Author Archives: kazguu_newsroom kazguu_newsroom

Экологические беженцы: бегство из дома

Фото: Оля Кото, Street art: Паша Кас, Темиртау, 2016 год

Даяна Загипарова

ООН в своих «итогах года» опубликовала большой аналитический материал, в котором назвала 2023 год – годом температурных рекордов и природных катастроф. Он стал самым теплым за всю историю наблюдений, а вероятность, что людям придется навсегда покинуть свой дом из-за экологических бедствий с каждым днем становится все выше. Об этом говорят не только специалисты, но и исследования.

 

КТО ТАКИЕ «ЭКОЛОГИЧЕСКИЕ БЕЖЕНЦЫ»?

Термин «экологические беженцы» появился в конце 20 века, тогда ученый-эколог Норман Майерс обозначил экологических беженцев как лиц, которые не могут находиться в безопасности в своем привычном месте жительства в связи с экологическими проблемами. Это может быть засуха, опустынивание, нехватка воды, изменение климата, а также природные бедствия или их угроза. По-другому экологических беженцев называют еще «экологическими мигрантами» и покидать свои дома они вынуждены как временно, так и навсегда.

 

ТРЕВОЖНЫЕ ИНДИКАТОРЫ КАЗАХСТАНА

В Казахстане есть свои тревожные индикаторы. В Алматы – это горы. Недавние землетрясения, например, уже заставили задуматься жителей о переезде в другой, более сейсмически устойчивый город, а цены на частные дома и земельные участки повысились. В горах Алматы также находятся ледники, а ледники (по данным института географии РК) обеспечивают жизнь земледелию во всей ЦА. Ученые беспокоятся: подавляющая часть ледников может исчезнуть уже к концу этого столетия. Ледники – это природный накопитель воды, они аккумулируют воду, и если не станет ледников, то мы можем больше не услышать шум рек в горах, а от них зависит наличие питьевой воды и местное хозяйство.

Фото: Адиль Нурмаков

ОПАСНО ДЫШАТЬ?

Не только горы и ледники пугают Казахстанцев. Одной из самых важных для жизни людей потребностью является чистый воздух. Города Казахстана, к сожалению, похвастаться чистотой воздуха не могут, об этом нам сообщает ежегодный мониторинг «Казгридромета».

Каждый год национальная гидрометеорологическая служба выпускает информационные бюллетени, из которых мы можем узнать, как обстоят дела с окружающей средой в Казахстане. Наблюдение за состоянием воздуха проводились в 69 населенных пунктах, оно оценивалось по уровням загрязнения: от «самого низкого» до «очень высокого». К последнему отнесли пять городов: Караганда, Алматы, Астана, Сатпаев и Абай.

К «высокому уровню» отнесли 9 городов: Темиртау, Жезказган, Павлодар, Семей, Петропавловск, Аксай, Рудный, Лисаковск, Туркестан, а также два поселка: Шубарши и Кенкияк. Остальные 53 населенных пункта оказались в степени «повышенного» и «низкого уровня» загрязнения. Грязный воздух можно считать самой «тихой» проблемой, но если и дальше ее игнорировать, то возможно дышать станет настолько опасно для здоровья, что жителям этих регионов придется переехать в другие города.

Перфоманс в защиту Малого Талдыколя, 2021. Фото: Анастасия Живая

ЖИЗНЬ БЕЗ ВОДЫ

Еще один повод для беспокойства не только в Казахстане, но и во всей Центральной Азии – нехватка водных ресурсов. Не только их дефицит, но и низкое качество, нерациональное использование и неравномерное распределение.

Об этом детальнее написано в книге «Завтра было поздно: экологические риски Казахстана». Эта коллективная монография была издана в 2021 году и реализована при помощи политолога Досыма Сатпаева. В книге несколько глав, и одна из них посвящена водной проблеме Казахстана, а именно ее последствиям: социальным, политическим и экономическим. К примеру: Казахстан использует в три раза больше воды на производство любой продукции, чем в России и США, и в 6,5 раз больше, чем Австралия. Это говорит о низкой эффективности использования воды в нашей стране.

Кроме того, озера, реки и водоемы страдают от загрязнений. Например, в Актау совсем недавно оштрафовали отель Rixos. В озере Караколь было выявлено слишком большое количество загрязняющих веществ, которые сбрасывались отелем. Позже руководство Rixos сообщило, что демонтировали сливную трубу. Только отель отделался штрафом в размере 2 миллионов тенге, а мы потеряли больше тысячи лебедей. Озеро Караколь – целая экосистема, экоактивисты давно просят придать этой местности статус природного парка, чтобы усилить экологический контроль.

Без воды нас ждут большие проблемы: сельское хозяйство сильно пострадает, а любой производственный процесс требует водного обеспечения. По данным из монографии, на производство обычных джинс, тратят 10.800 литров воды, а на 1 килограмм говядины, которую мы едим, приходится 15.000 литров. Без воды пострадает и социальная стабильность: кончится вода в одном регионе, люди вынуждены будут переселяться, а есть ли место для них в других городах?

А как насчет паводков? Эта природная опасность каждый год настигает центральную, восточную, северную и южную части Казахстана. 1 февраля «Казгидромет» опубликовал предварительный прогноз по паводкам, в котором обозначены объемы влагонакопления и снегозапасов. Под угрозой оказались восточная, юго-восточная, и южная области.

Паводки влекут за собой массу проблем: люди остаются без благ цивилизации, смываются целые табуны лошадей, а главное погибают местные жители. «Большая вода» отнимает у детей возможность посещать школы, а скорая помощь просто не может приехать на вызов к экстренным пациентам.

Фото и арт-объект: Сауле Сулейменова. «Небо над Астаной»

«ЭКОЛОГИЯ – ЭТО НАУКА О ДОМЕ»

Для того чтобы правильно решать проблемы, нужно правильно их понимать. В науке проблемы не решаются без качественных исследований, и экологию это касается в первую очередь. По словам казахстанского эколога Вадима Япиева, денег для исследований выделяют недостаточно:

«Немного есть денег, но маловато. Выделяют деньги на непонятные «экологические исследования». По загрязнению воздуха в городах хорошие работы, а так в общем маловато по воде и климату. В основном иностранцы делают работы нормальные, но они далеки, зачастую, от понимания местных реалии и условий».

Также по словам эколога, для нас актуальны проблемы водных ресурсов и засухи:

«Проблемой загрязнения воздуха занимаются интенсивно. Для нас актуальны вода и засуха, волны жары и связанные с ними риски для сельского хозяйства, продовольствия и вообще любой деятельности. Экология – это наука о доме. Концептуально, для меня это способ понять, как все связано со всем, а значит о том, как устроена (работает) природа.»

 

БЕГСТВО ОТ СТИХИЙНЫХ БЕДСТВИЙ

Центр мониторинга внутренних перемещений (IDMC) опубликовал ежегодный глобальный доклад. По их данным в 2022 году 32,6 миллиона человек были вынуждены покинуть свой дом и бежать от стихийных бедствий. Это рекордный показатель за всю историю подобных расчетов.

В докладе упомянули и Казахстан, а именно наводнения в апреле 2022 года, которые спровоцировали эвакуацию 1600 человек в западной части страны, а также в Карагандинской и Павлодарской областях.

Казахстан не остался без внимания и в докладе 2020 года. По подсчетам IDMC тогда было зафиксировано около 32 тысяч человек, кому пришлось экстренно покинуть свой дом. Это произошло впоследствии наводнения в Туркестанской области. Тогда из-за сильных дождей прорвало дамбу Сардобинского водохранилища в Узбекистане, вода добралась до Мактааральского района Туркестанской области. В тот день была объявлена чрезвычайная ситуация.

Точно сказать, как скоро нам предстоит бежать от множества экологических проблем никто не может. Прогнозы в этом вопросе – дело неблагодарное. Но, ученые призывают людей во всем мире уделять больше времени экообразованию. Изучать, исследовать, разбираться и понимать, искать решения и главное – ценить.

ЖИЗНЬ В КРЕДИТ: НА ЧТО КАЗАХСТАНЦЫ БЕРУТ ЗАЙМЫ В БАНКАХ?

Несмотря на повышение уровня доходов казахстанцев, о котором свидетельствуют статистика и правительственные отчёты, некоторые граждане оказываются в долговой яме из-за закредитованности. За последние 5 лет число казахстанцев, обращающихся за займами в микрофинансовые организации увеличилось с 300 тыс. до 1,6 млн человек. Только автокредитов в 2023 году в стране выдали на 1,6 трлн тенге, что на 80% больше по сравнению с 2022 годом. На что ещё берут кредиты казахстанцы?

Фото сгенерировано ИИ

Жанжибек Омурзакова

 

Текущие потребности в долг

Согласно социологическим исследованиям, в основном, наши соотечественники обращаются за кредитами, чтобы покрыть расходы на аренду или покупку жилья, автомобили, образование, и повседневные нужды. Средняя зарплата казахстанцев, несмотря на некоторый рост, часто не соответствует текущим ценам на товары и услуги. Это вынуждает людей обращаться за финансовой поддержкой в банки и микрокредитные организации, что ведет к увеличению задолженностей.

 

Конечно, причины и цели кредитования могут различаться в зависимости от индивидуальных потребностей и финансовых возможностей каждого человека. Но как показывает статистика Первого Кредитного Бюро в 2023 году значительно вырос спрос на автокредитование. Займов выдали на 1,6 трлн тенге, а это на 80% больше по сравнению с прошлым годом.

 

Вместе с тем в стране стремительно растет спрос на микрозаймы. Дело в том, что не многим казахстанцам одобряют кредиты в банках второго уровня. Микрофинансовые компании же отличаются своей лояльностью и простым механизмом выдачи денег под процент. Следует отметить, что высокие процентные ставки по микрокредитам приводят к ситуации, когда люди вынуждены брать новые займы, чтобы погасить предыдущие, что в итоге увеличивает общую задолженность.

 

Статистика показывает, что за последние 5 лет количество казахстанцев, обращающихся в МФО, увеличилось с 300 тыс. до 1,6 млн человек. А число самих микрокредитов оказалось в 2,2 раза больше, чем заемщиков. Это говорит о том, что один человек имеет по несколько займов в МФО.

 

Какая средняя зарплата в Казахстане?

 

По последним данным Бюро национальной статистики, средняя заработная плана в РК в четвертом квартале 2023 года составила 393 605 тенге. Этот показатель выше на 12,3%, чем за третий квартал того же года. Значительный рост имеет такие результаты по очевидным причинам, говорят специалисты.

 

«Повышение уровня средней заработной платы в четвертом квартале связано с увеличением фонда заработной платы за счет премиальных и праздничных выплат в конце года», – прокомментировала директор департамента Бюро национальной статистики Наталья Белоносова.

 

Отметим, зарплаты казахстанцев могут отличаться от сферы деятельности и региона. По данным статистиков в 4 квартале 2023 года самые высокие средние оклады зафиксированы в Атырауской области – 591 588 тенге, а самый низкие в Туркестанском регионе – 278 894 тенге.

Микрозаймы: ловушка или выход?

Фото: https://s.bizmedia.kz/wp-content/uploads/2024/01/kredit-na-20-millionov-tenge-oformili-moshenniki-na-predprinimatelya-iz-almaty_bizmedia.kz_.jpg

Гульнур Абеуова

700 тысяч тенге. Именно столько задолжала микрофинансовой организации астанчанка Камила Рамазанова. Попала в ловушку МФО 18-летняя девушка из-за собственной доверчивости. Однако это не освобождает ее от ежемесячных выплат по займу с высокой процентной ставкой.  Почему молодежь всё чаще становится клиентами микрофинансовых организаций и сталкивается с серьезными финансовыми проблемами?

Студентка оказалась в лабиринте долгов после того, как взяла микрозайм по просьбе своего молодого человека. Потратить средства он собирался на реализацию своих музыкальных амбиций. Однако обстоятельства привели к разрыву отношений и оставили Камиллу одну с задолженностью в 700 тысяч тенге перед МФО. Кредит Камиле Рамазановой дали без проблем, платёжеспособность никто не проверял. Выплачивать кредит девушке теперь помогает мама.

«Я даже не знала, что Камила может взять микрозайм, ей же всего 18. Откуда она вообще это знает, еще и для чужого человека оформила. Грустно это все, но деваться некуда. Потихоньку выплачиваем, но я это так не оставлю. Все равно добьюсь ответа от родителей, пускай отвечают за поступки своего сына», — рассказывает мама Камилы.

Таких как Камила, погрязших в долговых обязательствах, в Казахстане тысячи, говорят эксперты.  По данным аналитических источников, молодежь, в особенности студенты, активно обращаются за микрозаймами. Но не все способны погасить долг и идут за новым кредитом.

Вопрос этот обсуждался на уровне Парламента. Депутат Мажилиса Берик Бейсенгалиев на одном из заседании предложил ввести запрет на выдачу микрокредитов гражданам с задолженностью, превышающей 90 дней, а также ограничить возможность предоставления кредитов лицам моложе 21 года, не предоставляющим информацию об источниках дохода. Соответствующий законопроект сейчас обсуждается в Парламенте.

О чрезмерной доступности микрозаймов заговорили и в Агентстве по финансовому мониторингу РК. Дархан Кусаинов отметил, что слишком простые условия получения кредитов в МФО на фоне высоких процентных ставок и отсутствия финансовой грамотности у населения приводят к высокой закредитованности казахстанцев.

Сложности, с которыми сталкивается молодежь из-за микрокредитов, подчеркивают необходимость повышения финансовой грамотности. В то же время введение мер контроля МФО со стороны государства может помочь предотвратить долговую зависимость граждан.

Впрочем, в Казахстане не так давно ввели процедуру физического банкротства. Она помогает погасить долги тем, у кого есть просрочка свыше девяноста дней. Таких казахстанцев, и молодых, и взрослых, только за прошедший год оказалось больше семи тысяч. Напомним, что закон о банкротстве физических лиц был принят 3 марта 2023 года на фоне ускоренного роста инфляции и закредитованности казахстанцев.

Битва за биоритмы: влияние смены часового пояса на здоровье казахстанцев

Фото сгенерировано ИИ

Алина Козлова

«Как нам с этим жить?» — некоторые казахстанцы недоумевают после новости о переводе времени в большинстве регионов страны на час назад. У многих возникают вопросы о рациональности решения и последствиях, которые оно может за собой повлечь. И всё-таки как отразится это на состоянии физического и ментального здоровья жителей Казахстана?

 

В ночь с 29 февраля на 1 марта Казахстан совершит переход на единый часовой пояс (UTC+5). Это значит, что на всей территории республики установится единое время.

Чиновники и ученые объясняют это решение тем, что действующее на большей части страны время (UTC+6), слишком отдалено от солнечного, то есть естественного времени и негативно сказывается на биоритмах, а значит и на здоровье человека. Перевод стрелок часов назад, по словам директора департамента Министерства здравоохранения Даулета Алдынгурова, позволит людям функционировать в соответствии с биологическими часами нашего организма.

Это мнение подтверждается и зарубежными учеными. Исследователи из Научного центра клинической и экспериментальной медицины СО РАМН г. Новосибирска провели эксперимент на группе полностью здоровых студентов. Они вводили их в ритм жизни разных часовых поясов и наблюдали за изменениями на психоэмоциональном фоне. Как показали результаты, у групп, что находились во времени удаленном от географического, наблюдалась склонность к возникновению стресса, формированию негативных эмоций, снижению эффективности внимания, бессоннице и повышению агрессии.

По словам ученых у испытуемых возникал так называемый десинхроноз — синдром рассогласования суточных ритмов. То есть внутреннее биологические время человека перестает синхронизироваться с текущим в стране. Главным последствием становится именно стресс, он способен спровоцировать обострение некоторых болезней, подвергая нервную систему опасности. Таким образом переход на новое время для большинства регионов Казахстана в долгосрочной перспективе будет иметь положительный эффект. Однако возможны ли негативные последствия в настоящий момент при столь резкой смене часового пояса?

В этом вопросе мнения ученых уже не столь единогласны: доцент кафедры патофизиологии КазНМУ им. С.Д.  Асфендиярова Бауржан Касенов в интервью порталу Nur.kz рассказал, что главными симптомами в период адаптации могут стать сонливость, недомогание и повышение давления. Тем не менее, результаты исследований Российской академии наук показывают, что могут последовать более серьезные последствия:

– рост числа инфарктов примерно в 1,5 раза;

– увеличение количества самоубийств на 66%, из-за нагрузки на нервную систему и обострения депрессивных эпизодов;

– повышение числа вызовов скорой помощи.

Данные факты подтверждают и немецкие ученые, которые также добавляют, что во многих случаях организм не подстраивается под новое время, а продолжает функционировать по-старому. По этой причине риску более подвержены люди с сердечно-сосудистыми заболеваниями.

И все же, рассматривать стоит не только влияние на здоровье, но и бытовую адаптацию к новому времени. Ведь смена часового пояса главным образом повлияет на световой день, ставя привычный распорядок жизни людей под вопрос. Это однажды уже испытали жители Кызылординской области. В регионе уже неоднократно за всю историю страны переводили время. В последний раз в 2018 году Кызылорда перешла на часовой пояс UTC+5. Тогда многие жители агитировали правительство вернуть время Астаны.

«Это сильно усложняет жизнь. Мои дети учатся во вторую смену и зимой они постоянно возвращаются в полной темноте, и я не могу не волноваться за них. Да и самой идти по темным переулкам после работы не очень безопасно», — рассказала жительница Аральска.

Недовольство разделяют и жители востока страны.

«Обычно солнце у нас встает летом где-то в полпятого утра, но с изменениями во времени светать будет уже в четвертом часу, а заходить солнце и того в 8 вечера. Как нам с этим жить? Ходить на работу», — делится жительница Усть-Каменогорска.

Впрочем, на западе республике, где стрелки переводить не будут единому часовому поясу рады. Говорят, жить по столичному времени будет гораздо удобнее.

«Будучи иногородним студентом мне будет намного комфортнее общаться со своими родственниками, не придется подстраиваться под их время и в целом, живя 17 лет на западе, я уже привыкла что время на час назад от Астаны, поэтому, когда часовой пояс поменяют я буду чувствовать себя как дома», — комментирует ситуацию студентка столичного вуза из Атырау.

Напомним, ранее Казахстан уже сталкивался с переводом часов. До 2005 года страна регулярно переходила на зимнее и летнее время. Но этот вариант не прижился и сезонный перевод времени был отменён. 31 октября 2004 года в Костанае, Кызылорде, Уральске, Атырау и Актау часы не переводили, регионы остались на летнем времени.

Тают на глазах: что будет, если от ледников не останется ни следа?

Фото: theguardian

 

Тансу Оспан

 

«При сохранении нынешних темпов сокращения оледенения подавляющая часть ледников Казахстана может растаять полностью до конца столетия», — прогнозируют ведущие ученые. Какие попытки предпринимает наше правительство, чтобы сохранить снежные шапки Казахстана? И что будет, если от ледников не останется ни следа? Читайте в нашем материале.

 

Изменение климата VS изменение привычек

Самый жаркий июль в истории, осень без снега и дожди под Новый год – это лишь малая часть признаков глобального потепления, которые люди ощущают без жирных новостных заголовков с доказательствами ученых. Но что, если мы не замечаем сокрушительных изменений, которые происходят здесь и сейчас? Например, задумывались ли вы когда-нибудь над тем, что из себя представляют ледники? Объясняя простым языком, ледники – это снежные покровы на земной поверхности, которые не успели испариться и превратились в ледяные потоки. В Казахстане насчитывается 2724 ледника, они раскинулись на площади 2033 км2. При этом общий объем льда составляет 100 км3. Всё это пресная вода, которой вдвое больше годового ресурса речного стока республики.

 

Что происходит с ледниками? Спойлер: они тают

Мартина Барандун, гляциолог (гляциология — наука о природных льдах, – прим. автора)  и исследователь Университета Фрибурга в Швейцарии начала интересоваться ледниками Центральной Азии во время обучения в магистратуре. Она отмечает, что цепочка накопления воды в ледниках, медленно созревающая, питающая реки пресной водой и приносящая основы жизни в деревни, очень очевидна в нашем регионе. И изменение климата не обойдет стороной местные ледники.

– Последние два года были очень экстремальными, и, вероятно, большинство ледников во всем горном массиве столкнулись с одной из самых серьезных потерь массы за последние десятилетия. Ледники отступают в большинстве регионов, и мы видим, что увеличение потери массы заметно почти на всех отслеживаемых ледниках. Сначала по этой причине реки Центральной Азии наполнятся большим количеством воды на следующие десятилетия, но после этого ледники станут настолько малы, что они не смогут вносить такой же вклад в речной сток. Это будет иметь серьезные последствия для доступности воды и управления ею во всех странах Центральной Азии. К этому нужно начать готовиться уже сейчас.

 

Однако эксперт верит в то, что изменение наших привычек все еще может помочь избежать катастрофического потепления.

– Мы должны работать сообща, чтобы ограничить выбросы парниковых газов, сократить загрязнение окружающей среды и перепотребления. Мы должны научиться жить с последствиями изменения климата.

 

Ледники, золото и экоактивисты

Проблема таяния ледников в Казахстане, видимо, еще не имеет крупных масштабов для того, чтобы вызвать отклик среди экологических движений. В соседнем государстве, к примеру, дела обстоят немного иначе. Речь идет о Кыргызстане, в котором вечные снега покрывают около 30% территории. Всего ледников насчитывается более 8000. Самыми обсуждаемыми в последние годы стали ледники Давыдов и Лысый. В 2017 году правительство Кыргызской Республики предложило поправки в Водный Кодекс, которые позволили золоторудному месторождению Кумтор вести работы на упомянутых выше ледниках. Тогда в защиту ледяных куполов встали активисты. Одна из них — Рита Карасартова, которая вместе с единомышленниками выходила на многочисленные митинги, в том числе на пикет перед Белым домом в Бишкеке

Фото: kaktus.media

 

– Когда начали вводить поправки, мы не поддержали эту инициативу и стали больше говорить о климатических изменениях. Но, к сожалению, мы не смогли на тот момент ничего добиться. Наши многочисленные акции сопровождались всевозможными провокациями. Нас начали обвинять в том, что мы не желаем процветания нашей стране и что мы отпугиваем своими митингами таких крупных инвесторов, как Кумтор.

Правозащитница объяснила нам причину, почему решила бороться с уничтожением ледников. Она рассказывает об обстановке в ее родном селе: если у людей есть автомобили, то они привозят воду из соседнего села. Если машины нет, то пьют ту грязную воду, которая есть. Но когда даже такого удовольствия нет, люди кооперируются и выезжают с бидонами туда, где можно достать чистую воду.

– Очень страшно, ведь приезжая туда, у меня нет никакого желания там оставаться. Вся наша жизнь, оказывается, завязывается на том, что нет воды – нет жизни. Вода в ближайшей перспективе станет самым важным товаром, и очень жаль, что наша власть часто этого не понимает.

 

Мониторинг ледников в Казахстане: кто этим занимается?

По логике, вопросами таяния ледников должно заниматься новое Министерство водных ресурсов и ирригации. Однако в процессе подготовки материала выяснилось, что данная проблема к компетенции ведомства не относится.  Хотя ледниковые воды формируют не менее 80% речного стока и являются ресурсной основой орошаемого земледелия.

Изучением и мониторингом ледников в Казахстане занимается Институт географии и водной безопасности при Министерстве науки и высшего образования. Мы связались с членом института, доктором географических наук и директором Центрально-Азиатского Регионального Гляциологического Центра под эгидой ЮНЕСКО Игорем Северским, который ответил на наши вопросы по поводу нынешней ситуации с таянием ледникового покрова.

– Необходимость мониторинга и каталогизации ледников стала ясной по завершении глобальной Программы «Международный геофизический год» (1957-1958 гг.). Итоги исследований не оставили сомнений в том, что, несмотря на внимание и все более значительные финансовые вложения, нарастающий дефицит воды стал проблемой глобального масштаба и, как следствие, были инициированы исследования по глобальной Программе «Международная гидрологическая декада», плавно перешедшие в разработку постоянно действующей Международной Гидрологической Программы ЮНЕСКО.

В числе ключевых задач этих программ стали исследования динамики оледенения. В период МГГ в рамках Программы «Каталог ледников СССР» составлены первые каталоги ледников Казахстана по состоянию на 1955/56 гг. В начале 60-х годов создана Всемирная Служба Мониторинга Ледников (WGMS, Швейцария) с глобальной сетью мониторинга баланса массы контрольных ледников, в число которых внесен и ледник Туйыксу в верховьях реки Киши-Алматы (Малой Алматинки).

Результаты исследования по упомянутым программам стали основой для оценки изменений оледенения со времени первой каталогизации ледников. В этом отношении наиболее изучена динамика ледников Казахстана, особенно трансграничных бассейнов Балкаш-Алакольского и реки Ертіс. По первому из них мы имеем каталоги ледников по состоянию на 11 разных лет в период с 1956 по 2022 годы. По второму – на 6 лет периода 1960-2022 гг. Результаты сравнительного анализа данных этих каталогов не оставляют сомнения в том, что ледники Балкаш-Алакольского бассейна сокращались линейно с постоянной скоростью 0,73-0,75% в год по площади и около 1% в год по объему льда. Также линейно и практически с той же скоростью – 0,76% в год сокращалась площадь ледников бассейна р. Ертіс.

Игорь Северский утверждает, что, если упомянутые выше темпы деградации оледенения сохранятся в будущем, подавляющая часть ледников Казахстана исчезнет к концу столетия.

– Как следствие, согласно прогнозным оценкам, пик половодья на реках с ледниковым питанием сместится с июля-августа на апрель-май, а жесткий дефицит воды в вегетационный период станет нормой со всеми негативными последствиями для водной, продовольственной и экологической безопасности стран региона.

Несмотря на такой печальный прогноз, ученый напоминает: современная деградация ледниковых ресурсов мира – лишь миг в истории оледенения Земли. В период Голоцена (последние 10-11 тыс. лет) с периодичностью раз в полторы тысячи лет на Земле случался Малый Ледниковый Период, когда языки горных ледников вторгались в обжитую зону леса (последний из них закончился в середине XVIII века), а раз в 100 тыс. лет происходило покровное оледенение, когда граница сплошного ледового покрова  располагалась в средних широтах планеты.

– По нашим оценкам, есть основания для оптимизма относительно изменений оледенения региона в ближайшей перспективе – судя устойчивому положительному тренду снежной составляющей в балансе массы ледника Туйыксу с окончания 1990-х, можно надеяться на стабилизацию оледенения региона к 2040 году.

Еще одна позитивная тенденция заключается в том, что в последние три года объем государственного финансирования увеличился в разы. Благодаря этому появилась возможность поддержки исследований по масштабным программам целевого финансирования. Одну из таких программ по оценке современных и прогнозных изменений ледников бассейнов трансграничных рек Сырдарьи и Амударьи и их влияния на сток, и водные ресурсы разрабатывает Центрально-Азиатский Региональный Гляциологический Центр под эгидой ЮНЕСКО.

 

«Одеяла» для ледников

Ещё один вопрос, над которым когда-то работали учёные – возможно ли замедлить таяние и сохранить ледники? В международной практике по защите ледниковых регионов уже на протяжении двадцати лет существует практика «укутывания» ледников в огромные белые покрывала, которые изготавливаются из геотекстиля. Это специальный материал, состоящий из полиэфирных и полипропиленовых волокон. Впервые подобным «одеялом» воспользовались в Швейцарии, но к ней присоединились и многие другие страны с той же проблемой: Италия, Франция, Австрия и Германия. Осенью прошлого года ледники Дагу в Китае также примерили на себя синтетические полотна. Мы решили узнать, можно ли эту меру защиты ледников применить в Казахстане и вновь обратились к Игорю Северскому при поиске ответов.

