысқан.

Осыған орай, редакция тілшісінің сауалына экология министрлігің өкілдері “Бетпақдалағы киік популяциясын 15 пайыз, ал Оралдағы санын 20 пайыз азайту көзделгенін” айтты. Аталмыш бұйрық 2023 жылғы 6 қазаннан бастап қолданысқа енген.

Бұған дейін Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев елдегі киік санын реттеу керектігін айтып, оны атуға шешім қабылданғанын, мәлімдеген еді. Киік Министр “киік санының артуы ауыл шаруашылығына зиянын тигізіп жатыр” дейді.

Министрліктің 13 қараша БАҚ-та жариялаған мәліметі бойынша, қазірдің өзінде 11 мыңнан астам киік атылған.

Фото: instagram.com/sakendildakhmet

“Ақбөкендер саны аурумен де реттеледі”

Эко-белсенді Сәкен Ділдахмет киіктерді ататындай саны көп өспегендігін алға тартып, олардың ауруларына ден қою керек деп есептейді.

“Киіктерді атуды тоқтатуымыз керек. Киіктерді ату мараторийін кем дегенде 2025 жылға дейін созып, олардың ауру мәселесін зерттеу керек. Өкінішке қарай, киіктер 2015 жылы пастереллёз  ауруынан қырылған сәттен бастап бұл мәселе әлі зерттелмеді”, – дейді ол You Tube желісінде жариялаған бейнематериалында.

Экологтың сөзінше, пастереллёз ауруы қайталанса, Қазақстан территориясындағы 1 млн киік қырылып қалуы мүмкін. “Бұл өте үлкен қауіп,” – дейді ол.

Пастереллез ауруы асқазан-ішек жолдарының шырышты қабаттарында кездесетін пастерелла аэробты бактериясынан пайда болады. Ол жануарлардың иммунитетінің әлсіретіп, сосын қанға түседі. Бүкіл денеге таралады.

Айта кетейік, бұл аурудан 2010 жылы – 12 мың, 2012 жылы – 1 мың, 2013 жылы – 1,5 мың ақбөкен жаппай қырылды. Ал 2015 жылы бұл көрсеткіш үш облысты қатар алғанда (Ақтөбе, Акмола, Қостанай) 134 мыңға жетті.

Ақбөкендер санын реттеу үшін резервтер құрылды

Жергілікті әкімдіктердің дерегінеше, Қарағанды облысы ауыл шаруашылығы құрылымдары егіс алқаптарын киіктердің таптауынан қорғау мақсатында өз қаражатынан қоршау жұмыстарын жүзеге асырып жатыр. Ал Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің ақпаратына сәйкес, 2022 жылдың 1 шілдесінде Казталов, Жәнібек, Бөкей Ордасы және Жанақала аудандарының аумағында 657 мың гектар алаңда «Бөкейорда» мемлекеттік табиғи резерваты мен «Ащыөзек» мемлекеттік қаумалы ашылған. Ондағы мақсаттардың бірі – киіктердің ауыл шаруашылығына тигізетін зиянын барынша азайту.

Сондай-ақ,  «Бөкейорда» резерваты, «Охотзоопром» мекемесі және Жәнібек ауданының әкімшілігі бірлесе отырып, киіктерге тосқауылдар мен 3000 дана арнайы үркіткіш орнатылған.

Фото: kz.kursiv.media

Альтернативті шешім қандай?

Жәңгір хан атындағы Қазақ агротехникалық университеті ақбөкендердің санын реттеуді екі жолмен шешуге ұсыныс білдірген.

Оның бірі – коральдік торлармен қамап ұстау болса, екіншісі түнде арнайы прожекторлармен жарық түсіріп, ату жұмысы.

“Негізі дүниежүзінде өзге де ұстау түрлері бар. Мысалы, Аустралияда кенгуруларды, қояндарды аспаннан ұшақпен улау жұмыстары жүргізіледі. Ал Америкада буйволдар мен мустангтарды әскер жалдап атады. Бізде олай емес, барынша гуманды жолмен реттеуге тырысып отырмыз”, – деді ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, Жәңгір хан университетінің проректоры Әлжан Шәмшідін Newsroom тілшісіне.

Жоғарыда аталған екінші әдіспен ату үшін арнайы көлік құралдары мен қашықтағы жарық көздері арқылы түсіру жоспарланған.

Бұл туралы Әлжан Смайылұлы берген бионегіздемеде былай деп көрсетілген:

“Түнгі атыс кезінде жүк көлігіне мінген 3-4 адамнан тұратын аңшылар тобы күшті прожектор арқылы ақбөкен табын тауып алады, ал соқыр жануарлар төмен жылдамдықпен келе жатқан көлікке бірте-бірте жақындайды. Үйірден 100-200 м қашықтықта көлік тоқтап, шахтер (артқы жағында) қосымша қуатты фараны қосады. Кабинадан 2 атқыш ату қашықтығына жүгіріп шығып, қозғалмайтын қалыпта соқыр ақбөкендерді тегіс жерден атады. Оларды оқ патрондарын қолданатын ұңғылы мылтықтармен немесе кең, жартылай снарядты оқтары бар патрондарды қолданатын винтовкадан жасалған қарулармен атады”.

Ал киіктерді атып, одан жоғары сападағы ет өнімін алу үшін аңшылар тек мойнынан немесе жануардың басынан атуы керектігі айтылған.

Сондай-ақ, редакцияға келген құжатта: “Алайда, бұл әдісті қолдану кезінде жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану жөніндегі мамандандырылған ұйымның инспекторлары, мемлекеттік инспекторлардың қатаң бақылауында аңшылар отрядтарымен бірге жүруі керек”, – деп жазылған.

Жануарлардың өлекселерін терісімен және ішек-қарындарымен бірге 5-6 сағат суытылғаннан кейін ғана жүк көліктеріне тиеліп, ет өңдеу орындарына жеткізіледі.

Ал коральдік жолмен торға кіргізіп ұстау әдісі бойынша, киіктер ауланғаннан кейін 6-10 адамнан тұратын бригада қатысады. Жалпы бұл әдіспен жоспар бойынша, 1 күнде 700-1000 ақбөкен ет комбинаттарына жеткізілмек, ал 1 айда 21 – 30 мың-ға дейін.

Алайда, Аграрлық университет проректоры ұсынылған жолдармен аулау жұмыстары кеш басталғанын атап өтті. Ол 15 қыркүйектен басталуы керек жұмыстар, тек 6 қазанда ғана қолға алынғанын айтты.

“Кораль торларымен бір апта бойы ұстауға тырысты, бірақ ол мүмкін болмады… Ал енді қазір екінші жол, түнде жарық түсіріп, ату жұмыстарын жасап жатыр… Онымен қоса дайын ет комбинаттары болмай қалып жатқан да жайы бар”, – деді ол редакция тілшісіне.