– Вердикт по результатам этих исследований один: можно получить желаемый эффект в масштабе эксперимента на отдельном леднике, но повлиять на режим оледенения (всей совокупности ледников – прим.автора) даже относительно небольшого горноледникового бассейна экономически нецелесообразно, а иногда и небезопасно, есть примеры. Все это в полной мере относится и к экспериментам с покрытием ледников «одеялами», назначение которых – отразить значительную часть поступившей на поверхность ледника прямой солнечной радиации и сократить таким образом интенсивность таяния ледника.

 

Фото: Associated Press

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Действительно, несмотря на то, что покрытые «одеялами» участки ледников будут таять медленнее, у этого метода еще остается пару нерешенных побочных эффектов. Все ледники не могут быть накрыты геотекстилем по двум причинам: во-первых, это очень дорогое удовольствие. Согласно исследованиям, стоимость годового покрытия общей площади ледников в Швейцарии (около 1000 км2) составила бы 4,5 миллиарда долларов. Слишком дорогое удовольствие, учитывая еще и тот факт, что в Казахстане площадь с ледниками вдвое больше швейцарской. Во-вторых, еще не до конца изучено влияние самого «одеяла» на окружающую среду. Оно ведь и само изготавливается из синтетического материала. Вывод один: подобная мера справляется с задачей замедления таяния только при условии, что это будет небольшой ледник или его отдельная часть.

 

Женщины и Ледники в Центральной Азии

То, что мы не замечаем чего-либо, не доказывает того, что этого не происходит. Именно поэтому один из важных этапов в борьбе с географическими проблемами – это повышение экологического образования в обществе. Мартина Барандун, о которой мы говорили в начале материала, и ее коллега Марлен Кроненберг как раз и занимаются распространением знаний, а также стимулированием интереса к ледникам и науке среди женщин в Центральной Азии. Будучи волонтерами в экспедиции Girls on Ice Switzerland, они мечтали перенести эту идею за границу.

 

Фото: Anouk Volery 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

– С 2015 года мы организовываем различные экспедиции и летние школы с целью обучения студентов и ученых из Центральной Азии в области гляциологии. На этих курсах участие женщин всегда было ограниченным, женщин-студенток и ученых было трудно привлечь. Однако это было не потому, что у них не было мотивации, а гораздо больше из-за обстановки и социокультурной среды.

Как женщине-гляциологу, мне легче привлекать и мотивировать молодых женщин открывать для себя гляциологию, чем моим коллегам-мужчинам. Легче понять трудности и проблемы, с которыми может столкнуться женщина в области, где доминируют мужчины. С помощью программы Adventure of Science мы хотели предоставить девушкам возможность раскрыть свою страсть к дикой природе и естественным наукам. В этой среде им не нужно беспокоиться о социальных или культурных нормах и давлении, они могут полностью сосредоточиться на исследованиях и окружающей обстановке. Это и было главной причиной запуска этой программы.

 

Что будет, если ледники растают?

Как и было упомянуто ранее, уже в ближайшем будущем вода станет самым ценным ресурсом на планете, особенно в центральноазиатском регионе. Увеличение воды в приледниковых озерах и реках приведет к опасному росту селевых потоков, оползней и обвалов. Будет затронута продовольственная безопасность. Люди могут остаться без крова, а животные без привычной среды обитания. Все вышеперечисленное неизбежно без быстрого сокращения выбросов в атмосферу. И это единственный выход, как бы не искали учёные другие варианты.

Будет не до смеха: чем опасны шарики с «веселящим газом» и введут ли ответственность за их продажу?

Фото сгенерировано ИИ

Алтынай Ажибекова, Тансу Оспан

За продажу воздушных шаров, наполненных оксидом азота, планируют ввести уголовную ответственность, заявили в МВД Казахстана. В полиции отмечают, еще несколько лет назад «веселящий газ» внесли в перечень сильнодействующих, однако это не мешает его распространению: в ночных клубах и других увеселительных заведениях.

 

Смешарики уже не те

«Смешарики» или «веселящий газ» – это оксид азота, которым наполняют шарики, является сильным психотропным веществом – оно применяется в медицинских целях в качестве наркоза. Вещество обладает приятным ароматом и сладким вкусом, благодаря чему быстро распространилось среди молодежи по всей стране. Основными точками продажи такого газа считаются ночные клубы и бары, куда наша редакция и отправилась в поисках ответов на вопросы.

В одном из столичных заведений, название которого мы указывать не будем, шарики попались нам на глаза практически сразу. Их раздавали девушки, одетые в стиле группы «Тату»: короткие клетчатые юбки, белые рубашки, гетры до колена. Стоимость фиолетовых шаров варьируется от пяти до восьми тысяч тенге, в зависимости от размера. Желающих купить и попробовать шарики было много.

В караоке-клубе название которого в переводе означает «честь» мы столкнулись с тем, что шарики продавали по гораздо меньшей стоимости: одна тысяча тенге за одну штуку. По сравнению с первым заведением, здесь не было специальной униформы у тех, кто продавал газ. Прайс по напиткам в баре тоже значительно ниже. Видимо, разницу в цене можно объяснить этими двумя деталями.

Фото: Алтынай Ажибекова, Тансу Оспан

 

 

 

Говорит психотерапевт

Шарики, хоть и имеют безобидное название, но несут за собой серьезные последствия. От потери сознания до смертельного исхода.  Психотерапевты предупреждают: употребление веселящей смеси может привести к нарушению психического состояния.

«В первую очередь, газ очень сильно влияет на центральную нервную систему. Если простыми словами говорить, то у человека происходит головокружение, быстрый всплеск разных гормонов счастья, соответственно, он ощущает некую эйфорию. Яркость жизни, так скажем. Проходят считанные минуты и это действие очень быстро заканчивается. Часто случается, что люди отключаются, теряют сознание, но при этом употребление шариков вызывает у них зависимость и привыкание, потому что им нравится это состояние», – делится Александр Рущук, психолог и аддиктолог.

Радость и эйфорию «веселящий шар» предоставляет лишь на минуты. Человек, не получивший полное удовлетворение, хватается за вторую порцию. И приближается к рискам, так как шарики могут вызвать паранойю и другие опасные состояния.

«Может происходить маниакальное преследование, можно впасть от этого в депрессию. Может случиться что угодно, все зависит от психики человека. Если у человека слабая психика, подверженная воздействию, то это вещество может сильно и пагубно повлиять на человека», – добавил эксперт.

Распространение, как ранее говорилось, «смешарики» получили благодаря местным клубам и барам. Частые гости заведений теперь стали постояльцами в реабилитационных центрах, ведь, как утверждает психолог, веселящий газ – это безобидный мостик, через который можно попасть в мир наркотиков и начать пробовать более серьезные вещества.

Смерть преследуют многих зависимых людей. Но были ли случаи, когда люди умирали из-за употребления «веселящего газа»?

«Случаи смерти были, но не могу сказать, что именно от шариков. Нередкие случаи смерти бывают от алкоголя, игровой зависимости, долгов и синтетических наркотиков. От шариков бывает та смерть, когда организм просто не справляется. Не в моей практике, но такое возможно», – признался врач.

Волнующий всех вопрос. Могут ли зависимые люди бросить употребление и начать жить, как раньше?

«Если мы говорим о зависимом человеке, то самостоятельно бросить практически нереально. Лучший и доказанный во всем мире способ на данный момент – это реабилитация. Процесс отказа от зависимости – это длительный процесс, который занимает много времени, зачастую больше полугода», – говорит Рущук.

Продавцы веселья: что мы знаем о бизнесе шариков

В первую очередь распространение шариков — это про бизнес. Дилеры и стали причиной легкого доступа к веселящему газу, предоставляя его клубам и барам. Ведь несмотря на то, что еще четыре года назад шарики были внесены в список сильнодействующих веществ и несут угрозу для психики человека, любой желающий может с легкостью его заказать даже с доставкой на дом. Для этого всего лишь нужно зайти в интернет и открыть первую попавшуюся ссылку. Интересно, что же будет с подобными предприимчивыми бизнесменами после принятия закона?

Связавшись с одной из таких компаний выяснилось, что предприниматели законов не боятся. Они уверяют, что их продукция соответствует всем ГОСТам и стандартам. Газ компания завозит официально и продает его на всей территории Казахстана.

Вот так потенциально опасное развлечение для молодежи оказалось вне законодательных запретов и, по сути, никак и ничем не регулируется. Когда будут приняты соответствующие поправки и будут ли приняты вообще? И сколько еще казахстанцев могут пострадать от «смешариков» для взрослых? Ответов на эти вопросы пока нет.

Ловушка с долгами для пенсионеров и студентов

Фото: Алтынай Ажибекова

Алтынай Ажибекова

журналист

Студенты и пожилые люди — постоянные посетители сайтов для поиска работы. Они же зачастую и становятся жертвами сетевого маркетинга, заложниками кредитов и долгов.

На портале headhunter, в телеграм-каналах и в инстаграм-аккаунтах для поиска работы более тысячи вакансии для сотрудников «без опыта». Вы удивитесь, но четверть из них, скорее всего, была опубликована одной и той же компанией. Которая либо никак себя не именует, либо скромно помечается ничем не примечательным названием.

Итак, вы будучи, студентом, откликаетесь на вакансию, которая предлагает зарплату в 250 тысяч тенге, график 5/2 с возможностью свободного посещения, вам также пообещают карьерный рост и не потребуют опыта работы. Конечно, такая вакансия закрывает все базовые потребности любого безработного. Люди едва ли не встают в очередь на собеседование. Однако, дальше начинаются сюрпризы. Чтобы вас от них предостеречь, корреспондент MNU NEWSROOM посетила не только собеседование, но и прошла полную трёхдневную стажировкуу такого работодателя.

День первый. Собеседование.

Офис находится на правом берегу столицы, в старом жилом комплексе на первом этаже. При входе встречает администратор и тусклый свет помещения. Глядя на устаревший вид комплекса, «розовые очки» постепенно сползают. Но, тут с улыбкой на лице появляется сотрудник, который пригласил на интервью. Его называют ментором. Девушка провожает в кабинет и начинает заполнять бланк. Задает базовые вопросы: адрес проживания, место учебы, навыки, опыт работы и т. д. Часто делает неуместные комплименты и даже хвалит, казалось бы, просто так.

Бланк заполнен. Теперь ментор обращает внимание на важность отбора, который сегодня пройдет ваше резюме. И как бы между прочим замечает, что в компанию не берут «абы кого». Ментор обещает позвонить, если станете везунчиком и пройдете отбор.

Уже через 2 часа связываются и радостно сообщают о прохождении на следующий этап собеседования. Приглашают на стажировку в 11:30 и просят обязательно принести блокнот и ручку.

Система приема на работу. Комментарий психолога.

После собеседования складывается впечатление, будто оно было продумано так, чтобы надавить на стажера и заставить его поверить в успешность компании. Мы обратились за комментарием к психологу Анель Алиаскаровой, чтобы понять, имеет ли здесь место психологическое воздействие на соискателя?

«Можно четко заметить, что здесь используют тактику манипуляции и психологического воздействия на будущих сотрудников, создавая иллюзию успешной и выгодной карьеры через хвалебные слова, множество возможностей и привлекательные перспективы. На начальных этапах специально оставляют больше неясности касательно самой работы как раз для того, чтобы удержать людей именно за счёт этих призрачных перспектив», — поделилась эксперт.

День второй. «Уберите телефон, не снимайте!».

Время 11:30, тот же офис. Просят ожидать возле стойки регистрации, так как обучение начинается в 12:00. На полчаса раньше приглашают для того, чтоб поговорить с ментором. Она в свою очередь встречает с улыбкой и дает именной талон с просьбой не терять.

Фото: Алтынай Ажибекова

Смена обстановки. Уже второй этаж. Небольшой зал внутри которого 50 потрепанных стульев. Столько же потерянных лиц. Сидят в большинстве своем пенсионеры и студенты. Вокруг обработанные в «Фотошопе» фотографии с яхтой и даже вертолетом. Как позже выяснилось, снимки принадлежат сотрудникам компании, достигшим особенных высот.

Фото: Алтынай Ажибекова

В зал входит дама в юбке. Натянутая улыбка. Первые 15 минут нет никакого представления, чем же все-таки занимается компания? Лектор просит всех записывать и все 30 минут объясняет, как сложно заработать в найме. Следующие 30 минут речь уже идет о малом и среднем бизнесе, где трудно пробиться. И, конечно, остальное время уделяется более выгодному бизнесу — крупным предприятиям, коим и считает себя организация N.

Стажеры к этому времени уже утомлены, пару человек даже ушли, поняв, куда попали. В какой-то момент безупречная улыбка с лица лектора слетает, и она, повышая голос и немного волнуясь, обращается к последним рядам и говорит: «Уберите телефон, не фотографируйте». После этих слов лекция продолжается. Говорят уже о том, что N сотрудничает с государством, помогает финансово нуждающимся. И в десятый раз подчеркивается официальность и легальность компании.

Фото: Алтынай Ажибекова

Лекция подходит к концу. Всех сразу же встречают менторы. Спрашивают, как все прошло. Уточняют, придёте ли завтра и, конечно, не забывают делать комплименты.

Комментарий психолога.

Можно ли такими действиями, буквально ходьбой по пятам и менторством, излишним вниманием влиять на человека?

«Безусловно, можно. То, что компания уже так долго на рынке, в очередной раз доказывает, что такая схема работает. Действия компании направлены на создание эмоционального восторга и желания присоединиться к ней, что может влиять на человека эмоционально и заставлять видеть предложение как уникальное. Это обычный маркетинговый ход. Конечно, не все люди попадаются на такие крючки, особенно те, у кого развито критическое мышление и самосознание. Такие люди сразу чувствуют, что здесь что-то не так, некоторые даже понимают, что именно. И как раз, поэтому с каждым разом всё меньше людей и приходило на такие “стажировки”», — говорит Анель Алиаскарова.

Третий день стажировки.

Встречают также, как и вчера. С улыбкой и на полчаса раньше обучения. Эти 30 минут они уделяют беседам со стажерами. Спрашивают, чего ожидают от лекции? После «допроса» отправляют в тот же кабинет только уже на три с половиной часа.

Во второй день стажировки лектор обещает расшифровать финансовый план, производство и карьеру. Что и происходит. Представляют специальную систему отчета, иерархии и даже «валюты». Каждые две минуты уже заметно опустевшая в два раза аудитория вносит в конспект новый термин. «Серебряный лев», «Золотой лев» — сотрудники, повысившие свой доход до 8000 pv. (PV — что-то вроде валюты, которую используют вместо привычного тенге). И если перевести 8000 pv в тенге, получается больше полутора миллионов. Но чтобы прийти к этому уровню дохода, нужно привлечь новых сотрудников, которые подпишут договор и будут покупать и продавать продукцию. И таких работников должно быть больше десяти. Проценты от их заработка будут поступать на счет ментора. Классический сетевой маркетинг.

Итак, три с половиной часа лекции проходят без ответов на самые волнующие вопросы. В чем все-таки заключается работа стажера? Что он должен делать? На эти вопросы ментор сообщает, что узнать ответы можно только на третий день стажировки.

Четвёртый день стажировки

Фото: Алтынай Ажибекова

Четвертый и последний день стажировки, в котором должна решиться судьба стажера в компании. Только это решение принимает не компания, как это обычно бывает, а сам стажер.

Небольшое пояснение: мы хотели понять, насколько они нуждаются в сотрудниках и что будет, если стажер ведет себя безответственно? Каждый день или через день мы писали своему ментору, можно ли перенести время стажировки? Или прийти в другой день? А можно через неделю? В общем делала, все то, чего не стоит делать, в надежде устроиться на работу. Понятно, что при таком поведении большинство компаний отклонило было резюме стажера. Но, в нашем случае, что бы мы не написали, ментор предлагал удобные даты посещения лекции. И даже несмотря на то, что корреспондент несколько раз обещала приходить и не приходила на встречи, ментор продолжал звать и предлагать новые даты.

В последний день стажировки обещают все-таки ответить на главные вопросы — кем вы будете работать и какие обязанности выполнять?

Тот же зал с фотографиями, только в этот раз не так душно и жарко. Причина этому — полупустое помещение. В этот раз всего 10 человек. И 3 лектора. Каждый из них опять говорит на своем языке, используя специальные термины компании и все больше запутывает слушателя. Но интересные вещи впереди. Так как для пущей уверенности в том, что стажер сможет заработать, подключают нынешних «Бронзовых», «Золотых львов». У всех одна история. Каждый из них повествует о жизни в найме. Где очень мало зарабатывал и как только пришел в N, стал миллионером. А когда начали пользоваться их же продукцией, перестали болеть и даже вылечили то, с чем врачи не справлялись.

И, наконец, последние 15 минут лекции те самые ответы на вопросы. Кем Вы будете работать? Сначала «оператором». Задача будет заключаться в том, чтобы привлечь как можно больше новых стажеров. Для этого необходимо публиковать по 40-50 объявлений в день на разных источниках. Столько же проводить собеседований. И отправлять на стажировку как можно больше людей, чтобы те подписали договор. Чтобы заключить договор нужно купить продукцию как минимум на 9 тысяч тенге. Но вас могут уговорить приобрести товар на сумму от 40 тысяч. Некоторые так и делают, ведь верят, что смогут увеличить количество звезд. А больше звезд – больше и процентов.

Сразу после окончания лекции менторы забирают своих стажеров на подписание договора. Сомневающимся начинают показывать фотографии сотрудников из Таиланда и ОАЭ. Делятся их инстаграм аккаунтами и советуют подписаться. Ведь они тоже были такими же стажерами. Но спустя всего 2 года добились высот. А если это не помогает, предлагают прийти на тренинг и убедиться в возможностях заработать. Правда и за это нужно будет заплатить 25 тысяч тенге.

Подписавшие договор будут приглашены на следующий день уже на работу, а сомневающихся людей будут преследовать сообщения от менторов.

Комментарий психолога

«Такая система может заставить человека подписать договор, основываясь на эмоциональных воздействиях, создании иллюзии успеха и давлении со стороны менторов. Особенно ключевое значение здесь имеет последний пункт. На собственном опыте знаю, какого это, когда ты натыкаешься на мошенников, и они знают, куда именно давить. А узнают они это, если вы отвечаете на их вопросы и даете им шанс заслужить ваше доверие. Как раз именно этим стажёры и занимались на протяжении всего цикла “принятия на работу” и упомянутой “стажировки”. В конце цикла все ещё можно спрыгнуть с этого поезда обмана, но шансов куда меньше, чем в самом начале», — заявила эксперт.

Что будет, если договор будет подписан?

2 героя поделились своими историями. Стоит также упомянуть, что люди пережившие или переживающие бремя долгов из-за N организации стыдятся и не хотят делиться своей историей. Им очень сложно вспоминать этот период, поэтому немногие соглашаются на интервью. Одна из наших героинь имела относительно положительный опыт с компанией. По ее словам она начала там работать из-за болезни, так как соседка познакомила с продуктом. Сама продажами не занималась, но принимала на постоянной основе продукт. Потому что считает их БАДЫ качественными и пользуется продукцией по сей день.

«Я работала лектором с самого начала, вела лекции в офисе на протяжении 7 лет. И мне это нравилось. С продажами напрямую связи не имела. В долги тоже не влезала, единственное слышала, что в российских филиалах сотрудники в кредитах из-за работы. Но я сама как бизнес не рассматривала компанию, так как там 90% людей не зарабатывают, а живут в иллюзиях из-за постоянных тренингов и семинаров», — призналась Аяулым (имя изменено).

Этот пример оказался с хорошим концом, но чаще можно встретить человека в долгах из-за N – организации. В такую ситуацию и попал Алишер (имя изменено).

«Я с ними судился, это бесполезно. Первый и второй суд выиграли, но третий проиграли. Потратили все деньги на адвоката. Не только деньги, но и нервы. Но все равно ничего хорошего из этого не вышло. Кредиты остались на нас. Теперь выплачиваю 550 тысяч тенге», — поделился Алишер.

Страдают из-за долгов не только сами жертвы, но и их семьи. Астанчанка по имени Жания (имя изменено) поделилась с тем, как она и ее мама тяжело переживали из-за отца, который устроился работать в N компанию.

«В начале мне нравилось проводить время с отцом и играть в игры. У него тогда было много свободного времени. Но потом я начала замечать изменения в поведении. Он ничем не занимался, полагался на маму  из-за чего часто возникали ссоры. Мама ему говорила, что его работа ни к чему не приведет. Но он тогда верил в легкий заработок», — делится Жания.

Из-за проблем на работе и долгов отец Жании повлиял на настроение всей семьи. Этот период оставил сильный отпечаток, что они редко вспоминают, те времена.

«Мама сильно переутомлялась, так как много работала и пыталась обеспечить троих детей. Постоянные ссоры и долги отца ухудшали ситуацию. Но после того как отец покинул эту организацию, в семье все стало хорошо. Компания дала понять ему, что в жизни не бывает легкого заработка», — призналась девушка.

Кто чаще попадается?

Посетив несколько лекций, в нашей команде сформировалось вполне логичное заключение. К сожалению, почти 70% сотрудников и стажеров приходится на пенсионеров. А остальные 30% это молодые, чаще всего студенты, кому очень нужны финансовые средства. С психологической точки зрения в основном это люди предпочитающие легкие деньги.

«Люди, которые ищут быстрый успех, финансовую независимость, и те, кто подвержен влиянию социального статуса и материальных благ, могут быть более подвержены такому воздействию. Как правило, у таких людей низкий уровень образования, жизни, а также самоконтроля и дисциплины, критического мышления. Люди, которым в жизни не хватает внимания, положительной оценки, доброго отношения, тоже в зоне риска. Особенно это касается наших пожилых людей, которые очень доверчивы, зачастую они получают много положительных эмоций в таких местах, и они готовы отдавать свои деньги, чтобы это продолжалось», — рассказывает психолог.

Как не попасться?

Все начинается с объявления. Старайтесь искать вакансии в проверенных источниках, не на kaspi, olx, telegram или instagram. Насторожить должна солидная зарплата, а также то, что потенциальный работодатель изначально не рассказывает в чем заключается работа. И если Вы ничего подозрительного не заметили до начала собеседования, то обратите внимание на само интервью. Опыт, описанный в данном материале, может послужить ярким примером и руководством к действию…бежать из такой компании.

Пропащее дело: ежегодно в Казахстане пропадают около 1,5 тыс. человек, 20% из них дети.

Фото: https://ru.freepik.com/

Ануар Ерекешев, Ажар Камалова

В международный день пропажи детей на столбе в центре города приклеена листовка, информирующая прохожих об исчезновении подростка. Глаза на фотографии грустно смотрят на пешеходов, а официальной причины пропажи нет, как и свидетелей…

 

По официальным данным портала органов правовой статистики и специальных учетов Qamqor.kz в Казахстане насчитывается около 2,5 тыс. пропавших взрослых и еще 200 детей. Чаще люди пропадают в Алматинской, Акмолинской и Западно-Казахстанской областях. Следом в антирейтинге Туркестанский и Карагандинский регионы. Шестую строчку делят Костанайская область и ВКО.

Инфографика: MNU NEWSROOM

Нередко в числе пропавших без вести оказываются подростки. Как правило, они уходят из дома из-за проблем в семье. Своими опытом и наблюдениями с нами поделились в Департаменте полиции города Атырау:

«При рассмотрении причин уходов подростков из дома можно выделить следующие причины: 

– семейная обстановка – насилие, тяжелая обстановка, просчеты воспитания и другие;

– внутренние процессы, происходящие с самим ребенком;

– влияние социума, референтной группы, особенностей взаимодействия в школе, с друзьями», — говорится в ответе на наш запрос.

В полиции также добавили, что поиски пропавших людей затягиваются на долгие годы в связи с тем, что на первоначальном этапе розыска со стороны потерпевших даётся недостоверная информация. Также, многие пропавшие без вести, ушедшие из дома, ведут скрытный образ жизни, в связи, с чем розыск занимает долгое время.

Например, в Меркенский РОП ДП Жамбылской области в сентябре 2019 года обратилась гражданка «С», сообщив о том, что ее муж вышел из дома в неизвестном направлении и не вернулся. Два месяца спустя было установлено местонахождение гражданина «С», а в беседе с нами он пояснил, что он находился в соседних областях, работал разнорабочим, и просто не хотел возвращаться домой к жене.

Впрочем, если человек пропал из поля зрения, не всегда проблема заключается в конфликтах с близкими. Зачастую причина в алкоголизме, лудомании и деменции, говорят правоохранители.

Дильназ Айтуарова пропала более 15 лет назад в Карагандинской области. На момент пропажи девочке было всего 5 лет. Официальная причина пропажи – неизвестна. 

Фото: qamqor.gov.kz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Термин «без вести пропавшие» с юридической точки зрения не совсем корректный, и правильнее говорить «временно отсутствующие», так как по сути человек просто отсутствует в обществе. Первый термин относится исключительно к категории военнослужащих, местонахождение которых неизвестно.

Светлана Алейникова 1976 года рождения пропала 5 лет назад в городе Алматы. Официальная причина пропажи – ушла из дома.

Фото: qamqor.gov.kz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пропадают люди различных социальных групп, возрастов и уровня образования, начиная от маленьких детей и подростков, заканчивая пожилыми людьми, достигших пенсионного возраста. Это представители различных этносов, и пропадают они по всей стране, вне зависимости от региона или города проживания.

Самая частая причина исчезновения это уход из дома (1577), бывают случаи, когда люди пропадают в воде (6) или даже в транспорте (19). Мужчин пропало на данный момент 1643, а женщин 490. Люди, родившиеся после 1990 года, пропадают реже.

Руслан Жуванышев пропал в возрасте 17 лет в Костанайской области. Розыскное дело от 2020 года, официальная причина пропажи – ушел из дома.

Фото: qamqor.gov.kz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Каких-то людей удается найти довольно быстро и вернуть их к привычной жизни, других же не могут обнаружить даже спустя десятилетия. Дети в нашей стране пропадают реже и всего зарегистрировано 42 случая, большая часть из них в  Карагандинской области (9).

И еще статистика от полицейских.  В розыске от 1 до 1000 дней находятся 8 человек, от 1000 до 10000 — 26 человек, от 10000 дней и выше — 6 человек.

Алтын Турмагамбетова пропала 13 лет назад в Мангистауской области в возрасте 17 лет. Официальная причина пропажи девушки – ушла из дома.

Фото: qamqor.gov.kz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Поиск людей очень сложная и трудоемкая работа, которая требует огромных ресурсов. Дильмира Блац, состоящая в добровольном волонтерском движении Lider, поделилась своим опытом и рассказала, что в работе по поиску без вести пропавших людей используется разный набор навыков и ресурсов: анализ информации, умение работать с картами и местностью, а также навык опрашивать свидетелей и анализировать полученные данные.

Жительница Астаны Жанна Н., мать 12 летней девочки-подростка испытала на себе каково это не знать где твой ребенок. Ситуация в которую она и ее семья попали полностью изменила их жизнь и взгляды на нее.

«Как только я узнала, что дочь ушла из дома без телефона, я не могла найти себе место. Я сразу же побежала искать ее, начала звонить в полицию, хотя я думала, что они откажут, так как не прошло еще 24 часа. Однако, к моему удивлению, сотрудники сказали, что стоит звонить сразу, не ожидая ни минуты. Самым страшным было заполнять анкету ребенка и описывать ее приметы, в тот момент мир ощущался совсем по-другому. Я была очень удивлена оперативной работе полицейских, которые не медлили ни секунды, а предпринимали различные действия, вплоть до вызова кинологов, но к счастью, это обошлось, и дочь вернулась ко мне. Мой совет всем это сразу звонить в полицию, если пропала связь с ребенком»,  — поделилась женщина.

В 2023 году в ЕРДР было зарегистрировано порядка 200 розыскных дел. 599 человек найдены еще на начальном этапе оперативно-розыскных мероприятий. Кто-то пропадает из-за случайных обстоятельств, кому-то просто не нравится его жизнь и он решает сменить обстановку, но некоторые просто теряются, имея не имея шанс найтись.

Разводы в Казахстане: как решить проблему и нужно ли?

 

Фото: freepik.com

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алтынай Ажибекова

журналист

Казахстанцы разводятся чаще, чем жители большинства других стран. Республика  заняла вторую строчку в глобальном рейтинге разводов World Population Review, уступая лишь Мальдивским островам. Почему институт семьи трещит по швам и может ли на это влиять слишком лёгкий процесс расторжения брака?

Причины

Юристы и адвокаты по семейным делам и бракоразводным процессам как никто другой знают об истинных причинах разлада в казахстанских семьях. Один из них, Данияр Мухамбеткалиев рассказывает, расходятся пары обычно, когда терпение уже на исходе.

«Причинами этого явления, прежде всего, являются алкоголизм, наркозависимость и насилие в семье по отношению к супруге или детям. Если женщина постоянно терпит в семье насилие, то понятно, что будет желание развестись. Также в последнее время увеличилось количество разводов из-за пристрастия к азартным играм одного из супругов», —поделился юрист.

Кроме того, разведённые казахстанки, по словам юриста, часто признаются: расторгнуть брак они решаются из-за сложных отношений со свекровью или финансовых проблем в семье.

Получается, причины из года в год остаются неизменными, но уровень разводов увеличивается и даже бьет рекорды. И одна из наиболее частых причин разводов за последнее десятилетие – насилие в семьях. В 2013 году ужасающая статистика была на пике. Тогда в стране было зарегистрировано более 137 тысяч случаев домашнего насилия по отношению к женщинам.

Фото: gender.stat

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Но на показатель разводов это не сильно повлияло. Общий коэффициент на тысячу составил всего 2,77%. В сравнении с  2011 годом, коэффициент которого составил 2,6%, разницы особой нет. То есть, высокий уровень бытового насилия в казахстанских семьях не повлек за собой увеличения количества разводов. Однако в 2019 году, несмотря на низкое количество случаев бытового насилия за последние 10 лет, уровень разводов, наоборот, достиг своего пика. Тогда коэффициент составил уже 3,23%. Хотя показатель бытового насилия был гораздо меньше в сравнении с 2013 годом.

Фото: gender.stat

Исследуя статистику, становится понятно, что разводятся чаще именно молодые пары. Специалист Мухамбеткалиев подтвердил, что распадаются в основном семьи, в которых супругам от 28 до 33 лет. Возможно, у представителей поколения 90-ых виденье об институте семьи отличаются от поколения их родителей. Или они по–другому смотрят на разводы. Ценности меняются, в приоритете всё чаще карьера, а не брак.

Процесс

Бракоразводный процесс в Казахстане слишком прост, считают эксперты, что и влияет на негативную статистику. Тогда как без бюрократических проволочек должны разводиться лишь те, кто пострадал от абьюзивных отношений. В других случаях, семьи необходимо заставить, что называется «побегать» по инстанциям, это позволит выкрасть время на то, чтобы еще раз обдумать решение о расставании.

Наша героиня Дина, переживающая развод, была удивлена безразличию со стороны государства.

«У нас был вопрос касательно имущества, поэтому я написала заявление и продлила процесс еще на некоторое время, но я думаю, если бы не стоял вопрос с квартирой, развод дали бы в тот же день. То есть им было все равно разведемся мы или нет, ведь не было попыток примиренияили даже психолога», — поделилась женщина.

Свою лепту в сохранение браков пытаются внести парламентарии. К примеру, мажилисвумен Нургуль Тау предлагает организовать в Казахстане Агентство по делам семей, женщин, детей и молодежи. Отдельный госорган, по ее словам, позволит укрепить институт семьи. Идею поддерживает Данияр Мухамбеткалиев. Юрист считает, что подобные учреждения должны в обязательном порядке направлять семейные пары, подающие на развод к психологам.

Но не все хотят проходить и без того стрессовый бракоразводный период с попытками государства помочь. Некоторые семьи приходят с неизменным решением. Так как уже попробовали и помощь психологов, и совместный отпуск и все возможные способы дальнейшего продолжения брака.

Например, Адиль (имя изменено) женился 22-летним парнем, но из-за разногласий в семье развелся спустя всего год. Он не поддержал идею, предложенной депутатом Тау. Напротив, высказал недовольство и признался, что нынешняя система ему импонирует больше.

«Я не думаю, что государство должно вмешиваться в естественный процесс разводов. То есть, да, можно, конечно проводить уроки для школьников и рассказывать о семейных ценностях. Но влиять и пытаться помирить взрослых людей, готовых развестись,неправильно», — заявил Адиль.

Другая казахстанка, Асель (имя изменено), была в браке на протяжении 17 лет. Вместе с мужем воспитывала троих детей, один из них был несовершеннолетним во время бракоразводного процесса. Асель призналась, что распад семьи пережила нелегко. Надеялась, что 3 месяца, которые дало государство на раздумья, помогутсохранить семью. Но, к сожалению, развод случился. А мнение о системе сложилось навсегда.

«Возможно, если бы, когда я разводилась, нас попытались примерить, отправили к психологу или провели беседу, то мы бы остались семьей. И, конечно, я считаю, нужно усложнить бракоразводный процесс», – заявила Асель.

А как у других?

Похожие государственные институты уже работают в других странах.  В Узбекистане в 2022 году было создано Министерство по поддержке семьи. Но за год существования ведомства процент разводов увеличился на 3,3%.

Более успешный кейс в Турции. Там, в 2011 году сформировали Министерство по делам семьи и социальных услуг. На протяжении 10 лет в стране сохранялся коэффициент разводов на уровне 1,62, несмотря на рост численности населения.

К сожалению, выявить, закономерность с количеством разводов, заключением браков ифункционированием подобных государственных институтов почти невозможно.

Корень проблемы

Впрочем, эксперты считают, что подобное «государственное регулирование» числа разводов — это попытка потушить пожар, а не предотвратить его. Поэтому специалисты по семейным отношениям предлагают обратить внимание на молодежь, которая только формирует свое представление о браке. Возможно, следует создать целую кампанию, которая бы пропагандировала семейные ценности брака и внушала уровень ответственности.

«Детей в возрасте 14-16 лет в школе знакомить с пониманием семьи, ролями отца, матери, рассказывать о семейных обязанностях, семейных конфликтах и способах их разрешения. Важно говорить и о семейных психологах, которые могут помочь проконсультировать», —добавил юрист Данияр Мухамбеткалиев.

Решаются ли проблемы?

Министр информации и общественного развития Аида Балаева анонсировала новые правиларегистрации брака онлайн. В обязательном порядке казахстанцы должны будутпросматривать ролик о семейных ценностях, прежде чем официально стать супругами.

Также в Астане и Шымкенте стартовал пилотный проект, в рамках которого будут проводиться бесплатные, так называемые добрачные консультации. Граждан, желающих завести семью, будут обучать, и отвечать на их вопросы о планировании семьи и семейной психологии, репродуктивном здоровье и ведении семейногобюджета.

Внимание уделили и домашнему насилию. По словам министра Балаевой, было выделено 469,3 млн тенге на реализацию социальных проектов. 40% из выделяемых средств будут направлены на профилактику бытового насилия (финансирование деятельности кризисных центров, неправительственных организаций), 25% – на пропаганду семейных ценностей среди молодежи, 10% – на поддержание репродуктивного здоровья среди населения, 15% – на профилактическую работу с малоимущими семьями.

Звучит многообещающе, но насколько это эффективно? Социолог Рената Оспан, к примеру, поставила под сомнение некоторые проекты. По ее мнению, «добрачный социальный ролик», который должен укреплять семейные ценности, кажется неоднозначным. До сих пор не ясно, как это будет реализовано и будет ли результат.

«Как идея это звучит неплохо, но как это будет исполнено на деле, конечно, сомнительно. Я, например, не знаю, что такого можно показать в ролике, чтобы это больше повлияло на решение людей, чем весь их накопленный культурный капитал», — поделилась она.

Возникает вопрос и о затратах. Может ли быть оправдана выделенная сумма на социальные проекты?

«Конечно курсы по планированию семьи и семейной психологии, репродуктивного здоровья и планирования семейного бюджета были бы полезны. Но я не думаю, что они результативны перед заключением брака. Так как тут все-таки нужен более комплексный подход. Ведь представления о семье и ценностях формируются с самого детства. То есть за одну консультацию сделать из неосознанного человека осознанного практически невозможно», —считает социолог.

Эффективность такого рода проектов будет ясна только через год с появлением статистики. Но эксперты предполагают, что если решать проблемы комплексно, то курсы могут быть продуктивными.

«Мы не можем перекладывать всю ответственность на государство. Так как проблема семейных институтов — это не только вопрос государственной политики, но и культуры. Тем не менее, хотелось бы, чтобы власть улучшала качество жизни. Ведь если у граждан Казахстана будет хороший доход и уровень жизни, то, я думаю, они будут более осознанно подходить к созданию семьи. То есть нужно уделить этому внимание и развивать экономику», — заявила Рената Оспан.

Пирамида финансиста: искореняется ли проблема финансовых пирамид в реальности?

Фото: Жанель Муканова

Жанель Муканова

Одни считают, что финансовые пирамиды – порок нашего общества, другие воспринимают их как лотерею. Третьи думают, что вовремя выйдя из нее, можно остаться в плюсе. Но в любом случае, эта система устроена так, что чьи-то слезы обязательно прольются. Или человека, вложившего большие деньги, или того, кто привлекал вкладчиков, наживаясь на доверии. Мы выслушали истории и тех, и других. И если эта проблема так паразитирует в нашем обществе, действительно ли с ней борются или все же работают на статистику.

ПОПАДАЮТСЯ ДАЖЕ СПЕЦИАЛИСТЫ, ВСЮ ЖИЗНЬ РАБОТАЮЩИЕ С ФИНАНСАМИ

Финансовые пирамиды — это проблема не только казахстанцев, которым не хватает средств на закрытие базовых потребностей, но и людей с большими деньгами и опытом работы с ними. Так можно охарактеризовать первую героиню нашего расследования. Финансистка с 25-летним опытом, работавшая в крупнейших банках Казахстана.

Женщина пожелала оставить имя нераскрытым, поскольку эта история может нанести ущерб ее репутации. Она уверена, что совершать ошибки – это нормально. Более того, считает, что полученный опыт, пусть и негативный, делает специалиста более компетентным. Но вместе с тем понимает: иметь дело с таким финансистом клиенты в большинстве своем не захотят.

Мошенник пришел к ней в офис с деловым предложением. Представился сотрудником солидной аудиторской компании. Мужчина предложил выгодное сотрудничество, позволяющее «легко и быстро» заработать.

«Я ему доверяла. Все ему доверяли. На этом доверии он собрал больше 5 миллионов долларов от очень умных, успешных людей, у которых по несколько бизнесов», — рассказывает пострадавшая.

Чтобы развивать свой проект, мужчине нужны были деньги. Он предлагал инвесторам хорошие условия – делить прибыль пополам.

«Он показывал нам, как оказалось позже, поддельные документы, где говорилось, что он участвует в бизнесе и имеет хорошую маржинальность. Даже выписки из банков по движению по счетам каким-то образом удалось фальсифицировать. Выглядело все очень правдоподобно, как бизнес-ниша, в которой он хорошо управлял деньгами», — признается героиня.

Эту схему он реализовывал 2 года, и люди все это время ждали свои дивиденды. В результате, когда стало понятно, что привлечь новых клиентов больше не получится, а финансовая пирамида в среднем обычно и существует 2-3 года, лже-бизнесмен сбежал из страны.

«На него завели уголовное дело, и пока он все еще в бегах. Многих из нас на тот момент привлекла высокая ставка за короткий срок, только спустя время я поняла, что, если тебе предлагают высокую ставку, стоит очень насторожиться», —  добавила женщина.

ОПАСНЫЕ ЦИФРЫ: СТАТИСТИКА

В 2023 году пресечена деятельность 22 финансовых пирамид. Численность пострадавших от них выросла втрое — с 427 человек в 2022 году до 1275 человек в текущем, сообщают в Агентстве по финансовому мониторингу. Реальная ситуация, скорее всего, трагичнее.

Большая часть пострадавших — женщины и люди преклонного возраста. И если смотреть на ситуацию с моральной точки зрения, общественность часто интересует вопрос – что толкает мошенников на финансовые преступления и аферу в отношении соотечественников? Чтобы это узнать, мы отправились в место, где отбывают свое наказание люди, осужденные за организацию финансовых пирамид.

 

«НАС САЖАЮТ, ПОТОМУ ЧТО ПРАВИТЕЛЬСТВУ НЕОБХОДИМО ОПРАВДЫВАТЬ ПОКАЗАТЕЛИ ПО БОРЬБЕ С ФИНАНСОВЫМИ ПИРАМИДАМИ»

Учреждение № 3. Женская колония. Из 60 женщин, отбывающих здесь срок, 35 осуждены по статье 217 УК РК (Создание и руководство финансовой (инвестиционной) пирамидой). Признаются, что каждый день как «день сурка». Каждая попала сюда из-за желания быстро и легко заработать.

Фото: Жанель Муканова

Фото: Жанель Муканова

 

Войдя в «дом», где живут заключенные, мы попытались найти общий язык с женщинами и признались: «мы не судьи, и пришли сюда не осуждать вас. Но хотим поделиться вашими историями с читателями. Быть может, ваши откровения остановят тех, кто подумывает встать на путь финансовых пирамид». Реакцией на эти слова стал отказ большинства заключенных от личной беседы. «Мы не виноваты, мы жертвы, а вы уже считаете нас плохими», — говорили осужденные.

Две арестантки все же соглашаются на интервью. Наши собеседницы Лейла и Гульжан — бывшие предпринимательницы. Они рассказали очень похожие истории: знакомые пригласили подписаться в прибыльный сетевой бизнес. Процедура вступления очень простая — пройти регистрацию на сайте.

«Ничего делать не нужно, деньги списываются автоматически, проценты будут приходить сами, а ты просто должен приводить новых участников. Все как в любом сетевом бизнесе», — рассказывает Гульжан.

Все шло гладко до тех пор, пока домой к каждой из наших собеседниц не наведались полицейские. Обыск, предъявленные обвинения, суд и вот уже второй год они живут под одной крышей с чужими людьми. Больше половины женщин в этом учреждении находятся под стражей за финансовые преступления, а именно – участие в финпирамидах и несут тройное наказание: лишение свободы, запрет на работу, связанную с финансовой деятельностью, и оплату исков (в среднем на 100 миллионов тенге).

«Но я не обманывала, я обманулась сама», — говорит Лейла. И на наш вопрос: «тогда почему вы сейчас находитесь здесь?», женщина отвечает: «Нас сажают, потому что правительству необходимо оправдывать показатели по борьбе с финансовыми пирамидами перед Президентом».

Их логика проста: они не были организаторами, работали в отделе продаж компаний, которые позже были признаны судом финпирамидами. Здесь так у большинства. По словам наших собеседниц – практически в каждой истории осуждены исполнители. А сами организаторы находятся за границей.

 

ПОЧЕМУ БЛОГЕРЫ, РЕКЛАМИРУЮЩИЕ ФИНПИРАМИДЫ, НЕ НЕСУТ ОТВЕТСТВЕННОСТЬ?

Информацию о существовании зарубежных проектов подтверждает создатель фонда «Финансовая культура Казахстана», бывший депутат Мажилиса Парламента и борец против финансовых пирамид Юрий Ли:

«К сожалению, сейчас в Британии, Гонконге, Новой Зеландии покупают полочные компании за 3000–5000 долларов. В таком случае нужно смотреть нет ли их в черных списках Центробанка России”.

И здесь же возникает справедливый вопрос, если участницы финпирамид отбывают свое наказание, должны ли нести ответственность те, кто рекламировал деятельность таких компаний?

«Будучи депутатом, я поинтересовался: почему блогеры, которые рекламировали целый ряд финансовых пирамид, все еще не понесли ответственность. И предложил ввести уголовную ответственность за подобную рекламу. На это мне сказали, что за всю историю всего 4 человека были привлечены за это дело. Все, потому что норма прописана так, что за производство и распространение налагается штраф, но сам факт финансовой пирамиды доказывается не в административном, а в уголовном процессе. Уголовный процесс длится годами, а данность привлечения по административной ответственности – 2 месяца, то есть если в течение 2-х месяцев не доказано, что это была финансовая пирамида, блогер не понесет наказание. Но уже были приняты поправки в статье 217, прим 1., и теперь они уже год несут ответственность за рекламу», — рассказал Юрий Ли.

Как на самом деле расследуются такие преступления? Как доказывается вина, и не остаются ли на свободе инициаторы мошеннического бизнеса? На эти вопросы в пресс-службе Агентства по финансовому мониторингу нам так и не ответили.

Однако мы имеем возможность изучить закрытые дела в банке судебных реестров. Например, в деле Пригодина С.П. за 2017 год, мы наблюдаем проблему точного установления суммы, которую должен вернуть обвиняемый пострадавшим.

На что и была одна из жалоб женщин из учреждения: «Мы тоже по-своему виноваты, но степень наказания не соответствует. Люди знали куда идут и просто хотели халявы, а сейчас, когда потеряли свои деньги, подают на нас иски. И суд без разбирательств, верит им на слово».

В деле, безусловно, присутствовали отчеты о суммах. Но проблема заключалась в том, что деньги были переведены на карту, а соответственно сумма извлеченного дохода, то есть имущественной выгоды, не разграничена. Но в этом случае вины органов нет, так как мошенники заранее продумывают удобные варианты избежания наказания.

ЧЕМ РАНЬШЕ ВЫ ОБРАТИТЕСЬ, ТЕМ БОЛЬШЕ ШАНС ВЕРНУТЬ ДЕНЬГИ

К слову, если вы вкладываете инвестиции в компанию, никогда не переводите деньги на карту физического лица, советуют эксперты.

«Мошенники взяли название китайской компании, чьи бумаги котируются на шанхайской бирже, создали сайт и с помощью него и амбассадоров начали собирать инвесторов. Люди ищут информацию об этой компании в интернете, и делают вывод, что она действующая. Но важный нюанс, когда мы спросили у представителей этой компании: «как перевести им деньги?», они ответили: «на эту карту отправляйте». Какая китайская компания будет получать платежи на карту физического лица?» – рассказывает Юрий Ли.

Таким образом становится понятно, что практически в каждой такой истории важно мыслить критически и анализировать элементарные процессы. Ответ на вопрос «мошенники передо мной или нет?» на поверхности. Правда, вспоминая историю нашей первой героини, нельзя отрицать тот факт, что иногда аферисты подготовлены очень хорошо.

В качестве совета людям, как воспользоваться помощью правоохранительных органов наилучшим образом, бывший парламентарий Юрий Ли советует в ту же минуту, как человек теряет деньги, сообщать об этом в полицию.

«Тут же подключаем банк, тут же находим мошенников по фотографиям, камерам видеонаблюдения. Чем раньше вы обратитесь, тем больше шанс вернуть деньги»

СРЕДНЕСТАТИСТИЧЕСКАЯ ЖЕРТВА ФИНАНСОВЫХ ПИРАМИД – КТО ОНА?

Глубже разбираясь в теме, и понимая, что пирамиды — это в первую очередь, экономическая проблема нашей страны, возникает вопрос: как определить среднестатистическую жертву финансовых пирамид?

По словам экспертов это не зависит от возраста, пола или уровня достатка. Жертвами пирамид, как правило, становятся совсем не бедные люди. Те, кому есть что вкладывать. Бывают истории, когда люди несут свои миллионные сбережения в сетевой бизнес. Предварительно не изучая репутацию и надежность компании, хотя и могли бы позволить себе нанять аудитора и юриста.

Потому эксперты предлагают смотреть на среднестатистический портрет через призму образа жизни человека. Если проводить тесты на склонность оказаться жертвой финансовой пирамиды, не нужно проверять их знание высчитывания процентов, или компетенций проверить лицензию. Задаваться должны простые вопросы, о которых каждый из нас может спросить себя сам: хотел бы ты выиграть в лотерею? Хотел бы ты получить что-то, не прилагая усилий? Также можно попросить 100 человек называть серый пол белым, и проверить назовет ли его белым человек, который не знает о договоренности. Скорее всего — да. А ещё, говоря о портрете жертв финпирамид важно отметить, что попадаются на уловки сетевиков не только взрослые, но и дети.

«В основном все происходит в приглашениях в компьютерные клубы, все, что связано с играми. Эта частая практика не только в Казахстане, но и за рубежом. Это происходит и со студентами, — говорит Юрий Ли, —  Крупнейшая мирового уровня пирамида Q-net в последние годы была сосредоточена именно на них. Например, парень-студент собирал деньги с ребят из общежития, вложил их в эту организацию, и деньги прогорели. Второй методикой этой организации было приходить в вузы и через болевые точки убеждать студентов брать кредиты. Многие хотят заработать быстро, лежа на диване».

 

ВЫПУТАТЬСЯ ИЗ ФИНАНСОВОЙ ПИРАМИДЫ. СОВЕТЫ ПОСТРАДАВШИМ.

Учитывая статистику, большое количество казахстанцев уже вовлеклись в подобные аферы. И здесь важно понять уже не просто, как защитить себя от финансовой пирамиды, а как из нее выпутаться, если уж попал в сети сетевиков.

Первое, чего точно не советуют делать эксперты, так это идти на курсы финансовой грамотности. Идите в полицию. Если дело возбуждено, наймите адвоката. В финансовых пирамидах много фигурантов, много субъектов. Кто-то организатор, кто-то возглавлял филиалы, кто-то занимался рекламой. Необходимо узнать какие активы успели арестовать: деньги, недвижимость. А адвокат должен понять, насколько готовы виновные возместить ущерб.

К сожалению, потерпевшие должны быть готовы к расходам, так как чаще всего эти схемы проработаны годами и деньги выводятся сразу. И хуже может быть только ситуация, в которой жертвы повторно попадают в другую финпирамиду, пытаясь выпутаться из первой. Потому, эксперты напоминают: чего точно не стоит делать помимо курсов финансовой грамотность, так это обращаться по объявлениям, которыми пестрит фэйсбук: «вернем деньги из финансовых пирамид».

Как правило, это те же организаторы финансовых пирамид просят человека отправить удостоверение, дать банковскую карту и после этого говорят, что нашли мошенников. Дальше подделывают документ, где показаны активы заявители и просят заплатить 500 долларов как налог на бюджет, чтобы вернуть эти деньги. После заявителю присылают новую бумагу, согласно которой нужно заплатить еще 800 долларов. На возражения мошенники отвечают: «Либо платишь еще, либо деньги вернуть не получится». В какой-то момент человек понимает, что это очередной «развод», и его просто блокируют.

Также существует процедура Чарджбэк, она позволяет вернуть деньги за покупки. Человек пишет заявление и обосновывает, что платеж был перечислен ошибочно.

«Там работают 2 банка: банк пострадавшего и банк владельца счета, на которые были переводы деньги. Могут вернуть, могут не вернуть. Но есть компании, которые прикрываются этой системой, и опять же просят деньги на «налоги». Какие-то деньги возвращаются, какие-то нет. Не возвращаются деньги в нескольких случаях: когда был перевод с карты на карту, когда есть привязка к Kacсe24 или когда прошел срок (180 дней после транзакции). Последний вариант – идти в банк, писать заявление», — рассказывает Юрий Ли.

Всегда оставайтесь бдительны и насторожитесь при существовании 3 факторов: 1) наличие высокой доходности, 2) отсутствие прозрачности отчетности компании, 3) отсутствие лицензии. И помните, что «легких денег» не бывает.

Чужая профессия: что делать, если родители решают за ребенка?

Фото:freepik.com

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ажар Камалова

журналист

Не профессия выбирает человека, а человек профессию, говорил когда-то древнегреческий философ Сократ. Однако в современном мире за ребенка нередко этот выбор делают родители. Так будет лучше, считают взрослые. Но стоит ли им вмешиваться и если да, то как? Разберёмся в ситуации.

Проведённый нами опрос показал, что 4 из 10 студентов выбрали профессию не сами, а по рекомендации или настоянию родителей. Остальные выбор сделали самостоятельно. Среди опрошенных – студенты юридических, экономических и медицинских факультетов.

«У меня никогда не было подобного желания»

Томирис Бутешева учится на третьем курсе медицинского университета в городе Алматы. Студентка рассказывает, что в её семье ценится профессия врача. Мама – медик с многолетним стажем. С детства родители убеждали девочку посвятить себя здравоохранению. По их мнению, только в этой сфере можно добиться успеха. Сама Томирис никогда этого не хотела.

«Раньше я считала, что это в силу подросткового максимализма, сейчас же понимаю, что это просто не моё. К большому сожалению, я не вижу себя в этой сфере», – признается студентка.

Помимо перспективы – всю жизнь заниматься нелюбимым делом, Томирис столкнулась с еще одной проблемой. После того, как родители настояли на выборе профессии, отношения с ними у девушки несколько ухудшились.

«Моя обида чувствуется с каждым днем всё больше. Мы часто говорили об этом, но мама предпочитает меня не слышать. Как бы иронично ни звучало, но она стала врачом тоже не по своему желанию. Она сказала, что привыкла и, значит, привыкну и я», – рассказывает Томирис.

Несмотря на то, что девушка не хотела поступать в медицинский, сегодня она старается найти некоторые плюсы. Например, Томирис считает отличным скиллом (навык с англ.) способность ориентироваться в своём теле, возможность оказать себе и окружающим первую помощь. Однако посвятить жизнь практической медицине Томирис пока не готова.

«Я ежедневно задаюсь этим вопросом. У меня были мысли уйти в преподавание, так как это то, что мне действительно нравится. Либо попробовать себя в политике именно в медицинской сфере (министерство здравоохранения). Также есть мысли уйти в науку, генетику, нейробиологию или трансплантологию. В конце концов, медицина даёт много возможностей, за что я ей благодарна», – поделилась девушка.

«Всё было знакомо. Даже смена компаний, не давала нового»

С развитием рынка труда в современном мире понятие «Профессия — это на всю жизнь» становится неактуальным. Жительнице Астаны Эльмире Жашимовой 39 лет, 13 из которых она проработала в сфере инвестиций. Прошла все ступени карьерного роста: от рядового специалиста до руководящих позиций. Сменила несколько компаний, но позже поняла, что работа больше не приносит удовольствия. Так успешный финансист стала стилистом.

«После 35 лет я задумалась, то ли это дело, которым хочу заниматься в будущем? Вначале было интересно, увлекательно. Позже шла по накатанной. Все было знакомо. Даже смена компаний не давала нового. Было тяжело. До сих пор тяжело в каких-то моментах, но я не жалею», – вспоминает Эльмира.

В какой-то момент женщина решилась на перемены. Уволилась с работы, но чем заняться и чему посвятить новый этап своей жизни она поняла не сразу.

«Перерыв был где-то полгода после увольнения с последней компании. Я всегда любила красиво одеваться, считала себя стильной. Во время перерыва, когда я уволилась, увидела в Инстаграме у знакомого стилиста, что он открывает набор на свои курсы. Тогда я загорелась и купила курс «Персональный стилист», – рассказывает женщина.

Эльмира уже 2 года успешно работает персональным стилистом в элитном бутике одежды и продолжает учиться. Она ежедневно проводит консультации клиентов, делает разборы гардеробов, стилизацию фотосессий и помогает правильно подойти к шопингу. Эльмира получила образование финансиста по своему желанию и с поддержкой родителей, но своим примером показывает, что сменить профессию и найти любимое дело можно в любом возрасте. Сегодня она с уверенностью делится советом:

«Не нужно бояться, жизненные обстоятельства быстро меняются, надо пробовать себя».

«Мы взрослые и мы транслируем отношение детей к работе»

Одни знали «кем станут» уже в школьные годы, а другие находят себя только во взрослом возрасте, рассказывает профориентолог Меруерт Мукашева. Эксперт добавила, что в поисках подходящей профессии сейчас чаще взрослые, а не подростки.

Меруерт Мукашева — дипломированный международный эксперт по профориентационному консультированию и карьерный коуч. За годы работы она помогла больше двумстам казахстанцев найти дело по душе.

«Я ребенок 90-х, на примере своих родителей искала работу и поступала в университет, лишь бы был какой-то заработок, там не говорилось про удовольствие. Соответственно, чтобы в будущем у детей не было таких проблем, я считаю, что мы (взрослые) на своем примере должны транслировать детям, что работа может быть в удовольствие», – говорит Меруерт.

Эксперт уверенна, что выбор профессии никак не ограничивается возрастом. Этим вопросом можно задаться в любом возрасте, а главное – в этом нет ничего постыдного.

«Самый возрастной клиент – 45 лет, учитывая, что ко мне приходят клиенты в среднем от 25 до 37 лет. У женщины был запрос: «Оценить, насколько ей подходит её нынешняя работа?» – рассказывает эксперт.

Есть навязанное мнение, если человек часто меняет работу – это несерьезно. И многие клиенты приходят с запросом найти что-то фундаментальное, потому что в обществе принято, чтобы человек всю жизнь занимался одной деятельностью.

Но, возвращаясь к главное теме – «что делать, если родители навязывают профессию?» Меруерт Мукашева рекомендует не закрываться в себе и не отказываться от помощи родителей.

«Взять максимум от сложившейся ситуации, не обесценивать то, что вам сейчас дают. В университетах сейчас очень хорошо прокачивают социальные и другие навыки. А ещё, за год до окончания учебы искать себе работу, и разобраться с тем, где вы можете применить полученные знания», – добавила профориентолог.

Эксперт советует также обсудить желаемую ребенком профессию с родителями. Важно аргументированно объяснить свою позицию, чтобы взрослые понимали важность и актуальность деятельности. Однако лучше вместе с родителями обратиться к профориентологу, чтобы найти компромисс.

Тем не менее, адаптироваться умеют не все, но с появлением доступной психологической помощи и консультаций это можно перенести намного легче.

 

«Продать родителям собственную идею будущего»

Некоторые психологи советуют при выборе сферы деятельности использовать схему «хочу – могу – надо». Когда профессия соответствует интересам человека (хочу), соотносится с его возможностями и способностями (могу) и востребована на рынке труда (надо). Придерживаясь алгоритма, можно получить, что называется, «комбо» – любимую и востребованную работу. Но, это в идеале. Казахстанский психолог Айнур Абжан рассказала, что делать, если «большим планам на жизнь» противостоят интересы родителей.

«Необходимо сходить к семейному психологу и услышать друг друга. В таком случае нужен открытый посредник, который будет сохранять нейтралитет. Каждая из сторон права по-своему, и каждая из них хочет быть услышана», – говорит психолог.

И здесь, по словам психолога важно помнить: родители не хотят навредить. Их вмешательство продиктовано переживаниями за ребенка и желанием помочь. И здесь уже родителям важно не переусердствовать.

«Родители хотят, чтобы ребенок «не пропал» во взрослой жизни, и считают, что единственный способ помочь — навязать «серьезную» или «полезную» профессию. Их можно понять. И тут перед ребенком стоит задача «продать родителям» собственную идею своего будущего. Поделиться ею, возможно, попросить о помощи в каких-то вопросах. Пребывать в позиции «ничего не могу поделать» может стать опасным заигрыванием, которое перерастет в выученную беспомощность. Всегда важно себя спрашивать: окей, это я не могу, а что могу? Поддержка, принятие, отсутствие обесценивания — это условия безопасности для нас. Это база, на которую мы опираемся в детстве и уже во взрослой жизни», – подытожила Айнур Абжан.

Эксперты часто в своих комментариях упоминают такое явление, как Gap year. Распространившаяся на Западе практика годового перерыва между школой и университетом для некоторых школьников стала глотком свежего воздуха. Этот перерыв большинство тратит на поиски себя и развитие недостающих навыков. Это также отличная возможность поговорить с родителями и взвесить все «за» и «против».

Важно помнить, что выбор профессии должен исходить из собственных желаний и способностей. Прислушиваться к мнению и советам родителей нужно, однако окончательное решение принимает ребенок.

«Родители говорили: идите попрошайничать, на хлеб и на водку». Кто просит милостыни на улицах?

Фото: freepik.com

Тансу Оспан

Протянутая рука человека, просящего милостыню – знакомый образ для каждого городского жителя. Наверняка многие из вас хотя бы раз задумывались над тем, выбор это или безысходность, бизнес или нужда, помочь или пройти мимо? О том, что собой представляет попрошайничество в современных реалиях и необходимо ли принимать меры по борьбе с этим явлением, читайте в нашем материале. 

 

«Кому скажешь, что ты тоже работаешь, и тебе все равно не хватает на жизнь?»

Мечеть Абу Насыра аль-Фараби, около семи вечера. У здания стоит женщина с коляской, из которой свисают ноги ребенка. Он будет лежать неподвижно на протяжении еще нескольких часов. По скверу на территории храма бегает девочка двух-трех лет, она играет возле цветочных клумб со своими ровесниками, пока ее не окликнет знакомый голос. Девочка плачет, просит оставить ее с новыми подружками играть с цветами, но после недолгих уговоров садится с матерью на ступеньки у входа в мечеть. Так выглядит обычная пятница Айгерим и ее детей. Женщина вынуждена просить милостыню из-за нехватки денег.

Встречая таких людей на улицах, в голове нередко проносится: «Лучше бы работать шла». Но, Айгерим, как и некоторые другие казахстанцы, просит милостыню не от безделия и лени. Она моет полы в подъездах и зарабатывает около 80 тысяч тенге в месяц, что ничтожно мало для содержания не только себя, но и троих маленьких детей. Муж, по ее словам, не может работать из-за травмы ноги, потому женщина стала единственной кормилицей семьи.

На вопрос о том, достаточно ли получается собрать с помощью попрошайничества, Айгерим призналась:

«Кто как даст. Одни могут оставить пару тысяч, некоторые просто не обратят внимания, а другие даже могут плохо обо мне отозваться. Кому скажешь, что ты тоже работаешь, и тебе все равно не хватает на жизнь. Предъявлять доказательства что ли?»

Среди тех, кто вынужден заниматься попрошайничеством, как выяснилось, есть и работающие люди. Но, бывают и другие истории. В столице, как и в остальных городах Казахстана, часто встречаются автобусные попрошайки. Обычно это дети до 12 лет, не похожие на местных жителей и плохо разговаривающие на казахском и русском языках. Иногда они поют песни или читают суры из Корана, тем самым усиливая эмоциональное воздействие на пассажиров и манипулируя чувствами верующих.

Интересный момент: вместе с пластиковыми стаканчиками для горсти монет, попрошайки стали носить с собой бумажные таблички с номерами для перевода денег на банковскую карту. Современные проблемы требуют современных решений или за этой деятельностью стоит кто-то еще? Чтобы найти ответы на эти вопросы, мы позвонили по одному из таких номеров. Нам ответил человек, представившийся братом ребенка-попрошайки. Он был удивлен звонком и отметил, что до нас к нему никто не обращался, в том числе благотворительные фонды и правоохранительные органы.

К слову, свое имя анонимный собеседник так и не назвал, но поделился их историей: они приехали на заработки в Астану из Узбекистана около месяца назад. В их семье семь несовершеннолетних детей, которые не ходят в школу и целыми днями собирают деньги в общественных местах. Это помогает с покупкой еды и базовых принадлежностей, ведь, по его словам, аренда жилья и так дорого обходится для взрослых кормильцев семьи.

Фото: shutterstock.com

«Родители говорили: идите попрошайничать, на хлеб и на водку»

Побираться порой вынуждены не только дети мигрантов, но и наши, казахстанские. Во время работы над материалом мы столкнулись с трудностями в поиске героев, которые имели дело с принудительным попрошайничеством. Оно и понятно: вспоминать об этом мало кто хочет, а тем более говорить вслух с незнакомыми людьми. Поиски такого героя заняли несколько недель.

Позже мы решили обратиться в правозащитные организации. На наш запрос откликнулась Анна Рыль. Она руководит фондом «Коргау-Астана» с 2005 года и помогает людям, оказавшимся в трудной жизненной ситуации, жертвам бытового насилия и торговли людьми. Благодаря ей мы познакомились с Игорем, двадцатидвухлетним парнем с очень непростой судьбой.

Когда Игорю было 10 лет, он жил с матерью в квартире у ее подруги, которая тоже воспитывала маленького сына. Никто из взрослых на тот момент не работал, поэтому детям приходилось просить милостыню на улицах.

«Родители говорили: идите попрошайничать, на хлеб и на водку», – вспоминает Игорь.

Иногда мальчики даже пропускали школьные занятия, чтобы заработать хоть какие-то деньги для семьи. Руки на них не поднимали, но они столкнулись с тяжелым эмоциональном давлением со стороны собственных матерей. Это продолжалось на протяжении года. Не выдержав, Игорь сбежал из дома.

«Помню, что это было в районе «Встречи». Я пришел в кафе, подошел к барной стойке, так и сидел там, домой идти не хотел. Меня забрали к себе люди, которые там работали. Они помогли мне и до сих пор помогают. Я все еще хорошо с ними общаюсь», – признается молодой человек.

Родная мать Игоря, в свою очередь, искала сына и предпринимала всяческие попытки забрать его. Однако она не стала бороться с хроническим алкоголизмом и продолжила пить, из-за чего ребенка ей не вернули. В этот сложный период ему оказали помощь совсем чужие люди. Одели его с ног до головы и по сей день поддерживают с ним связь. Он прожил у них около года, пока органы опеки рассматривали дело о лишении родительских прав его матери. По словам Игоря, ему было лучше жить в детском доме, чем с родной матерью:

«Я чувствовал, скорее, облегчение, когда попал в детский дом. Мне не приходилось думать о том, что снова нужно будет попрошайничать и искать деньги на еду».

Для предотвращения подобных случаев необходимо забирать детей у родителей, которые пьют и заставляют зарабатывать с помощью попрошайничества, считает Игорь. Он также отметил, что можно пойти и попросить помощи у окружающих. Не стоит бояться рассказывать о том, что происходит дома. В конце концов, по его мнению, есть добрые люди, которые могут помочь.

 

Государственная поддержка нуждающимся: что, кому и каким образом

Те, ко попал в сложную жизненную ситуацию могут обратиться за помощью к государству. Существует множество государственных программ для уязвимых слоев населения, рассказывает руководитель столичного Управления занятости и соцзащиты Илья Скуб. По его словам, об условиях для получения пособий и другой помощи говорят много, информация есть в открытых источниках. Вопрос лишь в том, насколько людям это интересно, ведь главное – это их желание:

«Для тех, кто оказался в трудной жизненной ситуации, если речь идет, допустим, о бездомных или упавших духом людей, у нас есть центр ресоциализации «Демеу». Центр располагается вблизи центрального рынка и принимает людей сроком до одного года, где они получают специальные соцуслуги: койко-место, нательное белье, средства гигиены и трехразовое питание», – рассказывает специалист.

В дневном стационаре центра «Демеу» проживают до 180 человек, а в ночном отделении до 50 человек. Единственное противопоказание: там не принимают людей в алкогольном и наркотическом опьянении, а также при наличии туберкулеза, СПИДа или ВИЧ, то есть социально опасных заболеваний, которые могут передаться другим людей.

«Кроме того, в центре могут посодействовать тем, кто по каким-то причинам остался без документов. Специалисты помогают их восстановить, а также получить необходимые справки. Для получения всех этих услуг заключается социальный контракт. Согласно его пунктам, взамен на получаемые услуги, человек обязуется либо трудоустроиться, либо, если это лицо с инвалидностью, его направляют в другое государственное учреждение – дом престарелых и инвалидов, где он сможет жить и получать эти услуги от государства», – объясняет Илья Скуб.

В акимате также пояснили, что существуют различные единовременные выплаты и льготы в зависимости от ситуаций. Например, адресная социальная помощь для тех, чей доход ниже черты бедности (в 2023 году – 28 397 тенге).

Среди прочего стоит выделить процедуру восстановления документов, удостоверяющих личность. Как было упомянуто ранее, на улицах оказываются не только граждане нашей страны, но и мигранты, а значит процесс может затянуться.

«Процедура достаточно сложная, особенно это касается тех граждан, которые до сих пор имеют на руках паспорта СССР образца 1971 года. Таких у нас еще довольно много в стране. Сам процесс занимает примерно от месяца до трех. Причем если это паспорта Узбекской, Кыргызской или Белорусской ССР, мы отправляем запросы в другие государства и ждем подтверждения, что такой человек действительно есть. Пока готовятся документы, люди находятся в нашем центре», – рассказал руководитель Управления.

 

Кто нуждается в помощи, а кто должен быть наказан?

На данный момент в нашем законодательстве ответственность за попрошайничество закреплена по статье 449 КоАП РК под названием «Приставание в общественных местах». Согласно первому пункту, действие должно совершаться именно в назойливой форме, за что правонарушителю может грозить предупреждение либо штраф в размере 5 МРП (17 250 тенге). Как такового юридического определения нет ни у самого попрошайничества, ни у его «назойливой» формы.

Директор института экономической политики, а также кандидат юридических наук Каирбек Арыстанбеков поделился мнением о том, что нужно изменить в законодательстве, чтобы четко разделять эти понятия:

«Речь идет не о том, чтобы просто ввести юридическое определение, а возможно даже рассмотреть целесообразность инициирования и разработки законопроекта в этой области. То, что попрошайничество закреплено только в КоАП-е – это огромный законодательный пробел».

Отметим, что последний депутатский запрос, затрагивающий эту проблему, был направлен в адрес Правительства еще в декабре 2018 года. Шакир Хахазов и другие мажилисмены тогда отметили, что «благодаря смягченным нормам попрошайничество приобрело весьма значительный размах» и Правительству необходимо принять серьезные меры для решения этого вопроса. О том, какие конкретные шаги нужно сделать, рассказывает эксперт Каирбек Арыстанбеков:

«Когда мы говорим о попрошайничестве, мы не должны забывать о так называемых «управляемых» людях, которые были вовлечены в эту деятельность не по своему желанию. Им надо помочь. Здесь поднимается вопрос о реабилитации и адаптации в области занятости. Но если взглянуть на ситуацию с другой стороны, данный вид деятельности превратили в бизнес. Одно дело – когда люди просят милостыню в позволенных местах. Например, в районе рынка, церквей или мечетей. Это допустимо. Но когда люди зарабатывают там, где это не предусмотрено или запрещено хотя бы по культурным соображениям, здесь нужно принять какие-то ограничительные меры».

Эксперт настаивает на необходимости вести специальный мониторинг, согласно которому можно будет определить категорию попрошаек: действительно нуждающихся или тех, кто находится под влиянием третьих лиц. Государственные органы, в свою очередь, должны принять меры по каждому из просящих милостыню. К примеру, утвердить Дорожную карту, по которой будут отмечены лица, которых трудоустроили, кто способен работать, а кто – нет.

Немного о мониторинге: для того, чтобы получить статистику по вопросам попрошайничества мы обратились в Министерство внутренних дел, в Комитет по правовой статистике и специальным учетам Генеральной прокураторы, а также в Департамент полиции города Астаны. Ответа от них мы так и не дождались, что наталкивает на вопрос о том, а есть ли эти данные вообще? Ведет ли кто-то эту статистику? И если она есть, то почему мы не видим ее в свободном доступе?

У попрошайничества тысячи лиц и столько же историй, которые остаются неуслышанными и забытыми. Но прежде всего, это такие же люди, как и все мы. Не стоит поспешно вешать на кого-то клеймо социального паразита и обвинять его в нежелании быть активным членом общества. Это всегда легче. Сложнее – понять первопричину этой ситуации и что нужно предпринять, чтобы улицы городов страны не заполонили люди, не нашедшие для себя более достойного места в обществе.

До тех пор, пока профилактические меры в виде помощи уязвимым слоям населения не будут доступны и понятны каждому нуждающемуся, ужесточать наказания за попрошайничество – безответственно.

Ко всему прочему, при рассмотрении такого общего, казалось бы, явления, становятся заметны пробелы на разных ступенях государственного механизма: как работает миграционная или ювенальная полиция, насколько распространена информация для тех, кто в ней реально нуждается и привлекаются ли к ответственности виновные за принуждение.

Это лишь некоторые из многих вопросов, которые нуждаются в рассмотрении и незамедлительном вмешательстве со стороны государства, разных министерств и ответственных лиц. Которые, лишь объединив усилия с привлечением экспертного сообщества и гражданской общественности смогут выстроить законный механизм решения этой социальной проблемы.

А если говорить о каждом из нас – мы тоже можем не остаться в стороне. Например, в следующий раз, положив нуждающемуся монетку в ладонь, поинтересоваться, нужна ли ему социальная помощь и готов ли он поехать в реабилитационный центр? Или спросить, не принуждают ли человека заниматься попрошайничеством. Хотя бы попытаться поучаствовать в судьбе человека, который опустил руки и поднимает их лишь за милостыней.

Палестина мен Израильдің қайта соғысуының себебі неде?

Фото: iarex.ru

Арайлым Серқанова
MNU Newsroom

Газа секторын бақылайтын палестиналық ХАМАС тобы 7 қазан күні таңғы уақытта Израильге 5 мыңнан астам зымыран жіберіп, ел аумағына басып кірді. Олар Израильге қарсы “Әл-Ақса су тасқыны” атты әскери операцияның басталғанын жариялады. Шабуылдың себебін ХАМАС ұйымы израильдіктердің Иерусалимдегі Әл-Ақса мешітін басып алуымен түсіндірді. Салдарынан 1,2 мыңға жуық адам қаза тапқан. Израиль кері шабуылын күшейтіп, әлі күнге дейін шабуылды жалғастырып келеді. Газаның денсаулық сақтау министрлігінің соңғы дерегінше, Израиль шабуылынан 20 мың палестиналық мерт болған. 

22 қарашада Израиль мен ХАМАС қозғалысы төрт күндік бітімге келу туралы келісім жасады. Тараптардың өзара шарты бойынша, Израиль түрмелеріндегі 200-ге жуық палестиналық пен 100-ден астам кепілге алынған израильдік елге қайтарылды. Олар негізінен әйелдер мен балалар болды.

Қақтығыс 10 желтоқсанда қайта жалғасты. Сол күні ЦАХАЛ (Израиль қорғаныс армиясы) елдің солтүстігінде төрт рет әуе дабылы қағылып, Ливанның аумағынан оқ атылғанын айтты. Оған жауап ретінде Израиль Хезболла қозғалысының нысандарына соққы берген.

2023 жылдың 7 қазанынан 20 желтоқсанына дейін Палестина-Израиль қақтығысы салдарынан Израильде 1200-ден астам адам қаза тапты, 5000-нан астам адам жараланды. Ал Палестинада қаза тапқандар саны 20 мыңға толды. Оның ішінде әйелдер саны 4 мыңға жетіп, балалар саны 7 мыңнан асты. 

Бұл Израиль мен Палестина арасындағы бірінші соғыс емес. Осыған дейін де бірнеше рет екі тарап ашық қақтығысқа араласқан. Кейбір сарапшылар бұл өңірлік қақтығыстың жақын уақытта шешімі болмайтынын айтса, тағы бірі екі тараптың бейбіт келісімге келу ықтималдығы Осло жиынында болғанын айтады. 

Қақтығыстың бастауы

Палестина жерінде ертеректен еврейлер мен арабтар қатар өмір сүрген. Осыдан бірнеше мың жыл бұрын мұнда еврейлер құрған мемлекет те болды. Бірақ кейіннен өңір мұсылмандар қарамағына өтіп, палестиналық арабтар саны артты. Десе де, еврейлер саны аз болғанымен, олар арабтармен қатар өмір сүрді. Ал XIX ғасыр соңында зионизм қозғалысы басталып, Еуропа және АҚШ-тағы еврейлер арасында жаппай тарихи отанына қайта оралу мәселесі жаппай талқылана бастады. 

Бұл қозғалысты ағылшын империясы да қолдап, 1917 жылы елдің сыртқы істер министрі Артур Бальфур еврей текті ағылшын ауқатты азаматы Уолтер Ротшильдке жазады. Бұл тарихта Бальфур декларациясы атымен танымал. Құжатта ағылшын үкіметінің еврейлердің Палестинаға көшуін қолдайтыны жайлы айтылады. 

1922 жылы Осман империясы құлаған соң, Ұлттар Лигасы ағылшын империясына Палестинаны басқару мандатын берген. Сол кезден бастап, еврейлердің Палестина жеріне көші жиілей түседі. Ал Еуропада нацистік Германия күш алғанда, еврейлер босқын болып жаппай Палестинаға ауады. Бұл арабтардың жаппай наразылығын тудырып, екі ұлттың арасында қақтығыстардың туындауына алып келеді. Мәселенің ушығуына байланысты ағылшын империясы БҰҰ-дан көмек сұрауға мәжбүр болады. 

1948 жылы Израиль шабуылынан қашқан палестиналық босқындар/Фото: Alamy Stock Photo

1947 жылы БҰҰ Бас ассамблеясы Палестинаның аумағында екі мемелкет құру туралы шешім қабылдайды. БҰҰ комиссиясының шешіміне орай, еврейлерге Палестина халқының 30 пайызын құраса да, оларға 55 пайыз жерді беру шешімі шығады. Бірақ Палестинадағы еврей билігі 1948 жылдың көктемінде ағылшын мандатының бітуіне екі ай қалғанда палестиналық арабтар жеріне жаппай шауып, өңірдің 77 пайыз бөлігін иемденіп алады. Палестиналықтар Израильдің әскери қысымынан қазіргі Газа және Иордан өзенінің батыс алқабына дейін шегінеді. Сосын ағылшын мандаты аяқталған күні, яғни 14 мамырда Израиль тәуелсіздігін жариялайды. Израильдің арабтарға жасаған бұл шабуылы тарихта Nakba, яғни “апат” деп аталды. 

Израиль ел статусын бекіткен күні оған Палестинаға көрші жатқан Мысыр, Сирия, Ирак, Ливан, Иордания, Сауд Арабиясы мен Йемен елдері соғыс жариялап, жауынгерлік бөлімшелерін Палестина провинцияларына енгізеді. 

Соғыс бірнеше айға созылып, Израиль жеңісімен аяқталады. 

Алты күндік соғыс

1967 жылы Мысыр елі Суец арнасынан Израиль сауда кемелерін өткізбей қояды. Бұл Израильдің Мысырға шабуылына жетеледі. Мысырға Сирия мен Иордания елдері қолдау білдіргенімен, Израиль аз уақытта Синай түбегін жаулап алады. Шайқас көбіне әуе арқылы жасалды. Араб елдері тарапынан 20 мыңға жуық адам шығыны болған. 

5 маусымда басталған соғыс нәтижесі аз уақытта көріне бастайды. 8 маусымда Мысыр мен Иордания, ал 9 маусымда Сирия қақтығысты тоқтату шешімін мәлімдейді. Ал Израиль атқылауды 11 маусымда тоқтатады. 

1967 жылы болған алты күндік соғыстағы Израиль қарулы күштері және тұтқынға түскен Мысыр әскері/ Фото: Rolls Press/Popperfoto/Getty Images

Алты күндік соғыс нәтижесінде Израиль Мысырдың Синай түбегін, Иордания бақылауында Иордан өзенінің батыс жағалауын және Сирияның батысындағы территориясын жаулап алады. Нәтижесінде, 300 мыңнан астам араб халқы өз үйінен кетуіне мәжбүр болды. Кейін қақтығысқа БҰҰ араласып, кей территориялар араб елдеріне қайтарылады. Нақтырақ экономикалық маңызы бар Синай түбегі 1979 жылы Мысырға қайтарылады. Бірақ Израильдің палестиналықтар мекен еткен аймақтардағы бақылауы сақталады.

 ХАМАС қандай қозғалыс?

1987 жылы 14 желтоқсанда Газа секторындағы  “Мұсылман бауырлар” ұйымының құрамында “ХАМАС” қозғалысы құрылды. Қозғалыс көбіне әскери қабілеті бар азаматтардан тұрды. 

 “ХАМАС” атауы “Харакат әл-мукауата әл-Исламия”, яғни “Исламдық қарсылық қозғалысы” деген мағынаны білдіреді. Ол Израиль мемлекетін мойындамайды және 1948 жылға дейінгі Палестина өңірінде арабтар билік етуге тиіс деп санайды. 

1997 жылы АҚШ үкіметі аталмыш ұйымды террористік ұйым деп атады. 

Хамас тобы әр жылдары әскери күшін нығайтып, кибер шабуылдармен де айналысты. Израильге қарсы барлау қызметін де жүргізді. Бірнеше рет ашық соғысқа көшіп, Израиль шекарасына басып кіруге де ұмтылды. Мыңдаған зымыран ұшырды. Израиль де жауап ретінде, Газаға 2008 және 2014 жылдары шабуыл жасаған. 

Алты күндік соғыс нәтижесінде Газа аумағы Израиль бақылауына өткен болатын. Аумақта Израиль әскері болса да, Хамастың жасырын күші өңірде қолдау табады. Ал 2005 жылы Израиль әскері Газадан ресми шыққан соң, аумақтағы билік толықтай Хамас тобына өтеді.

Хамас тобы Иордан өзенінің батыс жағалауындағы Палестина билігімен шығыспайды. Сондықтан Газада дербес түрде өктемдік жүргізеді. 

Израиль оккупациясы

Израиль алты күндік соғыстан кейін Иордан өзенінің батыс жағалауындағы, Газа мен Иерусалимнің шығысындағы палестиналық арабтар үстінен де әскери бақылау орнатады. Халықаралық Amnesty International құқық қорғау ұйымы Израиль оккупациясы кезінде арабтар құқығы тапталғанын айтып, оларға қарсы қысымды апартеид деп атады. 

Израиль билігі бұл әрекетін оккупация деп есептемейді және арабтардың қайта шабуылын доғару жұмысы деп біледі. Десе де, 1967 жылдың маусымынан бастап Израиль үкіметі арабтарды үйлерінен күштеп көшіріп, арабтар жерін еврейлер қауымдастықтарына береді. 

Amnesty International дерегінше, соңғы 50 жылда Израиль үкіметі палестиналықтардың 100 га жерін тартып алып, өңірдегі 5 миллионға жуық арабтардың күнделікті өміріне физикалық шектеу қойып отыр. Соңғы жарты ғасырда палестиналықтар жеріне 600 мың еврей көшіп барғаны да белгілі болған. 

Израиль әскерінің Иордан өзенінің батыс жағалауын оккупациялағанына 50 жылға орай протеске шыққан палестиналық тұтқындалған сәті. Фото: The Finanсial Times

2001 жылдан бері Израиль әскері тарапынан палестиналық арабтарға түрлі заңсыз қысым жасалған. Халықаралық құқық қорғау ұйымының дерегінше, палестиналық арабтардан Израиль үкіметіне мыңға жуық арыз хат түскен. Бірақ ешбіріне қатысты қылмыстық іс қозғалмаған. 

Қазіргі соғыс салдары

Израиль әуе шабуылынан күн сайын бейбіт халық зардап шегіп жатыр. Бірақ еврей үкіметі Хамас тобының көзін құртпай, шабуылды тоқтатпайтынын мәлімдеген. 

Күні кеше Израиль әуе күші Газа орталығындағы әл-Мағази босқындар кемпіне шабуыл жасап, 70-ке жуық адамның мерт болғаны хабарланды. Al Jazeera дерегінше, Израиль үкіметі босқындар кемпі туралы білсе де, атқылауды жалғастырған. Израиль әзірге шабуыл себебін нақты түсіндірмеді. 

БҰҰ көмек күші Израиль шабуылы кесірінен Газа тұрғындарына көмек бере алмай жатқанын мәлімдеген. Соғыс басталғалы Газада 100-ден аса журналист мерт болды. 

БҰҰ-да Израильдің Газаға әуе шабуылын тоқтату туралы резолюция бірнеше рет көтерілді. Бірақ оған Батыс Еуропа елдері мен АҚШ қарсы дауыс беріп, болдырмай отыр. Израиль Хамас шабуылын антисемитизм деп бағалап, соңына дейін күресетінін айтады. Сарапшылар Израильдің бұл позициясын “Газадағы өлімді ақтап алу” деп есептейді. 

Израиль әскерінің Газаға әуе шабуылының көрінісі. Фото: The Associated Press

Соғыс басталғалы бейбіт келісім жасаудың бірнеше әрекеті жасалды. Қатар мен Иордания, Мысыр мен Сауд Арабиясы саяси коммуникация арнасын пайдаланып, соғысты тоқтату мүмкіндігін жасады. АҚШ сыртқы істер министрі Энтони Блинкен де өңірге ұшып келіп, араб елдерінің басшыларымен кездеспек болды. Бірақ Израильдің Газаға шабуылы күшейген тұста, араб елдері АҚШ билігі өкілімен кездесуден бас тартты.

Қазан айының соңында Қытай билігі Хамас шабуылын терроризмге теңей отырып, АҚШ-тың Израильге қолдауын да ашық сынады. Өз кезегінде, АҚШ үкіметі Израильге әскери және қаржылай қолдауын жалғастырып отыр. Бірақ шабуыл нүктелерін нақты бекітуді, Израиль бомбылауынан бейбіт палестиналықтардың зәбір көрмеуін қадағалауды сұрады. 

Әзірге екі тарапта да соғысты доғаруға қатысты еш пікір, не ұсыныс айтылмады. Өзге елдерден Израиль шабуылын доғару туралы талап айтылғанымен, соғыстың бейбіт келісімі туралы әзірге сөз болған жоқ.

Астана маңындағы ауыл тұрғындары электрге екі есе ақы төлейді

Фото: dixinews.kz

Мақпал Батталова
MNU Newsroom

Елорда маңындағы ауылдарда жарық бағасы әдеттегіден екі есе қымбат. Себебі Астана төңірегі электр қуатын жеткізу бағаналарымен қамтылмаған. Ауқатты азаматтар алдымен өзіне тоқ желісін тартқан. Сосын бағаны өз қалауынша қойып, көршілеріне таратқан.

Астана қаласының маңындағы Жібек жолы ауылының тұрғындары жарық құнының қымбаттап кеткеніне наразы. Олардың айтуынша, жарық бағасын күннен күнге қымбаттатып отырған – жекеменшік делдалдар. Олар ауылдың тең жартысына электр энергиясы әлі тартылмағанын, сол үшін олар электр қуатын кешенді транформаторы заңды тұлғалардан тартуға мәжбүр екенін айтады.

Жібек жолы ауылы Қарағанды тасжолында орналасқан. Ақмола облысына қарайды. Еңбек биржасы сайтының дерегінше, 2023 жылғы санақ бойынша ауылда 8993 адам тұрады. Ауыл бірнеше шағын ауданға бөлінген. Жаңадан көшіп келгендер көп шоғырланған кейбір шағын ауданға жарық әлі тартылмаған.

Мысалы, 7-шағын ауданының тұрғыны Әсел Сексенбаева 1квт электр қуатына 45.5 теңгеден төлейтінін айтты.

“Жарық беретін адам заңды тұлға болғандықтан, біз айына 1 квт-ға 45.5 теңгеден төлейміз. Электр қуаты күннен күнге қымбаттап  барады… Сонда айына шамамен 30 мың теңгедей болады”, – дейді ол. 

Әселдің сөзінше, жеке меншік иесі бағаны жиі көтереді.

“Алғашында, 2016 жылы 24 теңгедей болған. Соңғы қымбаттамай тұрып, 33 теңгеден еді. Сосын бірден 12 теңгеге өсіріп, қазіргі бағаны қойып отыр”, – дейді ауыл тұрғыны. 

Әсел Сексенбаева электр қуатын Павел Бычков есімді жылқы баптайтын фермасы бар азаматтан алатынын айтады. Сондай-ақ, ол өз жарық трансфарматорына қосқаны үшін де тұрғындардан қаражат сұрайды. Сексенбаева оған 2016 жылы жарық көзін беруі үшін 150 мың теңге төлегенін айтты.

“Мен 7-шағын ауданда тұрамын. Электр энергиясын барлығымыз дерлік, Бычковский жылқы зауытынан аламыз. Алайда, жарық құны тым қымбат”, – дейді сол ауданның тағы бір тұрғыны Гүлнәр Ембердиева.

Осы мәселе бойынша, редакция тілшісі “Бычковский” фермасының иесі Павел Бычковтың өзімен байланысқа шықпақ болды. Бірақ, жекеменшік иесі қоңырауларды жауапсыз қалдырды. Атамекен палатасының жеке кәсіпкерлерді анықтайтын сайты арқылы бұл азамат жайында бірқатар ақпарат анықталды. 2008 жылдан бері “Тамыз – 2005” атты ЖШС мен қоса “К/Х Дастархан” деген дәнді-дақылдар тасымалдайтын жеке кәсібі бар екен.

Фото: автор, КТП-сы бар тұрғын

Бычков транформатормен электр энергиясын қайдан тартады?

Ауыл тұрғындарының сөзінше, ауылда Бычков секілді өзіне транформатор қондырып алған азаматтар көп. Электр энергиясы жоқтар соларға тәуелді. 

Жібек жолы ауылында 12 жыл тұрып жатқан Жанар Адаманова жер сатып алғалы бері жарық тарта алмай отырғанын сөз етті.

“Осы жерді алғалы, электр қуатын тарататын бағана жоқ. Көршілердің ешқайсысы жарық бергісі келмейді. Бізден біршама алыс жердегі көршіміз келісіп тұр. Бірақ, сұрап отырған қаражаты тым қымбат”, – дейді Жанар.

Оның айтуынша, электр қуатынсыз үйінің құрылыс жұмыстарын бастай алмай отыр.

“Сол жерге үй салып, құрылыс бастайық десек, жарық жоқ. Жаз бойы елден мотор сұрап, құрылысты жалғастырдық. Енді несие алып, жарық бағанасын орнатайын десем, маған несие бермейді. Қазір біреудің үйін жалдап тұрамыз”, – деді ауыл тұрғын.

Жібек жолында тұратындардың кейбірі осылай жекеменшіктен мемлекеттік жарыққа көшкен. Олардың кейбірі алғашында 24-25 теңгеден төлеп, кейін мемлекет электр энергиясын 19 теңгеден пайдаланамыз дейді.

 

Фото: автор

Жарық неге жиі өшеді?

Ауылдың тағы бір тұрғыны Ержан Дүйсенбаев жарық әсіресе соңғы кездері жиі өшетінін айтты.

“Жарық өте жиі өшеді. Кейде жаңа жылда шаммен отырамыз. Биыл жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқан сыңайлы. Онда да өткен аптада бір тәулік бойы жарық болмады. Боранды түндерде де жарық болмайды”, – деді Дүйсенбаев.

Тұрғындар сөзінше, жарық өшкен кезде жылумен қоса су да өшеді.

“Үйдегі барлық нәрсе, су насосы, жылу барлығы да электр қуаты арқылы алынады. Себебі бізде орталықтандырылған су жоқ. Барлығы насос арқылы істегендіктен де, үйде жарық өшсе су да, жылу да болмайды”, – дейді Әсел Сексенбаева.

Newsroom редакциясы Жібек жолы тұрғындарына анонимді сауалнама жүргізді. Сауалнамаға ауылдың 222 тұрғыны қатысқан. Қатысқандардың  38,7 пайызы электр қуатын жекеменшік заңды тұлғалардан алатынын білдірді. Сауалнама жауабына орай, ауыл тұрғындарының 1квт электр энергиясына төлейтін баға 25 теңгеден 50-ге дейін барады. 

Сауалнамаға қатысқандар әкімдікке және Аршалы ауданының электр желісін таратушы орталығына шағымданғанын айтады.

“Жібек жолының әкімдігіне бірнеше рет шағым айттық. Осы жылы жарықты жиі өшіретін болып жүр. Өйткені, біздің жеке трансформаторды орталық 18 КТП жүйесіне қосты. Электр қуаты ауылдағы үлкен мәселеге айналды”, – деп пікір қалдырған сауалнамаға қатысушылардың бірі.

Ауылда кейбір көшелерде жарық бағаналары шамадан тыс орналасқан. Нақтырақ, ауылдың 6-шағын ауданында жүргізілген электр сымдары тым көп. Ауыл тұрғындарының сөзінше, соның есебінен де жарық жиі өшеді.

“Жел соққан кезде Молдағұлова-Гумилев қиылысындағы  трансформатордың қалай атылғанын терезеден көреміз. Хабарласамыз, келіп жөндеп кетеді. Бірақ одан пайда шамалы”, дейді кейбір тұрғындар.

Редакция тілшісі ауылды электр энергиясымен қамту бойынша ауылдық округтың әкімдігіне хабарласты. Әкімдік қызметкері бұл сауалға тек Аршалы ауданындағы мамандар  жауап бере алады деді. Ал Жібек жолы ауылы әкімінің орынбасары тілшінің қойған сұрақтарына жауап беруден бас тартты.

Аршалы ауданының электр желісін таратушы орталығы тілші сұрақтарына жауап бермеді. 

“Жібек жолы ауылында «АРЭК» АҚ қарасты 37 КТП жеке тұлғаларға жарық береді.  Ал 80 жекеменшік КТП жеке тұлғаларға жарық таратады. Жібек жолы ауылын толықтай жарықпен қамтамасыз ету жұмыстары ақырындап, барлық тұрғын алаптарын қоса алғанда жүргізіліп жатыр”, – делінген АРЭК берген деректерде.  Сондай-ақ, жекеменшік жарық берушілердің толық тізімі сұралған болатын. Бірақ, АРЭК қызметкері жекеменшігі бар, заңды тұлғаларға олар жауап бермейтінін айтты.

“Президенттен кешірім сұрау”: Қазақстандағы рақымшылық тарихы

Фото: liter.kz

Әмина Козбакова
MNU Newsroom

Қазақстан тәуелсіздік алғалы бері мемлекет басшылары 11 рет амнистия жариялады. Тұрғыш президент Назарбаев жеке тұлғаларға қатысты кешірім жариялау тенденциясын қалыптастырса, екінші президент Тоқаев оны жалғастырып келеді. 

Кейінгі жылдары мемлекет басшыларынан ресми кешірім сұрап, рақымшылығына ілінетіндер көбейді. Олардың басым бөлігі лауазымы жоғары шенеуніктер болды. Олардың қатарында Қазақстан үкіметін басқарған Серік Ахметов, Қарағанды облысының бұрынғы әкімі Бауыржан Әбдішев, Кедендік бақылау комитетінің төрағасы болған Серік Баймағанбетов, Павлодар облысының бұрынғы әкімі Ерлан Арын, Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің экс-төрағасы Мұрат Оспанов, Бұрынғы денсаулық сақтау министрі Жақсылық Досқалиев, Экономика және сауда министрі, білім және ғылым министрі болған Жақсыбек Күлекеев, Қостанай қаласының бұрынғы әкімі Ахмедбек Ахметжанов бар. 

Сондай-ақ, жазасы жеңілдетілгендер қатарында ұлттық экономика министрі болып тұрған кезде “Пара алу” бабымен сотталған Қуаныш Бишімбаев та болды. 

Амнистия деген не?

Амнистия немесе рақымшылық – адамдар тобын немесе жеке тұлғаны президенттің, өкілетті органның шешімімен қылмыстық жазадан босату немесе жазаны жеңілдету.

Қазақстанда рақымшылық ету актісін президент немесе Қазақстан Республикасының Парламенті шығарады. Сот тағайындаған жаза рақымшылық жасау арқылы қысқартылуы немесе неғұрлым жеңіл жазамен ауыстырылуы мүмкін. 

Рақымшылық сот үкімінің заңдылығына немесе негізділігіне күмән келтірмейді. Рақымшылық тек қылмыс жасағандардың, соның ішінде сотталғандардың жазасын жұмсартады. Амнистия актісі аса ауыр қылмыс жасаған адамдарға және жазаны өтеу кезінде тәртіп бұзған адамдарға қолданылмайды.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 54-бабының 6 тармағына сәйкес, рақымшылық жасау туралы декларациялар Қазақстан Республикасы Парламентінің құзыретіне жатады.

“Елбасының” рақымы

Қазақстанның тұңғыш президенті егемендік жылдары әр тәуелсіздік мерейтойы қарсаңында 9 амнистия жариялады. Назарбаев бекіткен ең соңғы амнистия туралы заң жазасын өтеп жатқан немесе сот үкімін күткен 36 мың қылмыскердің 28 мыңға жуығына қатысты болды. 

Осы заң бойынша рақымшылыққа ілінгендер қатарында «Бесоба» кешеніндегі үйді өз меншігіне алған Қарағанды ​​қаласы әкімінің экс-орынбасары Виктор Иванов пен Мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылау департаментінің бұрынғы басшысы Дәулет Алтынбеков бар. Бұрынғы шенеуніктер қылмыстық жауапкершіліктен және сот тағайындаған жазадан толықтай босатылды. 

Назарбаевтан жеке кешірім сұрағандар 

Соңғы он жылдың ішінде Назарбаевтан сот отырысы кезінде көпшілік алдында кешірім сұрау бас бостандығынан айырылған мемлекеттік қызметкерлер арасында жиі кездесе бастады. 

“Елбасының” үмітін ақтай алмай кешірім сұрағандардың бірі – бұрынғы премьер-министр Серік Ахметов. 2015 жылдың желтоқсанында Серік Ахметов сыбайлас жемқорлық айыбымен 10 жылға бас бостандығынан айырылды. Ахметов алғашқы үкім шығарған сот отырысы кезінде өзінің соңғы сөзі ретінде Нұрсұлтан Назарбаевқа тікелей қарата айтып, сенімін ақтай алмағаны үшін кешірім сұрады. 

“Мен Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтан сенімін ақтамағаным үшін шын жүректен кешірім сұраймын. Қарағанды ​​облысында осындай ахуалдың қалыптасып, мемлекет басшысының осыны ойлап, толғандыруы да менің арқамнан деп түсінемін. Сот пен мемлекетіміздің басшысы қызметке қайта оралуға рұқсат етсе, мен бар білімімді, тәжірибемді жұмсап, еліміздің игілігі үшін еңбек етіп, адал атымды қайтаруға дайынмын. Қалай болғанда да мен елімізге, халқымызға, ұлт көшбасшысына адал болып қала беремін“, – деді экс-премьер-министр.

Сондай-ақ, Серік Ахметовтың заңгері де өз сөзінде алғашқы президентті атауды жөн көрді. 

Сот үкімі шыққаннан кейін 10 жыл жаза мерзімі екі рет қысқартылды: алдымен екі жылға, кейін бір жыл, жеті айға ауыстырылды. 2017 жылдың қыркүйек айының басында бас бостандығынан айыру (4 жыл 26 тәулікке) бас бостандығын шектеумен алмастырылғаны белгілі болды.

Сот отырысы кезінде Назарбаевтан тікелей кешірім сұраған мемлекеттік қызметкерлер тізімінде Қарағанды облысының экс-әкімі Бауыржан Әбдішев те бар. 2015 жылдың 11 желтоқсанында Әбдішев “Ахметов ісі” бойынша сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін кінәлі деп танылып, 5 жылға бас бостандығынан айырылды. Алайда 2016 жылы оның жазасы 3 жылға ауыстырылды. Кейін шенеунік жаза мерзімінің жартысынан астамын (1 жыл 7 ай 25 күнді) өтеген. Қаулыға сәйкес өтелмеген мерзім – бір жыл, төрт ай және төрт күн. Сол мерзімді бұрынғы әкім пробациялық бақылауда өтеді.

Әбдішев соттағы сөзінде президентке адал қызмет еткенін және одан жеке кешірім сұрайтынын айтты. 

“Қылмыстық жоспар құру, қызметімді асыра пайдалану, кәсіпкерлерге кедергі келтіру менің ойымда да жоқ еді. Мен Президенттің адал сарбазымын. Президентке және халыққа адал қызмет еттім. Маған біреулер әдейі қастандық жасады, осы себепті де Назарбаевтан кешірім сұраймын”,– деді экс-әкім соңғы сөзінде. 

Кешірім сұраған мемлекеттік қызметкерлер арасында оппозиционер Мұхтар Аблязов та бар. 2002 жылдың шілдесінде Қазақстанның Жоғарғы соты бұрынғы энергетика және сауда министрі, “Қазақстанның демократиялық таңдауы” қоғамдық қозғалыс жетекшісі Мұхтар Әблязовты 6 жылға бас бостандығынан айыру туралы және 3,6 АҚШ доллары көлемінде айыппұл салу туралы үкім шығарды. Алайда 2003 жылдың наурызында Аблязов Назарбаевтан кешірім сұрап, сол жылдың мамырында бостандыққа шықты.  

“Мені жасаған барлық істерім үшін кешіріңіз… Мені кешіру өте қиын екенін түсінемін. Мен көп нәрсе жасадым. Нұрсұлтан Әбішұлы, маған сеніммен қарауыңызды, маған жұмсақ болуыңызды сұраймын. Мен үшін қаншалықты маңызды екеніңізді уақытында түсіне алмадым. Сіздің қасыңызда жұмыс істей отырып, мен көп нәрсені үйрендім және бұл жылдар қаншалықты қиын болса да, бұл жылдар ең бақытты жылдар болғанын енді түсіндім”, – деді Аблязов елбасыдан кешірім сұраған видеосында.

Кейін Әблязов БТА банкінің директорлар кеңесін төрт жыл бойы басқарды. Ал 2009 жылы оған қарсы Қазақстан мен Ресейде 70 миллиард доллар ұрлады деген айып тағылғаннан кейін ол елден қашты. Сот отырысы шетелде жүрген басты айыпталушының қатысуынсыз өтті. 

Фото: tengrinews.kz

Тоқаев жариялаған амнистия

Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2019 жылы президент лауазымына келгелі бері алғашқы жариялаған амнистиясы Тәуелсіздіктің 30 жылдығы қарсаңында болды. 2021 жылғы 7 желтоқсанда қабылданған заң жобасына сәйкес, жазасын өтеп жатқан 12 мыңнан астам азаматқа рақымшылық жасалды. 

“Азаматтардың әлеуметтік осал санатына-ардагерлерге, кәмелетке толмағандарға, егде жастағы азаматтарға, I — II топтағы мүгедектерге және мен мемлекетке қауіпсіздікке қатер төндірмейтін басқа да азаматтарға ерекше көңіл бөлінді“, – деді сол кездегі Ішкі істер министрі Ерлан Тұрғымбаев.

Амнистия экстремизм, кісі өлтіру және қылмыстық топтарға қатысқаны үшін сотталған және педофилияға қатысты қылмыс жасаған адамдарға қолданылмайды.

Сонымен қоса, тәуелсіздіктің 30 жылдығына орай қабылданған амнистия туралы заңға сәйкес, ауыр және аса ауыр сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін жазаланғандарды шартты түрде мерзімінен бұрын босату қарастырылмайды.

Президент Тоқаев 2020 жылдың 19 желтоқсанында “Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық процесте азаматтардың құқықтарын қорғауды және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылды күшейту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” заңға қол қойды. Заң бойынша сыбайлас жемқорлық үшін сотталғандарды шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға тыйым салынады. 

Қаңтар оқиғасы бойынша айыпталғандарға амнистия

Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылы 1 қыркүйектегі жолдауында Қаңтар оқиғасына қатысушыларға амнистия жариялады. Заң 3 қарашада күшіне енді.

Рақымшылық туралы заң жобасы 2022 жылғы 4-7 қаңтар аралығында жалпы тәртіпсіздіктер кезінде қылмыстық әрекет жасаған азаматтарды, сондай-ақ Қаңтар оқиғасы кезінде құқық бұзушылыққа жол берген әскери қызметкерлерді жазалау мерзімдерін қысқарту және жазасын өтеуден босатуды қарастырды.

Бас прокуратураның өкілі Елдос Қилымжановтың мәлімдеуінше, Қаңтар оқиғасы кезінде қылмыстық құқықбұзушылық жасаған 1071 адам рақымшылыққа ілінді.

Алайда Қаңтар оқығасына қатысты ұсталған құқық қорғау органдарының бір ғана қызметкері рақымшылыққа ілінді. Ол қылмысты жасырды деп айыпталған еді. 

“Бүгінгі таңда құқық қорғау органдары саласынан 49 адам қылмыстық жауапкершілікке тартылып жатыр. Олардың біреуі ғана рақымшылыққа ілінуі мүмкін. Ол қылмыс жасалғанын көріп, оны тіркеген жоқ. Іс әлі сотқа түскен жоқ. Қалған тәртіп сақшылары азаптау және өкілеттігін асыра пайдалану туралы баптар бойынша өтеді және рақымшылық бойынша қарастырылмайды”, – деп хабарлады 2022 жылғы 19 қазында бас прокурор орынбасары Әсет Шындалиев мәжіліс отырысында.

Фото: Sputnik / Болат Шайхинов

Бишімбаев ісі

Бұрынғы Ұлттық экономика министрі Қуандық Бишімбаев 2018 жыл қылмыстық сот үкімімен 10 жылға бас бостандығынан айырылған еді. Бишімбаевқа Қызылорда қаласында зауыттың құрылысын жүргізу кезінде мердігер компания арқылы 1 млрд теңгені жымқыру мақсатында қылмыстық схема ұйымдастырған, жалпы сомасы 346 миллион теңге пара алған және 1,2 миллиард теңге көлемінде қаржы жымқырған деген айып тағылды.

Ол қылмыстық кодекстегі #366 “Пара алу” бабының 3 тармағы бойынша мүлкі тәркіленіп, мемлекеттік қызметте істеу құқығынан өмір бойына айыра отырып, кінәлі деп танылды. Мұнымен қоса, судья Қуандық Бишімбаевты “Құрмет” орденінен айыру туралы шешім шығарды. 

Экс-министр 2017 жылдың қаңтарынан бері қамауда болған. Бишімбаев өзіне тағылған айып бойынша сот үкімі шыққаннан кеін кейін экс-президент Н.Назарбаевтан кешірім сұрап, хат жазды. 

“Барлық жетістіктерім мемлекет басшысының арқасында. (…) Президенттің алдында кінәлі екенімді білемін. Өзім жұмысқа шақырған Жақсыбаев, Жақыпов және басқалар маған кесірін тигізді. Кадрларды таңдау кезінде қатты қателестім. Адамдарды өзіме жақындаттым. Олар сеніміме кіріп, мені пайдаланып кетті. Президенттен кешірім сұраймын, халықтан осы үшін кешірім сұраймын”, – деді экс-министр хатында. 

2019 жылғы 13 ақпандағы Назарбаевтың жарлығымен Бишімбаев кешірім алып, жаза мерзімі 10 жылдан 4 жылға дейін қысқартылды. Осыған негізделіп Бишімбаевтің заңгері сотқа шартты түрде мерзімінен бұрын (1 жыл 3 ай 13 күн) босату туралы өтініш жолдады.

Содан кейін 2019 жылғы 11 қазанда түрмеден босатылып, оған пробациялық бақылау орнатылды. Бишімбаевтың жаза мерзімі 2021 жылдың 9 қаңтарында толықтай аяқталды.

Рақымшылық нәтижелері  

Шартты түрде мерзімінен бұрын босатандыққа шыққан бұрынғы Ұлттық экономика министрі Қуандық Бишімбаев – қатігездікпен өлтірілген әйелінің ісінде басты күдікті. Бұл оқиға қоғам тарапынан қызу талқыға түсті. Әлеуметтік желі белсенділері “Бишімбаев мерзімінен бұрын босатылмағанда бұл өлім мүлде болмайтын еді” деген ойды жиі айтады. 

Осыған байланысты белгілі қазақстандық заңгер Анна Чернова Тоқаевқа тұңғыш президент Назарбаевтың экс-министр Бишімбаевқа кешірім жасау туралы жарлығын қайта қарауды сұрады. Заңгер өз хатында Бишімбаевтың кешірімін толықтай талдап, президенттің кешірім жасау туралы жарлығы кешірім жасау мәселелері жөніндегі комиссияның шешімі негізінде шығарылатынын атап өтті.

“Яғни, сотталғанның алдын ала өтініш хатын комиссия қарап, өз шешімін шығарғаннан кейін ғана кешірім жасау туралы өтініш хатты президенттің өзі қарайды. Комиссия оң шешім шығаратын белгілі бір ережелер мен шарттар бар. Бір өтініш аз, тиісті құжаттар ұсынылуы керек. Алайда Бишімбаев қандай құжаттар жібергені бізге белгісіз”, – деді Чернова.

Заңгер экс-министр 2028 жылға дейін бас бостандығынан айыру орнында жазасын өтесе, онда қайғылы оқиға болмауы мүмкін екенін атап өтті.

“ҚР Президенті туралы” Конституциялық заңға сәйкес, 24-бапта республика президентінің жарлықтарының күшін жою республика президентінің жарлықтарымен жүргізіледі делінген. Осыған байланысты, құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы, құқықтық негіздер болған жағдайда, президенттің 13.02.2019 жылғы Бишімбаевқа кешірім жасау туралы жарлығының күшін жою туралы мәселені қарауыңызды сұраймын”, – деп толықтырды заңгер. 

Чернова жариялаған хабарлама әлеуметтік желі қолоданушылары тарапынан қолдау тауып, көптеген пікірлер жазылды.

Ресей тауарларының импорты отандық өндірушілерге қауіп төндіре ме?

Фото: strategy2050.kz

Ақбаян Арапшаева
MNU Newsroom

Ресей Укринаға басып кіріп, соғыс ашқалы көрші ел тауарлары Қазақстан нарығына жаппай кіре бастады. Қазақстан көрші елмен Атырау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан  және Шығыс Қазақстан облыстары арқылы шектесіп жатыр. Бұл – әлемдегі ең ұзын үздіксіз құрлық шекарасы.

Қазақстан мен Ресей арасында 7591 шақырым ортақ шекара бар. Импорт әсіресе жоғарыда аталған Ресеймен шекаралас облыстардағы отандық өнімнің саудасына әсер етеді.

Ұлттық статистика бюросының дерегінше, шекаралас аймақтар 2,9 миллиард долларға тең теріс сауда нәтижесін көрсеткен. Нақтырақ айтқанда, ондағы импорт 5,5 миллиард, ал экспорт 2,6 миллиард АҚШ долларына тең болған.

Ұлттық экономика министрлігіне қарасты Экономикалық зерттеулер институтындағы тұрақты даму мақсаттары хатшылығының орынбасары Ерлан Кәрімовтың сөзінше, азық-түлік шығаратын қазақстандық кәсіпкерлердің банкротқа ұшырау қаупі бар. 

“Ресей Федерациясына салынған санкциялар көрші елдің өндірушілерін арзан тауарларды, атап айтқанда азық-түлікті сатудың жаңа нарығын іздеуге итермеледі. Бұл үрдіс әсіресе шекаралас аймақтарда орналасқан қазақстандық өндірушілерді қиын жағдайға душар етті”, – дейді сарапшы.

Осы жылдың қазан айында қазақстандық Magnum Cash&Carry супермаркеттер желісі өкілінің айтуынша, аталған супермаркеттерде сатылатын азық-түлік өнімдерінің 55 пайызын отандық тауарлар құраған. Magnum Cash&Carry Қазақстанның 12 үлкен қаласында 200-ге жуық сауда нүктесі бар.

Бұл мәселеге қатысты Алматыдағы UIB Бизнес мектебінің директоры Мақсат Халық протекционистік саясатты жүргізу керек деп есептейді. 

“Бұл – заң бұзу емес, жай ғана нарықты қорғау. Біз Ресеймен Еуразиялық экономикалық одақ аясында сауда қарым-қатынасын түземіз. Сондықтан мемлекеттер арасында тауар айналымы оп-оңай жүреді. Ресей Қазақстанға тауарын қиналмай өткізсе, Қазақстан өз тауарын Ресейге экспорттай алмай қала береді. Ресей әртүрлі себептермен қайтарып жібереді. Қазақстандық стандарттарға көңіл бөліп, талаптар қою қажет”, – дейді ол.

Фото: primeminister.kz

Мақсат Халықтың айтуынша, әлем бойынша ішкі нарық пен отандық өндірушілерді қорғау процесі АҚШ-та Дональд Трамп президент болған кезден басталып кеткен. Оған мысал ретінде Америка және Мексика арасындағы шекара қорған мен АҚШ-тың Қытаймен сауда соғысын атап өтті. 

“Тіпті Toyota және Hyundai көліктері Қазақстанға жеткенше екі есе қымбаттап үлгереді. Себебі Ресей өзі өндіретін Лада автосын [Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде] қорғайды”, – дейді ол.

ҚР Сауда және интеграция министрлігі отандық өнімді экспорттау кезінде Ресей тарапынан бюрократиялық элементтердің барын растады.

“Ресей Федерациясына шұжық өнімдерін экспорттауда фитосанитарлық сертификатты ресімдеу және қажетті құжаттарды алу кезінде біздің кәсіпкерлер бюрократиялық процестерге тап болды. Кәсіпорын басшысының айтуынша, консерванттар қосылмаған шұжық өнімдерінің сақтау мерзімі 14 күн, кей жағдайда 30 күнге дейін жетеді. Ал қажетті құжаттарды алу үшін шамамен 2 апта қажет,” – дейді министрлік өкілі.

Ресейлік Tebiz Group зерттеу орталығының мәлімдеуінше, Қазақстанда шұжық өнімдерін дайындау соңғы 5 жылда айтарлықтай төмендеген. Оған Ресей және Беларус елдеріндегі өнімнің елге импортталуы ықпал еткен. Айта кетсек, Белорустегі Брест ет комбинатының 28 пайыз экспорты Қазақстанға бағытталған.

Ресей ауылшаруашылығы министрлігі жанындағы “Агроэкспорт” зерттеу орталығының жазуынша, Ресей Украинаға шабуыл жасағаннан кейінгі бір жыл ішінде Қазақстан ресейлік шұжық өнімдерін ең көп импорттайтын елдер қатарына кірген. Нақтырақ, 2021 жылы Қазақстан Ресейден 109 миллион долларға тең шұжық өнімдерін импорттаған. Бұл 2020 жылғы көрсеткішке қарағанда 36 пайызға көп.

2022 жылы Ресей мен Қазақстан арасындағы тауар айналым 26 миллиард доллар болған. Бұл өткен жылдың көрсеткішімен салыстырғанда 6 пайызға көп. Импорт 1,5 пайызға төмендеп, 17 миллиард долларға түскен. Ал экспорт 25 пайызға артып, 9 миллиард долларды құраған. Экспорталатын тауарлар қатарына түрлі металдар мен шикізат ресурстары кіреді. Көрші елге экспорттың артқанына қарамастан Ресеймен сауда балансының Қазақстан үшін теріс көрсеткіші 8,5 миллиард долларды құрап отыр. Бұл көрсеткіш өткен жылы 7 миллиард долларға тең еді.

ҚР-ның Ресей Федерациясынан соңғы 5 жылдағы тауар айналымының динамикасы (млрд.доллар)

Дереккөз: ҚР Ұлттық статистика бюросы

“Атамекен” ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасының Қостанай облысындағы бөлімшесінің дерегінше, Ресейден Қостанайға көп импортталатын азық-түлік өнімдерінің ішінде бидай және бидай қоспасы, қант, кондитерлік өнімдер, жұмыртқа, алкогольді және алкогольсіз сусындар, ет және күріш бар. Олардың көлемі біршама артқанымен, кәсіпкерлерді қолдайтын мекеменің Қостанайдағы кеңсесіне отандық өндірушілерден еш арыз-талап түспеген.

“2022 және 2023 жылдары Қостанай облысының кәсіпкерлерінен Ресей Федерациясына санкциялар салу нәтижесінде олардың қызметіне теріс әсер ету фактісі бойынша палатаға өтініштер түскен жоқ”, – деді Қостанай кәсіпкерлер палатасы өкілі Ренат Дәулетбаев MNU Newsroom тілшісіне. 

Кәсіпкерлер палатасының Атырау облысындағы кеңсесі санкциядан кейін жергілікті кәсіпкерлердің жағдайы қиындағанын растады.

“Егер біздің нарықта ресейлік тауарларға сұраныс артса ол біздің жергілікті тауар өндірушілерге кері әсерін тигізеді. Алайда әзірше отандық өнімнің бағасы санкциядан бұрын болған бағамен сақталуда”, – деп жазды палата өкілі.

Ресми дерекке қарай, Ресейден Атырау облысына 2023 жылдың қантар-тамыз аралығында 164,2 миллион АҚШ долларына тауар импортталды. Оның ішінде ұн, крахмал, сүттен жасалған дайын өнімдер, кондитерлік тәттілер мен дәнді дақылдар бар. 

“Атамекен” ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасының өзге шекаралас облыстардағы бөлімшелері MNU Newsroom тілшісінің сұрақтарына жауап бермеді.

Ресейден импортталып жатқан тауарлар Қазақстан ішінде де өндіріліп жатыр. Ұлттық статистика бюросының мәлімдеуінше, қазақстандықтар тұтынатын негізгі азық-түлік өнімдерінің орта есеппен 50 пайызын отандық өндірушілер шығарады. Оларға сүт өнімдері, сыра, минералды және газдалған сулар, шұжық өнімдері, піспе нан мен бәліш және күнбағыс майы жатады. 2022 жылы шекаралас аймақтар Ресейден 112 миллион доллардан астам азық-түлік тауарларын импорттаған.

Сауда және интеграция министрлігі бөліскен ақпаратқа орай, Ресейден Қазақстанға импортталатын тамақ өнеркәсібінің тауарлары 2022 жылы 39,6%-ға өсіп, $2,5 миллиардты құраған.

Экономист Ерлан Кәрімовтың ойынша, бұл мәселені шешудің бірден бір жеңіл жолы – импортты шектеу. Алайда Қазақстан Ресеймен бір экономикалық одақта болғандықтан, шектеу қою мүмкін емес.

“Бұл проблеманы шешу өте қиын. Қазір ауыл шаруашылығы мен сауда министрлігі осыны қарастыруда”, – деді Кәрімов. 

Сарапшының сөзінше, жағдай қатты ушыққан. Бұл болашақта Қазақстанның экономикасына қауіп төндіруі мүмкін. Бұл пікірмен экономист Мақсат Халық та келісіп отыр.

Оның айтуынша, тауар айналымына салынатын салық процесінде шикілік бар. Сөзінше, белгілі бір өнім Ресей шекарасы арқылы өтетін болса, оған салық салынып, одақтық ортақ бюджетке түсуі керек. Кейін ол пайыз мемлекеттер арасында бөлінуге тиіс.

“Ресейге санкция жарияланғаннан бері негізгі қарым-қатынас Қазақстан шекарасы арқылы жүріп жатыр. Осыған қарамастан бізге түсіп жатқан салықтың 85 пайызын Ресейге беріп қойып отырмыз. Қазақстан жетер-жетпес 7 пайызын алады. Бұл қандай шарттар бойынша бөлінген? Қазақстан тарабы осы салық мәселесін Eуразиялық экономикалық комиссияда көтергелі жатыр. Бірақ оның қалай шешілетінін уақыт көрсетеді”, – дейді Мақсат Халық.

Каспий теңізі не себепті тартылып барады?

Фото: azh.kz

Қырмызы Сембаева
MNU Newsroom

Каспийдің қазіргі жағдайы Маңғыстау өңірінің тұрғындарын алаңдатады. Жыл сайын тартылып, кейін өз арнасына қайтып келіп отыратын теңіз деңгейі осы жылы дабыл қағатындай төмендеген. 

Мариана Сүлейменова есімді Ақтау қаласының тұрғыны Каспийдің жағасында өскен. Оның сөзінше, бала кезінде теңіз деңгейі айтарлықтай жоғары болған. Өсе келе теңіз суы көз алдында азайып бара жатқаны жанына бататынын, тартылып кетсе қала көркі жоғалатынын айтты. Қазіргі уақытта Каспий теңізінің су көлемі 78 000 куб шақырымды құрайды.

“Каспий теңізі тартылып қалса, тұрғындар сусыз қалады”, – дейді Мариана Сүлейменова MNU Newsroom тілшісіне.

ҚР Ұлттық гидрометеорологиялық қызметінің хабарлауынша, Каспий теңізіндегі су деңгейі жыл сайын айтарлықтай өзгеріске ұшырайды.

“Каспий теңізінің ең жоғары деңгейі 1882 жылы (-25,2 м), ең төмен деңгейі 1977 жылы (-29,0 м) тіркелді. Ал 1978 жылдан бастап су деңгейі қайта көтеріліп, 1995 жылы -26,7 метрге жеткен. 1996 жылдан бастап тағы да төмендеу үдерісі байқалды” делінген Қазгидромет хабарламасында.

Германиядағы геоғылымдар зерттеу орталығы мен америкалық NASA агенттігінің 2021 жылғы зерттеуіне сүйенсек, Каспий теңізінің су деңгейі жыл сайын орта есеппен 8 метрге төмендеп келеді. 

Қайролла Біжікенов Маңғыстау облысындағы Шетпе елді мекенінде тұрады. Ол Каспийдің тартылуы теңізге құйып жатқан Жайық пен Еділ суының көлемі азайғанынан деп есептейді. Оның сөзінше, құятын өзендер көлемі азайса, теңіз де өз арнасын толтыра алмайтыны белгілі.

Қазгидрометтің соңғы деректері сенсек, 2023 жылдың 30 қараша мен 6 желтоқсан аралығындағы теңіз суы -29,22 метрге дейін тартылған. Бұл ең төмен деңгейі боп тіркелген 1977 жылғы көрсеткіштен де асып түскен. Ғалымдар мұны Каспийге өзендерден келетін су көлемінің азайғанымен байланыстырады.

Каспий теңізін 13 жыл бойы зерттеген алматылық гидролог ғалым Жанар Наурызбаеваның пікірінше, ғалымдардың алдағы Каспийдің жағдайына байланысты болжамдары көңіл көншітпейді. 

“Теңіз ары қарай да тартыла береді”, – дейді Наурызбаева. 

Ғалым Каспий деңгейінің төмендеуі, керісінше, климаттың жылынуына да әкеп соғатынын айтады.

“Ауа температурасының жоғарылауы, әсіресе, жоғары ендіктерде көрініс табады. Бұл параметрдің меридиандық градиентінің әлсіреуіне әкеледі. Мұндай жағдайда атмосфераның аймақтық айналымының қарқындылығы артады. Нәтижесінде циклондардың негізгі траекториясы солтүстікке қарай жылжиды және Еділ бассейнінің үстінде жауын-шашын аз болатын жоғары қысым аймағы пайда болады”, – деп түсіндіреді гидролог Наурызбаева.

Құрлықтағы су бассейнінің азаюы өңірдегі флора мен фаунаға әсері болмай қоймайтыны анық. Осыған ұқсас судың тарылуы Оңтүстік Америка, Африка және Азия елдеріндегі алып өзендер сағасында байқалады. Ондағы су тарылуына да антропогендік фактор әсер етіп отыр. 

Фото: ia-centr.ru

География және Су қауіпсіздігі Институты ғалымы Нариман Әмірғалиевтің әріптестерімен бірігіп жазған 2022 жылғы зерттеуінде 1971 жылдан бастап Жайық өзенінің орташа жылдық ағынының жүйелі және біртіндеп төмендеуі байқалатыны айтылады. Алайда 1990-1994 жылдары аралығында шамалы өсім болған. Өзеннің жылдық ағынының мөлшері орташа жылдық  12,0 куб шақырыммен салыстырғанда төмендеген. Сосын 1995 жылға қарай орташа есеппен 10,0 куб шақырымға дейін, ал 2016 жылға қарай орташа есеппен 7,47 куб шақырымға дейін азайған.

Су және ирригация министрлігінің 2022 жылғы мәліметі бойынша, Еділ өзенінен Каспий теңізіне жер үсті су ағынының көлемі 226,2 куб шақырым, ал Жайық, Ембі өзендерінен 10 куб шақырымды құраған. Бұл Каспийге құятын жер үсті суының әлдеқайда азайғанын көрсетеді.

Ғалым Нариман Әмірғалиевтің сөзінше, Жайық өзенінің су қоры азаюына оның ластануы да тікелей әсер етеді.

“Жайық өзені бассейінінің жер үсті суларының техногендік ластануы жалғасуда. Бұл өзен экожүйелерінің экологиялық тепе-теңдігінің бұзылуына әкеледі. Өзенге көптеген қоқыстар, биогендік элементтер, ауыр металдар және антропогендік ластанған материалдар кіреді. Көпжылдық бақылауларға сәйкес су ағындарының тұрақты ластануы байқалды. Көптеген параметрлер жер үсті сулары үшін шекті рұқсат етілген концентрациялардың мәндерінен асып түседі”, – дейді ғалым.

Иран ғалымдарының 2021 жылғы зерттеуіне сүйенсек, Каспий теңізі жағалауының 60 пайызының лас екенін белгілі болған. Ғалымдар жағажайдың ластану деңгейін халықаралық Clean Coast Index (CCI) және Clean Environmental Index (CEI) құралдарымен өлшеген. Ғалымдардың жазуынша, теңіз бетінде ең жиі кездесетін қоқыс – темекі қалдығы. 

Марат Тәжімағанбет есімді Ақтау қаласы тұрғыны салынып жатқан каналдар мен су қоймалары Еділ мен Жайықтан теңізге келетін су көлемінің азаюына әкелгенін айтты.

“Ресей тұрғындары үшін де Еділ мен Жайық тіршілік көзі саналады. Сондықтан соңғы уақытта олар да көптеген су қоймалары мен каналдар салып жатыр дегенді естідім”, – дейді ол MNU Newsroom тілшісіне.

Орынборда тұратын геоэколог ғалым Жанна Сивохиптің зерттеуінше, Ресей Федерациясының аумағындағы Жайық өзенінің бассейнінде жалпы көлемі 5,5 миллион куб метрден асатын 18 ірі және орта су қоймасы бар. Олардың ішіндегі ең үлкеніне Жоғарғы Орал (600 млн м³), Магнитогорск (190 млн м³ ) және Ириклин (3260 млн м³) су қоймалары кіреді.

Фото: vlast.kz

Теңіздің тартылуы Маңғыстау тұрғындарына қалай әсер етті?

Гидролог Жанар Наурызбаева теңіздің тартылуын алдын алмаса Маңғыстау облысы экономикалық, экологиялық және әлеуметтік проблемаларға тап болатынын айтты. 

“Порттар, кеме қатынасы арналары таязданады. Өтпелі және жартылай өтпелі балықтардың уылдырық шашатын жерлері мен қоректену алаңдары қысқарады, балық өнімділігі төмендейді. Жергілікті флора мен фауна өзгереді. Ауа-райы қолайсыз боп, жергілікті көші-қон қозғалысы артады”, – дейді ғалым.

Каспий суы тартылғандықтан, су тұшыту арналарына су жетпей қалды. Ақтау қаласы тұрғындары соның кесірінен оқтын-оқтын сусыз қалады. 

Ақтаулық Марал Кезбаеваның сөзінше, жаздан бері үйлерге ауыз су кестемен беріледі. Қала тұрғындары таңғы 6:00-ден түнгі 12:00-ге дейін сумен қамтылады. Ал қала маңындағы ауылдық аймақ тұрғындары тәулігіне небәрі 2-3 сағатқа ауыз су пайдалана алады екен. Сондықтан ауыл тұрғындары ыдыстарды суға толтырып алады. 

Асқар Нысанбаев есімді ақтаулық балықшы теңіз суы тартылып жатқан соң, балықты қармақпен аулау қиындап кеткенін айтты. Өйткені жаға алыстап барады. 

“Қазір балық аулауға көп шықпай кеттім. Өйткені ол үшін теңіздің ортасына дейін қайықпен бару керек. Ал қайық әр кезде табыла бермейді. Ау салатын балықшыларға оңайырақ, ал мен көп көлемде балық ауламайтын болған соң теңіз ортасына баруым керек”, – дейді ол MNU Newsroom тілшісіне.

Фото: standard.kz

Каспий теңізін қалай сақтап қала аламыз?

“Теңізді сақтап қалудың амалы көп. Суды пайдалануды қайта қарау, Каспий суын өнеркәсіптік кәсіпорындармен ластау жөніндегі шараларды қатаңдату, түбін тереңдету жұмыстарын, өзендерді тазарту жөніндегі шараларды жүргізу, экологиялық мониторинг жасау қажет”, – дейді Наурызбаева.

Ғалым жақсы нәтижеге қол жеткізу үшін алдын алудың кешенді тәсілін қолданған жөн дейді. Оның ойынша, бұл мәселені тек бір мемлекет шеше алмайды. 

Каспий теңізінің тарылуына аймақтағы бес мемлекет бірігіп шешуге тырысып келеді. Теңіздің су ресурсы мен биологиялық әр-алуандығын сақтау мақсатында мемлекет аралық комиссия құрылған. Бірақ теңіз тарылуын, не оның фаунасына оң әсер ететінін ешбір әрекет жасалғаны туралы айтылмады.

Осы жылы жаңадан құрылған Су және ирригация министрлігі Каспий теңізінің тарылуына қатысты арнайы мемлекеттік комиссия құрылатынын мәлімдеді. Министрлік өкілі MNU Newsroom тілшісіне Каспийді құтқару бойынша үкімет қадамдары сол комиссия өкілдері анализ жасағаннан кейін белгілі болатынын айтты.

Азия ойындарындағы сәтсіздіктің себебі неде?

Фото: Тұрар Қазанғапов

Мақпал Батталова
MNU Newsroom

Қазақстан Ханчжоуда өткен ХІХ жазғы Азия ойын­дарын жалпы есепте 11 орынмен аяқтады. Ұлттық құрама спортшылары 10 алтын, 22 күміс, 48 қола жүлдеге қол жеткізгенмен, алғаш рет Азия ойындарында үздік ондыққа ене алмады. 

Азия ойындарында ел құрамасы сапында 520 спортшы бақ сынап, оның тек 80-і жүлделі болды. 2018 жылғы Жакартадағы көрсеткіштерге көз жүгіртсек, ұлттық құрама 15 алтын, 17 күміс, 44 қоламен 9 орынға тұрақтаған еді. Ол кезде байрақты бәсекеге 440 спортшы қатысты. Сондай-ақ, 2010 жылы Гуанчжоуда өткен Азия ойындарында Қазақстан құрамасы 5 орынға ие болса (18 алтын, 23 күміс, 38 қола), 2014 жылы Пусанда рекордты көрсеткішпен 28 алтын алып, жалпы есепте 4 орыннан көрінген еді.

Ханчжоудағы қорытынды нәтижені отандық арналар “Ұлттық құрама жалпыкоман­далық есепте 11-орында болғанымен, медаль саны бойынша 5-орында” деп жа­риялап, медальдар санының көптігіне басымдық берді. Мұны кейбір желі қолданушылары “ақпаратты бұрмалау” деп атады.

Қазақстандық спортшылар Ханчжоуда қол жеткізген 10 алтынның ішінде, каратэ, джиу-джитсу, велоспорт, стенд ату секілді спорт түрлері бар. Нақтырақ айтқанда, стенд атудан Әсем Орынбай, Зоя Кравченко, Ольга Панариналар алтыннан алқа тақты. Олар скит бағдарламасынан командалық жарыста топ жарды. Дәл осы Әсем Орынбай мен Едуард Ещенко стенд атудың скин жаттығуы микст жарысынан жеңімпаз атынды. Сондай-ақ 10 метрлік жүгірмелі нысананы мылтықпен атудан Зухра Ирназарова, 500 метрге жұптасып каноэ есуден Сергей Емельянов пен Тимур Хайдаров жеңіс тұғырынан көрінді. Ал велоспорттан ерлер арасында жекелей жарыста Алексей Луценко, топтық жарыста Евгений Федоров бірінші орынға ие болды. Каратэшілер арасында Софья Берульцева, Нұрқанат Әжіқанов, Қайсар Алпысбай, джиу-джитсудан Нұржан Батырбеков қарсыластарынан басым түсіп, Қазақстан қоржынына алтын жүлде салды.

Мамандардың айтуынша, Азиада мен күрестен өтетін лицензиялық әлем чемпионаты  тұспа-тұс келгендіктен, бұл сынға бірінші нөмірлі балуандарды апару қиынға түскен.  Ал қазақстандықтар жиі жүлде алатын ауыр атлетикадан бұл жолы тек 3 спортшы сайысқа түсті.  Ауыр атлеттер санының аз болуы допинг дауына байланысты болып отыр.  Сондай-ақ Азиада да жеңіл атлеттер де алғаш рет алтынға қол жеткізе алмады.

Азиада ойындарында комментатор болған спорт сарапшысы Есей Жеңісұлы спортқа жастарды көп тарту керек деп есептейді.

“Биыл жеңіл атлетикадан Қазақстан чемпионатында әйелдер арасында 100 метрлік жарысқа алты-жеті спортшы қатысқан. Ал резерв болмаса қандай нәтиже күтеміз? Астанада жүргенде біраз бапкерден сұрап көргенде жергілікті жерлерде жастарды спортқа қосу өте аз деп отыр. Мысалы, ел чемпионатында күрес пен бокстың өзінде бір салмақта сегіз-тоғыз қатысушы болады. Бұл тым аз. Демек балалар мен жастар спортына көңіл бөлмей болмайды”, – дейді Есей Жеңісұлы.

Қазақ спортшылары дәстүрлі түрде жеңіс тұғырынан түспейтін бокста биыл тек екі күміс, үш қола жүлде ғана бар.

Бокстан Қазақстанның ерлер құрамасынан Қамшықбек Қоңқабаев (+92 келі)  күміс алса, Асланбек Шымбергенов (71 келі) пен Сағындық Тоғамбай (92 келі) қола жүлдені місе тұтты. Ал әйелдер арасында Карина Ибрагимова (57 келі) күміс, Наталья Богданова (66 келі) қола медальға қол жеткізді.

Қазақстандық спорт жанкүйерлері бокс бәсекелерінің әділетсіз өткенін айтып, наразылық білдірді. Әсіресе, Асланбек Шымбергенов пен Карина Ибрагимованың жекпе-жегіне қатысты дау сотқа дейін жетті.

Қазақстан бокс федерациясының президенті Кеңес Рақышев бұл мәселеге қатысты сотқа шағымданатынын ресми түрде хабарлаған еді. Алайда бокс федерациясының вице-президенті Азиз Қожамбетовтің айтуынша, Халықаралық Олимпиада комитеті шағымды қабылдамай, бұл бәсекенің әділетті өткенін мәлім еткен. Ал Карина Ибргаимоваға қатысты зерттеу жұмыстары жалғасып жатыр екен.

Фото: sputnik.kz

Азия ойындарына барған журналист, спорт сарапшысы Аслан Қаженов спортшылар дайындыққа арналған дәрумендерді, медициналық қызметтер мен психологтарға жазылуларды өз қаражатынан сатып алатынын айтады. Оның сөзінше, бокс федерациясынан өзге спорт федерацияларында арнайы психолог та жоқ.

“Бокста спорттық медицина ғылымы бар. Нәтиже содан болып жатыр. Көп спортта осы спорттық медицина жетіспейді. Дәрігері, массажисті, психологы жоқ. Боксшыларда қарапайым психолог бар… Кейбір спорт федерациясының бұл мамандар қызметкерлер тізімінде бар деп тұр. Бірақ “жаны жоқ адамдар” сияқты. Спортшылар “осы қызметкерлер қайда, мен [ем алуға]  өз ақшама барамын” деп айтады”, – дейді ол.

Сондай-ақ, оның айтуынша, кейбір дзюдошылар арнайы дәруменді өз айлығынан 300 мыңға Жапониядан алатын көрінеді. 

Азиа ойындарына қатысқан спортшылардың әлеуметтік жағдайы да мәз емес. Мысалы, Азия ойындарында әйелдер күресінен күміс жүлде алған Жәмиля Бақбергенованың Астанада тұратын пәтері болмай, туысының үйін жағалап жүргені туралы ақпарат  жарияланды. Кейін елорда әкімдігі елге оралған спортшыға 1 млн теңге сыйақы мен 1 бөлмелі пәтер сыйға тартты. 

2019 жылы допингпен ұсталған спортшылардың бұрын сыйға алған дүние-мүліктері мен сыйақылары мемлекетке қайтарылады деген заң қабылданған болатын. Заңда олимпиада, паралимпиада, сурдлимпиада чемпиондарына үй 10 жылға жалға беріліп, осы мерзім ішінде спортшыда допинг қолдану анықталмаса, үй спортшы меншігіне беріледі деп жазылған. Алайда, бұл заң бұдан бұрын допингпен ұсталғандарға әсер етпейтіні белгілі болып отыр. Қаженов “бұл спортшылар үшін психологиялық қысым” деп санайды. Оның сөзінше, бұл заң тек әлсіздерге арналған.

“Мықты болсаңыз, неге Ильядан үйін тартып алмайсыз? Ол допингпен ұсталды ғой. Ол алаяқтық қой нағыз. Үйді екі рет алды. Неге легионер Ниджат Рахимовтан алмайсыздар?”, – дейді ол.                                        

Фото: bes.media

Мемлекет бюджетінен Ұлттық олимпиада комитетіне 2018 жылы – 12,3 млрд теңге, 2019 жылы – 13,1 млрд теңге, 2020 жылы – 10,9 млрд, ал 2021 жылға – 15,5 млрд теңге бөлінген.

Сондай-ақ, кейбір спортшылар ұлттық құраманың спорттық киіміне қатысты да уәж айтты.

Бұл туралы алғаш болып өз парақшасында жариялаған – Азия ойындарына қатысушы Алина Саркулова. Одан кейін спортшы Әнуар Халықбергенов те отандық сайттардың біріне пікір білдіріп, спорттық формаларының сын көтермейтінін айтты.

“Спорт формасында Қазақстан туын қараңыздар. Екінші күн кидік, қазір жабысқандары ашылып, түсіп қалған. Шалбарларының сұры мынау”, – дейді спортшы бір сұхбатында.

Спорт министрлігін қарасты спортты дамыту дирекциясы бұл сынға жауап беріп, қазақстандық спортшылардың киімінге қатысты шудан кейін спорттық киімдер шығару мәселесін зерттейтін комиссия құрылатынын хабарлады.

Мемлекет спортшылардың киім кешегі мен өзге де қажеттіліктері үшін 295,5 млн теңге жұмсаған. Ал олардың киімін тігу үшін тендерді ешбір конкурссыз ТОО «КазСПО-Н «ЗИМБО КОМПАНИЯСЫ», ИП «79-квартал», «ТОО Тори Компани» сынды үш ірі компания жеңіп алған. 

Аслан Қаженовтің сөзінше, қазақ спортында әсіресе аймақтық спортта көптеген мәселелер бар көрінеді. Мемлекеттен аймақтарға бөлінген қаражаттың біраз бөлігі қажетсіз іс-шараларға жұмсалып, кейде жымқырылып та жатады дейді ол. 

“Спорттағы нәтиже – елдегі әлеуметтік жағдайдың айнасы” , – деп түйіндеді Қаженов.

Азия ойындарынан кейін президент Қасым-Жомарт Тоқаев спортшыларды қабылдап, ел спортына түбегейлі реформа керек екенін, Азиадағы нәтиже мемлекеттен бөлініп жатқан қаражаттың барынша тиімді жұмсалмайтынын байқатқанын айтты.

Зорлық-зомбылық – тек ұрып-соғу емес

Сурет авторы: Alexandra Levasseur, “Blindness”

Назым Тұяқбай, Ильнара Менисова
MNU Newsroom

ҚР ІІМ ақпаратына сәйкес, ішкі істер органдары жыл сайын тұрмыстағы зорлық-зомбылық туралы 100 мыңнан астам арыз тіркейді. 2022 жылдың 10 айында денсаулыққа ауыр және орташа ауырлықтағы зиян келтіргені үшін 794 қылмыстық іс қозғалды. Ал 93 әйел отбасындағы агрессорлардың қолынан көз жұмды. 2023 жылдың басынан бері полиция тұрмыстағы зорлық-зом­былық салдарынан 18 кісі өлтіру дере­гін тіркеген. 

Әр тұрмыстық зорлық-зомбылық алдымен эмоциялық зорлық-зомбылықтан бастау алады. Күнделікті өмірде эмоциялық зорлық-зомбылықтың физикалық зорлық-зомбылықтан айырмашылығын байқау қиынырақ: ол адам денесінде із түсірмегенімен, кейде одан да жойқын әсер қалдырады. Өкінішке қарай, қоғам моральдық денсаулыққа салғырт қарағандықтан, психологиялық зорлық-зомбылықты байқамайды.  

Бишімбаевтің кейсінде де бұл оқиға көрініс тапты. Экс-министр жұбайы Салтанат Нүкенованы өлтірді деген күдікке ілінген. Осыдан екі ай бұрын отбасылық кештің бірінде Салтанат сіңлісіне психологиялық зорлық-зомбылыққа тап болғанын және күйеуінен кеткісі келетінін айтқан. Онымен қоса, Бишімбаев жұбайының жұмыс істеуіне қарсы болған және ешқайда шығармаған. Бұл алғашқы ред флаг-тардың (қауіпті сигнал) бірі еді.

Салтанаттың басынан өткен оқиға – эмоциялық зорлық-зомбылықтың бір түрі ғана. Әділетсіз сын, қорқыту, мәжбүрлеу және т.б. – терең психикалық жарақат тудыратын  психологиялық қорлаудың басқа да құралдары. Бұған қарсы тұруға бола ма? Жасырын агрессияны анықтау мүмкін бе? 

Эмоциялық зорлық-зомбылықтың қандай түрлері бар? 

Изоляция – таныс адамдармен, достармен, туған-туысқандармен сөйлесуге шектеу қою, әр іс-әрекетін қадағалап, әлеуметтік желілерде белсенді болуға тыйым салу. 

Салтанат Нүкенова мен Қуандық Бишімбаевтың қарым-қатынасы ер азаматтың қалауымен басталған. Достарының айтуынша, экс-министр бойжеткенді инстаграмда көріп, сырттай ғашық болған. 

“Өзі тауып, өзі қол жеткізді. Салтанат алғашында кездескісі келмеді. Себебі ол маньяк сияқты құрбымыздың артынан қалмаған. Оның әрекеттері бізге оны (Салтанат Нүкенова – ред.) қатты жақсы көретін сияқты көрінді”, – дейді құрбысы. 

Салтанаттың құрбылары күйеуі оған ешкіммен сөйлесуге рұқсат бермегенін, тіпті достарымен кездесу мүмкіндігінен айырғанын айтады.

“Егер біз бір жерге барсақ, оның күйеуі бізбен бірге болды. Ол оны (Салтанат Нүкенова – ред.) ешқашан жалғыз қалдырмайтын”, – деді құрбылары.

Газлайтиң – адамның сезімін құнсыздандыру, айып тағу, ойының дұрыстығына күмән келтіру. Оның салдарынан жәбірленуші өзіне деген сенімін жоғалтады. Мұнда манипулятор өзінің ойын іске асыру үшін орынсыз пікірлер мен әзіл-қалжыңдар айтып, жәбірленушінің әрекеті қате екеніне сендіруге тырысады.

25 жастағы Алматы тұрғыны Раушан Әшір өмірінің ауыр кезеңінен кейін селф-коучиң трениңіне жазылып, 2017 жылдың басында Аян (кейіпкер есімі өзгертілген – ред.) есімді психологпен танысады. 

“Екі жылдан кейін ата-анамның ажырасуы маған ауыр тиді. Сөйтіп мен оған (Аян – ред.) жеке терапияға жазылдым. Бәрі сол сәттен басталды”, – дейді Раушан. 

Оның айтуынша, Аянның психологиялық білімі жоқ. Ол өзінің “авторлық” әдістерін ойлап тапқан. Сондай сеанстардың бірінде Аян оқуға келген әйелден танымайтын адамға қоңырау шалып, телефонға анайылау дыбыс шығаруды бұйырған. Психологтың ойынша, бұл әйелдің энергиясын көтеруге, ашылуға “көмектеседі”. 

“Бірнеше жыл бұрын мен Мәскеуге оқу бабымен көшкім келді. Сол кезде ол (Аян – ред.) менің Қазақстанда қалып, оған бала туып бергенім дұрысырақ деп ойымды өзгертуге тырысты”, – дейді Раушан Әшір. 

Аянның қысым көрсеткені соншалық, тіпті Раушан “мен оған бала туып беріп, ары қарай еркін өмір сүремін” деп ойлай бастаған. Кейін бойжеткен екі психологқа барып қана, оқиғаның абсурдтығына көз жеткізген.

Жәбірленушінің сөзінше, 5 жылға созылған қарым-қатынаста Аян психологиялық басқару түрлерін қолданған. Оның ішінде нейро-лингвистикалық бағдарлау, Эриксон гипнозы, газлайтиң кездеседі. Нейро-лингвистикалық бағдарлау манипуляция арқылы қарым-қатынасқа кері әсері бар тәсілдерді пайдаланып, жәбірленушінің зорлаушыға тәуелді болып қалуына алып келеді. 

Дәл осы сияқты оқиғалар Қазақстанда жиі кездесетінін эксперттер растайды. Қазақстан қоғамдық даму институтының сарапшысы Айнұр Абайқызының пікірінше, қазақ қыздары харассментке тап болып жатқанын әрдайым түсіне бермейді.

“Олар (әйелдер – ред.) жұмыста, таксиде, көшеде, қоғамдық орындарда өздерінің шекарасына кірген адамның іс-әрекетіне романтикалық астар /әсер/ беріп, норма деп қабылдайды”, – дейді әлеуметтанушы Жаннұр Білдебаева.

Бақылауда ұстау – абьюзив қарым-қатынастың басты белгісі. Жәбірлеуші қызғаныштан жиі хабарласып, фото және видеоқоңырау арқылы есеп беруін талап етеді. Салдарынан адам артық іс-әрекет жасауға қорқып, әрдайым кінәлі сезінеді. Бұл арқылы өзін сыртқы әлемнен алыстатады.

2023 жылдың 2 шілдесі күні Ақтау қаласының су арнасынан 21 жасар Валерия Шальнованың денесі табылды. Полиция алғашында бұл деректі ҚР ҚК 105-бабы (суицидке дейін жеткізу) бойынша тіркеді. Дегенмен марқұмның туған әпкесі Каролина Шальнова сіңлісінің қоғамдық өмірде белсенді болғанын айтады. Алайда Әмір (кейіпкер есімі өзгертілген – ред.) есімді жас жігітпен кездесіп жүріп, эмоциялық әрі тұрмыстық зорлық-зомбылықтың құрбаны болған. 

Туыстары қыздың өз-өзіне қол жұмсағанына сенбей, іске Әмір қатысты деп күдіктенген еді. Араға 3 ай салып қана, мәселенің ақ-қарасы ашылып, бастапқы 105-бап ҚР ҚК-нің 99-бабы «Адам өлтіру» болып өзгертілді. 

“Ол (Әмір – ред.) өте қызғаншақ. Ол үнемі Валерияның артынан аңдып, үнемі бақылап отырды, кіммен және қайда екенін тексеріп, сол үшін үнемі жанжалдар болды. Ол (Валерия – ред.) зорлық-зомбылыққа шағымданатын, кейде тұншықтырып, денесі көгеріп жүретін”, – дейді әпкесі Каролина.

Осылайша, абьюзив қарым-қатынастың салдары мақсаты айқын адамның болашағына балта шаба алады.

Сурет авторы: Alexandra Levasseur, “The Player I”

Экономикалық/қаржылық зорлық – жәбірленушінің қаржылай еркіндігі мен ресурстарын шектеу. Әйел тұрмыс құрғаннан кейін жұбайы жұмысқа орналасуға немесе білім алуға мүмкіндік бермейді. Осылайша, әйелдің орны балалармен үйде деп сендіреді. Бұдан бөлек, жәбірлеуші несиелерді әйелінің, ал жылжымайтын мүлікті өзінің атына жазады. Яғни пәтер, үйді сату немесе кепілге қою құқығын өз атына алады. #НеМолчиKz фондының ақпаратына сәйкес, Қазақстандағы әр 10 әйелдің 7-еуі қаржылық зорлықтың кесірінен күйеуіне тәуелді болып отыр.

Президенттің бұрынғы кеңесшісі Олжас Құдайбергеновтың экс-әйелі Мөлдір Қабылова күйеуі қаржылық қысым көрсетті деп айыптап отыр. Бұл туралы Мөлдір Президентке видео үндеу жолдап, өзі хабарлаған.  

Мөлдір Қабылова «Болашақ» халықаралық бағдарламасымен екінші рет білім алып жатқан стипендиат. Ұлыбританияда бакалавриат бітірген. Ол одан кейін докторантураға оқуға түсіп, мезгілді шәкіртақысын алып отырған. Алайда күйеуімен ажырасуға арыз жазғаннан кейін, әйелінің сөзінше, Құдайбергенов 2023 жылдың ақпан айынан бастап шәкіртақының төленуін тоқтатқан. Онымен қоса, “Болашақ” бағдарламасына кепілге қойған пәтерін “тартып алып, сатып жіберген” деп кінә тағып отыр.

“Олжас жалға алынған үйдің ақшасын төлеуден бас тартты. Төрт баламмен далада қалдым”, – дейді Мөлдір Қабылова. 

Дегенмен Құдайбергенов жоғарыда жазылған айыптауларды жоққа шығарды. Істің мән-жайы әлі анықталып жатыр.

Цифрлық зорлық-зомбылық – онлайн әлеуметтік желілер мен өзге де цифрлық құралдар арқылы адамға зорлық-зомбылық көрсету. Желідегі зорлық-зомбылыққа көбінесе кибербуллиң, келісімсіз секстиң, доксиң, киберсталкиң және т.б. жатады. Бұл терминдер әлеуметтік порталдарда адамның жеке ақпаратын жария ету және оның келісімінсіз ашық жазбалар мен фотосуреттер жіберу кейстерінде кездеседі.

Жақында блогер, “Arbat.media” басылымының экс-бас редакторы Сырым Итқұловқа осындай айып тағылды. Итқұловтың бұрынғы әріптестерінің бірі, қазіргі «Ұлыс медиа» журналисі Әсем Ғұмарова болған жайды инстаграм желісінде жариялады. 

Жарияланған жазбада Сырымның қыздардың жеке шекарасын аттап, олардың қалауынсыз және тоқтаусыз ашық фотосуреттер мен хабарламалар жібергені анықталды. 

Фото: Әсем Ғұмарованың Instagram желісінен алынды

Фото: Әсем Ғұмарованың Instagram желісінен алынды

“Шынымды айтсам, Сырым, мен енді ғана есейіп, “Ордада” болғанның бәрі сенің тарапыңнан мүлдем жат нәрсе екенін түсіндім. Мен 18 жаста едім, Милана да бала еді. Бұл біздің бірінші жұмысымыз, ал сіз біздің бастығымыз болдыңыз. Сіз үнемі өзіңізді әдепсіз ұстадыңыз, қыздардың жамбасын, белін ұстап, интимдік сипаттағы хабарламаларды жазатынсыз. Мен бұған қалай жауап беретінімді білмедім”,- деген Әсем Сырымға жазған хабарламасында.

Виктимблейминг немесе жәбірленушіні айыптау  – зардап шеккен адамды кінәлап, жауапкершілікті өзіне артып қою. Мәселен, әйел адам зорлық көрсе  “өзі кінәлі”, “көзіне шөп салған болар”, “тілінен тапқан болар”, “арандатудың қажеті жоқ еді” және т.б. тіркестер жәбірленушіні болған оқиға үшін өзін кінәлі сезінуге итермелейді. 

Қараша айының басында Алматыда «В-52» барында жұмыс істейтін күзетші қызды зорлады деген іс қозғалды. Ұлжанның айтуынша, күзетші оны пышақпен қорқытып, болған оқиғаның барлығын телефон камерасына түсіріп алған. Бойжеткен полицияға арыз жазғанымен, тәртіп сақшылары зардап шегушінің өзін қорқытып, үйіне келіп, құжаттан бас тартуын талап еткен. Онымен қоса, болған жайттан кейін әлеуметтік желілерде Ұлжанның өзін барға барғаны үшін кінәлаған пікірлер саны артты.  

Instagram желісінен жинақтап алынды

Психотерапевт Ажар Сұлтанова Қазақстан және АҚШ-та тұрмыстағы зорлық-зомбылық фактілерімен жиі жұмыс істейді. Оның сөзінше, қарым-қатынас ұзақтығы неғұрлым көп болған сайын, одан құтылу соғұрлым күрделі болмақ.

“Егер абьюз бала кезден басталса, онда өз бетіңізше күресу өте қиын болады. Сізге кәсіби маманның көмегі немесе жақындарыңыздың күшті қолдауы қажет. Егер бала кезінде зорлық тәжірибесі болмаса, болашақта абьюзив қарым-қатынастың алғы белгілерін тану жеңілірек болуы мүмкін”, – деді MNU Newsroom тілшісіне берген сұхбатында.

Сұлтанованың айтуынша, біздің елде психикалық жарақат алған адамдар үнсіз қалуға және болған оқиға туралы ойламауға тырысады. Бұл жағдайды одан сайын ушықтырады. 

“Мен әйелдер өмір сүріп, күресіп жүрсін деп қолдадым. Біз «victim» – құрбан деген сөзді қолданбаймыз, «survivor» – аман қалған дейміз. Бұл сөз мұндай жағдайларға көбірек сәйкес келеді, адам өз өмірін жақсы жаққа өзгертуге барлық мүмкіндігі бар екенін түсінуі керек”, – дейді психотерапевт.

Қазақстанда комедия жанрындағы фильмдер неге көп түсіріледі?

Фото: ult.kz

Сандуғаш Фазыл
MNU Newsroom

Отандық кинематография дамып, фильмдер саны жылдан жылға артып келеді. Алайда соңғы жылдары шығарылып жатқан фильмдердің басым бөлігі комедия жанрында түсірілген.

Қазақстанда комедия жанрындағы кинолар әдетте ең көп касса жинайды. Ауқымды қаражат тапқан фильмдердің үштігінде комедия жанрындағы өнімдер көп. Атап айтқанда, продюсер Нұрлан Қоянбаевтың “Түркиядағы қазақша бизнес” фильмі 1,185,801,720 теңге табыспен көш бастап тұр. Ал екінші орынға танымал вайнер Жахан Отарғалиевтің “Джохан” фильмі тұрақтап отыр. Оның кассалық табысы 856,167,410 теңгені құраған. Табысты үштікті “Келінжан” фильмі түйіндеп тұр. Оның табысы 694,231,731 теңгеге жеткен.

Жыл өткен сайын Қазақстанда түсірілетін толықметражды фильмдердің саны артып келеді.  Zakon.kz  порталының дерегінше, 2022 жылы жалпы есеппен 38 фильм жарыққа шыққан. Оның 27-сі комедия жанрында түсірілген. 

1 Түркиядағы қазақша бизнес 1 185 801 720
2 Джохан 856 167 410
3 Келінжан 694 231 731
4 I GO TO SCHOOL 556 844 180
5 Күшік құда 544 794 274
6 Бойдақ күйеу 551 224 990
7 Бишарашки 533 941 570
8 Пацанская история  525 941 180
9 Моя большая казахская семья 325 557 220
10 Донор 317 487 180

Дереккөз: zakon.kz

Киносыншы Әлімақын Жанболат комедия жанрындағы фильмдерді түсірудегі басты мақсат – көрермен сұранысына қарай касса жинау деп түсіндірді. 

“Кино көрермен талғамын ғана көздеп, көрсетілім санын көбейту мақсатында түсірілсе, ол жерде өнер ұғымы жоғалады. Қазіргі таңда ұлттық идея, биік авторлық шешімдер, өнер мен кино тілі деген дүниелерді коммерциялық жобалардан іздеу мүмкіндігі болмай тұр”, – деді Жанболат. 

АҚШ-тың кино өндірісінде де комедия жанрында көп картина шығады. Бірақ одан өзге жанрлар да кенде қалмаған. Америкалық продюсерлердің фильм түсірудегі негізгі мүддесі оның табыс табу мүмкіндігін анықтау болып саналады. Бұл жағынан олардың өнерге қарағанда бизнестік мотиві жоғары екені көрінеді. Фильм сәтті шықпай қалса, оның жалғасы түсірілмейді. 

Ал еуропалық кинорежиссерлер көбіне авторлық фильм түсіруге тырысады. Десе де, оларда америкалық өнім секілді жаппай танымал болу ықтималдығы төмен. Себебі режиссердің авторлық шешімдері бизнеске қарағанда, өнерді алға қою есебінен шығады. 

Режиссер әрі сценарист Қағанат Мұстафиннің айтуынша, комедиялық фильмдерді түсіру арзан. 

“Комедия жанрында фильм түсіру үшін бар болғаны бір не екі локация және бір не екі үй ғана керек. Ал тарихи кино болатын болса, костюм тігу, реквизит табу дейтін тұстары көп. Оның бәрін жалға алу қымбат. Одан да режиссерлерге комедияны 50,000,000-70,000,000 теңгеге түсіріп тастаған оңай. Ол өз қаражатын ақтайды”, – деді Мұстафин. 

Ticketon.kz сайты апта сайын ең көп касса жинайтын фильмдердің тізімін ұсынады. Тізімнің жоғары санатына былтырғы желтоқсаннан бері 46 қазақстандық фильм ілінген. Олардың басым бөлігі – комедия жанрындағы фильмдер. 

Фото: egemen.kz

Астана тұрғыны Аяна Мырзахмет Қазақстандағы фильмдер жанрының аясы тарылып кеткенін айтты. Оның ойынша, отандық кинематографияда салмақты фильмдер жеткіліксіз.

“Бізде комедиялық фильмдер өте көп. Оның ішінде келін мен ене, әйел мен күйеу қарым қатынасы жиі қозғалады. Соның салдарынан келінді құл көру деген сияқты таптауырындардан айырыла алмай жүрміз”, – дейді Мырзахмет.

Тағы бір елорда тұрғыны Алуа Рысқожаева бұл пікірмен келіспейді. Оның ойынша, комедиялық фильмдерде ене мен келін арасындағы қарым-қатынасты әзіл арқылы көрсетеді. 

“Бұл мәселе өте өзекті. Қазіргі қазақ қоғамында ене мен келіннің бастары сыйыспай қаншама отбасының шаңырағы шайқалып жатыр. Сол үшін осындай тақырыптағы фильмдер көп болғаны абзал. Себебі сол арқылы отбасы мүшелері бір-біріне түсіністікпен қарап, көздерін ашады”, – деді Рысқожаева.  

Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығы басқарма төрағасының орынбасары Бауыржан Шөкеновтың айтуынша, 2022 жылға дейін Қазақстанның прокат нарығы 20,000,000,000 теңгені құраған. Ол оның 40%-ы отандық фильмдерге тиісілі. 

Киносыншы Дана Әмірбек отандық киноның өз деңгейінде дамымай жатқанын білікті сценаристердің жоқтығымен байланыстырады.

“Жанрлық фильмнің түп-негізі – сценарий. Жазылған дүниең әу бастан драматургиялық тұрғыда әлсіз болса, соңында тәуір дүние шығады деп үміттенудің қажеті жоқ”, – дейді киносыншы. 

Әмірбек қазақстандық кинематографияның комедия жанрына ойысуын әрі фильмдердің сапасыз болуын нарыққа түрлі әзіл-сықақ шоулар мен танымал тамадалардың араласуымен байланыстырады. 

“Тамадалар режиссер атанған заманда экранымыздың тойға айналуына таңқалудың қажеті жоқ. Әркім өз өресіне сай сөйлеп, ой айтады”, – деді киносыншы. 

Елімізде ҚР мәдениет және спорт министрлігі тапсырысы бойынша тарихи фильмдер де түсіріледі. 2019 жылы шыққан Ақан Сатаевтің “Томирис” фильміне мемлекет тарапынан  3 850,000,000 теңге бөлінген. Ал кассадан түскен табыс шамамен 562,000,000 теңгені құраған. 

2022 жылы режиссер Алдияр Байрақымов түсірген “Паралимпиец” фильмі көрерменге жол тартты. Фильм спорт, драма жанрында түсірілген. Кассадан түскен табыс – 44,000,000 теңге. 

Режиссер Мұрат Есжан комедия жанрындағы фильмдердің көп болуын индустрия жағынан прогресс санайды. Оның айтуынша, 5 жыл бұрынғы жағдаймен салыстырғанда отандық фильмдердің саны әлдеқайда артқан. 

Режиссер фильмдерді мазмұндық жағынан сапасыз деп есептейтінін айтады. Оның сөзінше, сценаристер бір-бірінен көшіріп, кино дайындықсыз түсіріле берсе, ол көрерменнің талғамының төмендеуіне әкеледі. 

“Бізде мемлекеттік тапсырыспен тарихи кинолар, драмалар да түсіріліп жатыр. Бұл жердегі мәселе – олардың жеткіліксіздігі. Мемлекеттік қаржыландырумен түсіріліп жатқан драмалар, артхаустық, фестивальдық фильмдер, тарихи кинолар көбірек жарнамаланып, көбірек үлкен экрандарға шығуы керек”, – деді Есжан MNU Newsroom тілшісіне берген сұхбатында. 

Мұрат Есжан – биылғы ең көп касса жинаған фильмдердің бірі “Міржақып. Оян, казақ!” фильмнің режиссері. Фильм алдымен алты сериядан тұратын нұсқамен өткен жылы шығарылды. Ол YouTube желісінде қолжетімді болса да, жаппай көріле қоймайды. Биыл үлкен экрандарға шығарылғанда, халық сұранысы күрт артты. 

Мұрат Есжан туындысы бір аптада  107,067,000 теңге табыс тауып, көсбасшылардың біріне айналды. Бастапқыда “Міржақып. Оян, казақ!” фильмі прокатқа шыққаннан кейін 1 аптадан соң, кинотеатрлардан алынып тасталған болатын. Кейіннен көрерменнің талабы бойынша кері көрсетіле бастады. 

Фото: ticketon.kz

Chaplin Cinemas кинотеатрлар желісінің коммерциялық директоры Дмитрий Кириенко ұлттық киноны қолдау және дамыту контент тәуекелін бөлудің ұзақ мерзімді саясатының бөлігі екенін айтты. Оның сөзінше, отандық киноның үлесі тұрақты түрде өсіп келеді. 

“2014 жылы небәрі 9 отандық фильм жарыққа шықты. Оның жалпы көрсетілімдегі үлесі 7,6% болды. Ал 2017 жылы көрсеткіш 10%-ға көтерілді. 2018 жылы 16% болса, 2020 жылы 32%-ды  құрады.  Осы жылдың бірінші жартысында отандық кино жалпы кассалық түсімнің 47,5%-ын құрады. Ал биылғы 11 айдың орташа көрсеткіші – 23%,” – деді Кириенко. 

Кинотанушы Баубек Нөгербек комедиялық фильмдердің көрерменге жиі ұсынылуының кері әсері де барын айтады. 

“Әрине, ойын-сауық фильмдері де болуы керек. Бірақ киноны өнер деп қарастырсақ, ойын-сауық комедияларды өнер туындысы деп айта алмаймыз. Бұндай фильмдердің көп болуы – регресс. [Бұл] сценаристерде тақырып пен идея тапшылығы барын көрсетеді,” – деді Нөгербек. 

Елорда тұрғыны Ермахан Рахман кинотеатрға тек миын сергіту үшін баратынын және фильмдердің кемшілігіне аса мән бермейтінін айтты. 

“Кино оң мақсатта түсірілсе және көрерменге пайдасын тигізсе болды. Қалғандарына көңіл аудармаймын. Фильм қарағанда оның жаман тұстарын іздегім келмейді. Сондықтан отандық комедияларға көзқарасым түзу”, – дейді Рахман. 

Chaplin Cinemas компаниясы дерегінше, комедия – жоғары сұранысқа ие, прокатқа берілетін ең ұзақ жарлардың бірі. Қазақстандық драмалар мен экшн-фильмдерге сұраныс төмен. Олар көп жағдайда бір аптадан екі аптаға дейін көрерменге ұсынылады.

Қазақстан мен Қытай арасындағы визасыз режим

Фото: azattyq-ruhy.kz

Әмина Козбакова
MNU Newsroom

Қазақстандықтар 10 қарашадан бастап Қытайға визасыз қатынауға мүмкіндік алды. Осы жылдың 17 мамырында Қазақстан мен Қытай билігі өзара визалық талаптардан босату туралы келісімге қол қойды. Бұл келісімге халық арасында наразылық болғанымен, жоба екі жақты келісіммен іске асты.

Не себептен Қытай азаматтары өткен жылдан бастап елімізге визасыз кіре алады?

2017 жылы Қытай азаматтары үшін Қазақстанға қатынауға визасыз тәртіп енгізілді. Бірақ осы уақыт ішінде Қытай тарапы қазақтарға мұндай шекаралық жеңілдіктерді  ұсынбағанын айта кету керек. 

2022 жылдың 8 шілдесінен бастап Қазақстан Қытай, Иран және Үндістан азаматтары үшін 14 күндік визасыз режим ашты. 

“Қазақстан Үндістан, Иран және Қытай азаматтары үшін біржақты тәртіпте визасыз режим ашады. Сонымен бірге Үндістан мен Қытай үшін 72 сағаттық визасыз арнайы транзиттік режим қолданысын тоқтатты”, – деп хабарлады Ішкі істер министрлігі көші-қон қызметі.

Визасыз режим шарттарына сәйкес, Үндістан, Иран және Қытай азаматтары шекарадан өткен сәттен бастап 14 күнге дейін Қазақстанға визасыз кіріп, ел ішінде қатынай алады. 

“Іскерлік, жеке және туристік мақсаттағы сапарларға рұқсат етіледі”, – делінген ресми хабарламада.

Визасыз режимде Қазақстанда болу жалпы мерзімі әрбір 180 күндік кезең ішінде 42 тәуліктен аспауы қажет. Осы шартты бұзған шетелдікке айыппұл салынады немесе оны қамауға алу, елден шығару және 5 жылға келуге тыйым салу бойынша әкімшілік жауапкершілік тағайындалады. 

“Сонымен қатар, шетелдік азаматтарға визасыз режим аясында ақылы қызмет түрлерін жүзеге асыруға тыйым салынады. Ол үшін қабылдаушы тарап республикада жұмыс істеуге алдын ала тиісті рұқсат пен виза алу міндетті”, – деп түсіндірді комитет баспасөз қызметі. 

Қытай мен Қазақстан арасындағы шекара ашықтығының әсері қандай?

Қазақстан күрдтер қауымдастығының вице-президенті, саясаттанушы Аладин Мұстафаев визалық талаптардан өзара босату туралы келісім Қазақстан азаматтары үшін кемшілік немесе қауіп емес, керісінше жаңа мүмкіндік болады деп есептейді.

“Тағы бір артықшылық– бүгінде бізге қажет инвестиция ағыны. Визасыз режиммен елдер арасындағы логистикалық процесс жеңілдетіледі, демек тауар айналымы артады. Кейбір қазақтар Қытай азаматтарының көптеп келуінен қорқады. Бірақ бұл мәселе ауқымды болады деп ойламаймын“, – деп атап өтті саясаттанушы.

Алайда, белгілі қоғам қайраткері, экономист және саясаттанушы Айдар Әлібаев бұл оймен келіспейді. Сарапшының айтуынша, визалық режим екі ел арасындағы сауда қарым-қатынасының дамуына кедергі болған жоқ. Визасыз режим туристердің ағылуына белгілі бір дәрежеде ықпал етуі мүмкін, бірақ ауқымды ағын болмайды деген ойда.

“Елімізде инфрақұрылымның жоқтығы қытайлықтардың Қазақстанға туристік бағыт ретінде келуге деген құштарлығын тез суытады. Біз 30 жыл бойы туризмді дамытуға тырысып келеміз, алайда визасыз елдерден жаппай туристер ағыны байқалмайды”,- дейді Әлібаев.

Фото: kun.uz

Қытай инвестициясы Орталық Азия елдерінің аумақтық тұтастығына қауіп төндіре ме?

Қытайдың Орталық Азиядағы инвестициясының көлемі 2022 жылдың соңына қарай 15 миллиард долларға жетті. Қытай мұнай мен газды барлау, цифрлық технология сияқты салаларда бірқатар жоба бастады.

2022 жылы Қытайға Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркіменстан және Өзбекстаннан ауыл шаруашылығы, энергетика және минералды өнімдер импорты 50%-дан асса, Қытайдан механикалық және электронды өнімдер экспорты 42%-ға өсті.

Сәуір айының соңында Қазақстан мен Қытай 565 миллион доллардан асатын келісімшартқа қол қойды. Осылай 2022 жылдың соңында ҚР мен ҚХР арасындағы өзара сауда 24 миллиард долларға жетті. Қазақстан Қытайға мұнай мен мысты, табиғи газды, уран және күнбағыс майын экспорттайды.

Ұлттық статистика бюросының дерегінше, 2022 жылы Қазақстан мен Қытай арасындағы тауар айналымы 24,1 миллиард долларға жетті. Қазақстандық өнімдердің Қытайға экспорты 13,1 млрд АҚШ долларын құрады, бұл 2021 жылмен салыстырғанда (9,72 млрд АҚШ доллары) 34,7%-ға артық. Қытайдан Қазақстанға импорт шамамен $11 млрд құрады, бұл 2021 жылмен салыстырғанда (8,24 млрд доллар) 33,5%-ға артық.

Айдар Әлібаев жуырда берген сұхбаттарының бірінде Қазақстанның Қытайға ең алдымен экономикалық жағынан өте тәуелді екенін айтады. Оның айтуынша, өз азаматтарын сыртқы агрессиядан қорғай алатын сапалы армиясы жоқ ел қарызы үшін болашақта тәуелсіздігінен де айырылуы мүмкін.

“Қытай – ойын ережелері қалыптасқан ежелгі мемлекет. Жұмсақ экономикалық саясат қолдана отырып, олар қазірдің өзінде африкалық елдердің үлкен аумағын сатып алып, бүкіл әлем бойынша стратегиялық өнеркәсіптік нысандарды басып алуда“, – деп түсіндірді саясаттанушы.

Бірақ саясаттанушы Талғат Қалиев Қытай мұндай мақсат жолында ғасырлар бойы қалыптасқан беделін жойып, сенімді серіктес және геосаяси көшбасшы имиджін құрбан етпейтініне сенімді.

“Қытай әлемдегі экономикасы дамыған мемлекеттер тізімінде екінші орында. Қытай тек Қазақстан мен Орталық Азияның республикаларына ғана емес, барлық дамушы елдерге де қомақты инвестиция құюда. Қытай жаһандық экономикадағы ойыншыға айналды, сондықтан оның тек экономикалық дамуға мүдделі деп ойлаймын“, – деп атап өтті саясаттанушы.

Сауда статистикасы бойынша Қытай Қазақстан үшін басты серіктестердің бірі болып саналады. 

Визасыз  тәртіптің талаптары

Қазақстан мен Қытай үкіметі арасындағы визалық талаптардан өзара босату туралы келісім бойынша екі елдің азаматтары жеке істер, туризм, медицина, халықаралық тасымалдау, транзит, сондай-ақ іскерлік мақсаттар (келісімшарттар жасау, келіссөздер жүргізу, консультациялық қызметтер көрсету және басқа да іскерлік мақсаттар) үшін визалық талаптардан босатылады. Мемлекеттік шекараны кесіп өткен кезден бастап 30 күннен аспайтын мерзімге ел аумағына кіру, шығу, транзитпен өту кезеңі 180 күн ішінде барлығы 90 күннен аспауға тиіс.

Егер келісім орнатқан бір ел азаматтары екінші тарап мемлекетінің аумағына кіруге ниет білдірсе, алайда сапар мақсаты жоғарыда көрсетілгендерге сәйкес келмесе, онда олар екінші тарап мемлекетінің аумағына кірер алдында тиісті виза алуыға міндетті.

Қазақстан Республикасы азаматына шекарадан өтуге жарамды құжаттар:

  • ҚР азаматының төлқұжаты;
  • ҚР қайту туралы куәлік.

ҚХР жол жүру құжаттары мыналар:

  • ҚХР азаматының жартылай қызметтік төлқұжаты;
  • ҚХР азаматының паспорты;
  • ҚХР уақытша жол жүру рұқсаты.

Келісімде сондай-ақ мемлекеттің азаматтары халықаралық жолаушылар тасымалы ашық өткізу пункттері арқылы қатынауға және қабылдаушы мемлекеттің заңнамасын сақтауға міндетті екені көрсетілген.

Фото: kazpravda.kz

Қытайға визасыз кімдер қатынай алмайды?

Қытай мен Қазақстан арасындағы визасыз режим, барлық азаматтарға ортақ тәртіп емес. Бұл Қытайға жұмыс бабымен баратын журналистерге қолданылмайды.

Қазақстандағы ҚХР Бас консулы Цзян Вэйдың айтуынша, бұл режимніңі мақсаты- туыстармен кездесу, жеке сапар немесе саяхаттау. Режим 30 күнге дейін жарамды. Сондықтан жұмысқа немесе оқуға барғысы келетіндер арнайы виза алуға міндетті.

Бұл Қытайға оқиғаларды жариялау үшін немесе пресс-турмен баратын журналистерге де қатысты.

“Өйткені бұл – жұмыс. Бірақ журналист жақындарына баратын болса, оған виза қажет емес. Бұл сапардың мақсатына байланысты”, – деп түсіндірді Цзян Вэй.

Ал, қазақстандық саяхатшылардың көпшілігі бұл жаңалықты қуанышпен қабылдап отыр. Өйткені бұрын Қытайға туристік визаны алу қиын еді. Визаны рәсімдеу 10 күнге жуық уақыт алды.

Сонымен қатар, Цзян Вэй қазақстандық кәсіпкерлерге қатысты 2023 жылғы 7 қарашадан бастап күшіне енетін Қазақстан мен Қытай арасындағы консулдық легализацияны жою туралы конвенция туралы жаңалықты да атап өтті.

“Кәсіпкерлер үшін бұл өте маңызды, іс сапарлар мен құжаттарды рәсімдеу ыңғайланды. Енді консулдық заңдастыруды рәсімдеудің қажеті жоқ”, – деп қосты Бас консул.

Министрлік Қазақстан мен Қытай арасындағы визалық талаптардан өзара босату туралы келісімге 2023 жылғы 17 мамырда Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қытайға сапары кезінде қол қойылғанын түсіндірді.

“Осы келісімді іске асыру тәртібі мынадай: құжаттың 11-бабына сәйкес, тараптардың  ішкі мемлекеттік рәсімдердің орындалғаны туралы хабарламаны алған күнінен бастап 30 күн өткен соң күшіне енеді. Қазіргі уақытта қазақстандық тарап барлық мемлекетішілік рәсімдерді аяқтап, биыл 28 шілдеде Сыртқы істер министрлігі ҚХР Сыртқы істер министрлігіне тиісті хабарлама жолдады”, – деді  СІМ Коммуникациялар департаментінің өкілі Айбек Смадияров. 

Қазақстан мен Қытай азаматтар туралы ақпарат алмасады 

Мәжілістің жалпы отырысында “Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қытай Халық Республикасының Үкіметі арасындағы Тараптар мемлекеттерінің азаматтарына қатысты ақпарат алмасу туралы келісімді ратификациялау туралы” заң жобасын қабылданды. Келісімге Мемлекет басшысының Қытайға сапары барысында 17 мамырда қол қойылды.

“Құжат төрт бағыттан тұрады. Олар – екі елдің келген азаматтары берілген визалар, келу және болу тәртібін бұзу, азаматтыққа қабылданған адамдар туралы ақпаратпен алмасу. Бұл мәліметтер қос азаматтыққа қарсы күрес, заңсыз көші-қон арналары жолын кесуге септігін тигізеді”, – деді Ішкі істер министрі Ержан Сәденов.

“Азаматтық туралы ақпарат тек сұрау бойынша дипломатиялық арналар арқылы беріледі. Тегі, аты, туған күні мен жері, азаматтығы, ұлты, төлқұжат деректері, фотосуреттер тоқсан сайын жіберіледі”, – деп хабарлады сенатор Мұрат Қадырбек.

Сенат Қазақстан мен Қытай арасында азаматтар жайлы мәлімет алмасу туралы келісімді ратификациялады.

Қазақстанның Ішкі істер министрлігі атап өткендей, бұл келісім екі ел арасындағы визасыз режимді қауіпсіз ету үшін маңызды қадам.

“Бұл келісім өзара өте маңызды, себебі қазір визасыз жүру басталса, екі жақтан да азаматтар ағыны артады. Ал заңсыз көші-қонды бақылау үшін олар (ҚХР билігі ) ақпарат алмасады міндетті шарттардың бірі ретінде ұсынды”, – деп түсіндірді ҚР Ішкі істер министрінің орынбасары Игорь Лепеха.

Бұл ақпарат елдерге қос азаматтықпен күресу және заңсыз көші-қон арналарының жолын кесу үшін қажет.

Келісімді іске асыру жөніндегі құзыретті орган ретінде Қазақстан тарапынан – ішкі істер министрлігі, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі, Қытайдан Сыртқы істер министрлігі мен көші-қон істері жөніндегі мемлекеттік басқармасы белгіленді.  

Қазақстан Республикасы Ішкі Істер министрі Ержан Сәденов келісімде егемендікке, қауіпсіздікке қауіп төнген немесе заңды бұзған жағдайда өтініштерді орындаудан бас тарту мүмкіндігі қарастырылғанын атап өтті.

Тараптар алмасатын азаматтар туралы мәліметтерге азаматтардың тегі, аты, әкесінің аты (орыс және латын тілінде емлесі), жынысы, туған күні, туған жері, азаматтығы, сериясы, нөмірі, берілген күні, тиісті құжатты берген орган, ұлты, фотосуреті жатады.

Сондай-ақ мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету, қоғамдық тәртіпті сақтау немесе халықтың денсаулығын сақтау мақсатында тараптардың әрқайсысының келісімді толық немесе ішінара уақытша тоқтатуға құқығы қарастырылған.

Тараптар келісімді уақытша тоқтатқанын немесе оның толықтай күшін жойғаны туралы бір-бірін алдын ала, бірақ шешім қабылданған кезден бастап 72 сағаттан кешіктірмей дипломатиялық арналар арқылы хабардар етуге міндетті.

Бүгінгі таңда Қазақстан бес мемлекетпен (Әзербайжан, Беларусь, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан) осындай екіжақты келісім орындауда.  

Фото: newsroom.kz

Визасыз режимнің қазақстандықтарға пайдасы

«Kazakh Tourism» АҚ басқарушы директоры Даниэль Сержанұлының айтуынша, қытайлық туристер үшін визасыз кіру мерзімін 14 күннен 30 күнге дейін ұлғайту бизнеске көбірек пайда табуға мүмкіндік береді. Квазимемлекеттік компанияның мәлімдеуінше, 2022 жылы қазақстандық бизнестің Қытайдан келген туристерден түскен табысы 16 миллион АҚШ долларына жетті, бұл 2021 жылмен салыстырғанда (8,9 миллион АҚШ доллары) екі есе дерлік көп. Бұған дейін Қытайға барғысы келетін қазақстандықтар үшін туристік виза алу міндетті болатын.

Визасыз тәртіп пен шетелдік жұмысшылардың Қазақстандағы жағдайы

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметінше, Қазақстандағы квота бойынша жұмыс істейтін шетелдік жұмысшылар санының шарықтау шегі 2015 және 2016 жылдары болды ( 37,9 мың және 36,8 мың адам). Одан кейінгі жылдары олардың – 1,4 есеге дейін төмендеуі байқалды.

Шетелдік жұмысшылар санының төмендеуі  ішкі еңбек нарығын қорғау үшін бойынша қабылданған шаралармен байланысты. Осылайша, Қазақстан Үкіметі 2020 жылы шетелдік жұмыс күшін тарту квотасын 2019 жылмен салыстырғанда 40%-ға қысқартты. 

Одан кейінгі жылдары шетелдік жұмыс күшін тарту квотасы 29,3 мың орыннан аспады. Биыл 22,2мың жұмыс орны бөлінді, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 6,1 мыңға аз.

2023 жылдың ақпаратына сүйенсек  арнайы рұқсаты бар кәсіпорындарда 14,4 мың шетелдік азамат жұмыс істейді. Бұлар  Қытай – 3493, Үндістан – 1722, Түркия – 1483, Өзбекстан – 1461 азаматтары.

Шетелдік мамандардың басым бөлігі құрылыс саласында – 5 262 адам, тау-кен өнеркәсібі мен карьерлерді қазуда – 1 441 адам, ауыл, орман және балық шаруашылығында – 1 143 адам, кәсіптік, ғылыми және техникалық қызметте – 979 адам, өңдеу өнеркәсібінде – 883 адам жұмыс істейді.

4 қараша күні Шанхайда жұмыс сапары аясында Қазақстан Премьер-Министрі Әлихан Смайылов ҚХР Мемлекеттік кеңесінің Премьері Ли Цянмен кездесті. Екі елдің үкімет басшылары сауда-экономикалық ынтымақтастықтың өзекті мәселелерін талқылады. 

“Қазақстан Президенті мен ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің жақында өткен келіссөздері “алтын 30 жылдықтың” келесі дәуірінде Қазақстан-Қытай ынтымақтастығын жаңа мазмұнмен толықтыруға мүмкіндік берді”, – деді Премьер-Министр.

«Олардың ашкөздігі адамдардың өліміне себеп болды». Қазақстанда кеншілер құқығы неге қорғалмайды?

Фото: zakon.kz

Айым Жаныбекова
MNU Newsroom

29 қазанда Қарағанды ​​облысында Костенко көмір кенішінде метан жарылысы болды. Апат кезінде ішінде 252 кенші болған. Олардың 205-і ғана жер бетіне шығып үлгерген. Құтқару жұмыстарына жедел штаб пен жергілікті төтенше жағдай департаменті ресурсы араласты. 

Жарылыс толқынынан 2 шақырым радиустағы аудандарда байланыс үзілді.  Сағат 16:00-дегі жедел штабтың мәліметі бойынша, кеннің бірнеше аумағында өртпен күрес жалғасты. Сол күні кешке 45 кеншінің денесі табылғаны белгілі болды. Ал 46-шы кеншінің денесін 9 күннен кейін жер бетіне шығару мүмкін болды. Жарылыстан тағы 24 кенші жарақат алған. Олар емханаға жеткізіліп, көмек көрсетілді. 

Павлодардағы кеншілер қауіпсіздігі бойынша маман Қанаттың (есімі өзгертілді) ойынша, «АрселлорМиттал Теміртау» кенішінде ең қарапайым қауіпсіздік жағдайлары да жасалмаған. Ол кеніште газ шыққан кезде газ жүйесінің сенсоры, төтенше жағдай жайлы ақпаратты автоматты түрде жіберуі керек еді деп есептейді.

“46 кеншінің ескертуді естімей, жерастында қалып, қаза табуы мүмкін емес. Адамдар тіпті апат орын алғаны жайлы білмеді, шығуға уақыттары болмады. Егер оларда газ жүйесі болса, жерастында қалған кеншілер хабардар болатын еді. Екі нұсқаның біреуі орын алды: Кеніште газ жүйесі ескірген немесе  мүлдем жоқ”, – деді ол. 

Фото: inbusiness.kz

Соңғы 18 жылда «АрселорМиттал. Теміртау» кеніштерінде 155 кенші қаза тапты.

Төтенше жағдайлар министрлігі дерегінше, «АрселорМиттал Теміртау» кәсіпорнында 2005-2021 жылдар аралығында 26 апат тіркелген. 98 адам қаза тапқан. 23 кенші жеңіл, ал 34-і ауыр жарақатпен аман қалған. 

2022 жылдың қарашасында  “АрселорМиттал Теміртау” меншігіндегі Ленин атындағы кеніште болған апат салдарынан бес кенші қаза тапты. Осылайша қаза тапқандардың жалпы саны жүз адамнан асты. Ал осы жылдың тамыз айында “Қазақстандық” кенішінде апат болып, тағы бес кенші өмірден озды. Қазандағы Костенко апатын есептегенде соңғы 18 жылда бір компанияға тиесілі кеніштердегі қауіпсіздікті сақтамау салдарынан жалпы саны 155 кенші қаза болған. 

Zakon.kz басылымының жазуынша, Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан бері кеніштегі апаттардан 183 кенші қаза тапқан. 

1994 жылдың көктемінде Саран қаласы маңындағы Ақтас ауылындағы кеніште өрт салдарынан 11 кенші мерт болды. Бірнеше ай өтпей Шахтинск қаласына жақын орналасқан «Қазақстандық» кенішінде конвейер дрейфінде газ бен көмір шаңы жарылысынан 14 адам қаза тапты.

2006 жылы Шахтинск қаласындағы «Ленин» кенішінде ірі апат болды. Метан жарылысынан 41 адам қаза тапты. Ал 2013 жылы Қарағанды ​​облысындағы «Абай» кенішінде 400 метр тереңдікте метан-ауа қоспасы жарылып, нәтижесінде өрт шықты. Апат салдарынан 30 адам қаза тапты, 21 адамның мәйіті табылмады. «Ақтөбе мыс компаниясының» төрт қызметкері жарылыс жұмыстарын жүргізу кезінде қаза болды. 

Аталған апаттар толық тізімнің бір бөлігі ғана. 

 «Олардың ашкөздігі адамдардың өліміне себеп болды»

Медет (есімі өзгертілді) есімді екібастұздық 40 жыл бойы кенде істеген. Биыл зейнетке шыққан ол Қазақстанда кеншілерге жағдай жасалмағанын айтты. 

“Қызметім электромонтер. Жұмысым жоғары электр кернеуімен байланысты, ең қауіпті қызметтердің бірі. Ол 10 000 вольт айнымалы тоқпен жұмыс істедім, ол соққанда адамды өлтіріп қана қоймай, денені танымайтындай күйдіріп жібереді”, –  дейді ол MNU Newsroom тілшісіне.

Сөзінше, оған жұмыс кезінде қажет құрал саймандар мен арнайы киім толық берілмеген. Одан бөлек, техникалық құжаттама толық қамтылмаған. Ал тепловоз қозғалысы не газ ластануы туралы да ақпаратты алдын ала алу мүмкін болмаған. 

Кеншінің наразылығын тудырған жалақы мәселесі де бар. Оның айтуынша, отбасында бала болса күнделікті шығындарды есептегенде, жалақы мардымсыз. Ол балабақшаға, балаға киім алып беру,  олардың білім алатын орталықтарына, тіпті күн сайын құны өсіп келетін комуналды төлемдерге, алған жалақы бірден кетеді дейді.

“Басшылықты тек көмір өндіру ғана мазалайды. Кеншілер қандай жағдайда жұмыс істеп жатқанына мән бермейді. «АрселорМиттал Теміртау» кенінде болған апат басқа кендерде болуы тіпті мүмкін. Табыс аздығынан кеншілер қауіпті жағдайда жұмыс істеуге мәжбүр. Менің ойымша олардың ашкөздігі адамдардың өліміне себеп болды”, –  деді ол. 

Фото: m24.ru

Кендегі жұмыс кезінде мерт болған әке

Екібастұз қаласының тұрғыны Серік Тілеубек қазір кенші болып еңбек етеді. Оған дейін мұнда Серіктің әкесі электр маманы болған. Оның айтуынша, әкесі 56 жасында кендегі жұмыс кезінде мерт болған. 

“Қараша айының аяғында, кеніштің аймағында толған ағаш бұтақтары жатты. Оларды жинауға жоғарыдан бұйрық беріліп, электриктерді аумақты тазартуға жіберді. Жұмысшыларға бұтақтарды «Зил» атты жүк көлігіне жинауы керектігі айтылды. Әкем епті адам еді, бұтақтарды тез жинау мақсатында жүк көлігінің үстіне шығуды ұйғарды. Төменнен бір адам жинаса, екіншісі қабылдап тұрды. Жүк көлігі биік болған, қателеспесем 2,5 метр. Бұтақтарды үстіне жіберу қиын болды, арнайы баспалдақ берілмеген. Әкем аяғы тайып, жүк көлігінен құлаған кезінде басынан соққы алып, бесінші-алтыншы омыртқасын сындырып алды”, –  дейді Тілеубек.

Ол жұмыс берушінің кінәсін растайтын құжаттарды түгелдеп жинаған. Оның айтуынша, қызметкерлерге жұмыс процесі жайлы бұйрық жазылмаған. Әдетте, жұмыс жоспарын ұсақ-түйегіне дейін жазу міндеттеледі. Содан басшылық жұмыскерлерге тиісті экипировка бермеген. Әкесі қыс кезінде, көктайғақ далаға көктемгі аяқ киіммен шыққаны жайлы айтты.

“Құжаттарды жинап, бас директорға бардым. Оларды сотқа беруге толық құқығым болды. Сол кезде, өлімге әкем өзі кінәлі екенін құжатқа жазуды сұрады. «Әкеңді ешкім қайтарып бере алмайды, ал кәсіпорынымызда бұл қара дақ болып қалады» деді ол,” – деді Тілеубек MNU Newsroom тілшісіне.

Оның айтуынша, басшылық үнсіздік үшін, жерлеу рәсімін өздері қолға алып, отбасына әкесінің он жылдық жалақысын төлеуге, жұмысқа орналасуға көмектесуге уәде берген. Сол күндері қаржылай қиындықта болған Тілеубек келісімге келген. 

Кәсіподақ кеншілер құқығын қорғай ма?  

Кәсіподақ – жұмысшылардың біріккен ұйымы. Оның негізгі міндеті  – кеншілердің еңбек жағдайын жақсарту, жұмысшылардың құқығын қорғау. Кәсіподақ пен кеніштің арасында ұжымдық шарт болады. Құжатқа сәйкес, келісім-шартқа отырған жұмысшылардың жалақысының 1 пайызы кәсіподақ қызметіне жіберіледі.

Екібастұздағы кеншілердің құқығын қорғайтын кәсіподақ басшысы Таңат (есімі өзгертілді) кеншілердің жұмысын жақсарту мақсатында не қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін мерзімді түрді қызмет орындарын аралайтынын айтты. 

“Жұмыс орнында қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін техникалық инспекторлар атынан кәсіподақ қауіпсіздік ережелерінің сақталуын қадағалайды. Қауіпсіздік ережелерін сақтау бойынша профилактикалық жұмыстарды жүргізеді. Жұмыс берушіге жабдықты жаңарту және жұмыс орнындағы жағдайды жақсарту міндеті жүктелген. Қауіпті жағдайда жұмыс атқаратын қызметшілерге кәсіподақ атынан санаториялық-курорттық емделуге тегін жолдамалар беріледі”, – деді ол.

Десе де, екібастұздық кеншілер кәсіподақ жұмысына қанағаттанбайтынын білдірді. Олардың ойынша, қарапайым арнайы киім де уақытылы берілмейді. 

Екібастұздық кенші Олжас Болатовтың сөзінше, жұмыс киімінің сапасы өте нашар. “Жазғы да, қысқы да экипировка бір жылға шыдамайды” дейді.

“25 жыл бұрын экипировканың сапасы жақсырақ болса, қазір басшылық белсенді түрде барлық қаражатты үнемдеп жүреді. Сәйкесінше, кеншілерге арзан форма беріледі, ал кәсіподақ оны қадағаламайды,” – деді Болатов.

Теміртаудағы кен орындарына 30 жыл бойы үнді текті ағылшын миллиардері Лакшми Миттал иелік етті. Қазақстан үкіметі 8 желтоқсанда “АрселорМиттал Темиртау” компаниясының жаңа инвесторын жариялады. Ол – Allur Auto компаниясы жетекшісі Андрей Лаврентьев.

Өнеркәсіп және құрылыс министрі Қанат Шарлапаев келіссөз барысында компания 286 миллион долларды құрағанын айтты. Оның сөзінше, бұл сомаға Миттал меншігіндегі Ақтау труба зауыты да кіріктірілген. 

“Біз бұл келіссөздерді жүргізуге республикалық бюджеттен қаражат жұмсамадық,” – деді Шарлапаев. 

Қазақстанның ішкі нарығы отандық ет өнімдерімен қаншалықты қамтылған?

Фото: ww.ekam.ru

Ақбаян Арапшаева
MNU Newsroom

Қазақстанда ет және ет өнімдерінің өндірісі жыл өткен сайын өсіп келеді. Алайда фермерлер халықтың сұранысын  әлі де толық қамтамасыз ете алмай отыр. Нақтырақ айтқанда, жылқы, құс, сиыр және шошқа еті бойынша импортқа тәуелділік байқалады. 

Таяуда бұл мәселеге қатысты экономистер мен сарапшылар арнайы бас қосып, “Мал шаруашылығының қазіргі жағдайы және мәселелерді шешу жолдары” тақырыбы аясында кездесу өткізді. 

Жиынды Ұлттық экономика министрлігіне қарасты Экономикалық зерттеулер институты (ERI) ұйымдастырды.

Институт сарапшыларының сөзінше, өткен жылы 9,6 миллион долларға жылқы еті импортталған. Бұл 2017 жылғы көрсеткішпен салыстарғанда 1,8 есе көп. Ал экспорт болса тіпті нөлге тең. 

Институттағы салалық талдау орталығының жетекші сарапшысы Аят Наурызов ішкі өндіріс пайызы жылқы етін тұтыну пайызын толық қамтымай жатқанын айтты.

“Жылқы саны тұрақты көбеюде. Алайда оған қарамастан, импорт көлемі азаймады. Отандық өндіріс жеткіліксіз болғандықтан, импортқа тәуелді болып отырмыз”, – дейді ол.

Фото: автор

Соңғы 6 жылда еттен бөлек, жылқыны тірідей импорттау көлемі ұлғайып келеді. Қазақстанда жылқы басының саны артқанына қарамастан, импорттауға 2022 жылы $5,5 миллион жұмсалса, экспорттан елімізге небәрі 378 мың доллар кіріс кірген. 

Trademap.org дерегіне cәйкес 2022 жылы салқындатылған және мұздатылған жылқы етін импорттайтын елдер қатарында Қазақстан 8-орында тұр. Рейтингтің көшбасшысы болған Италия $142,3 миллионға 25,2 мың тонна ет сатып алған. Ал екінші орындағы Жапония $45 миллионға 5,6 мың тонна ет импорттаса, үшінші орындағы Франция 7,1 мың тонна етке 40,7 миллион доллар жаратқан. 

Қазақстан ет одағы директоры Мақсұт Бақтыбаев “жылқы еті елімізде жетіспейді” деген тұжырыммен келіспейтінін айтты. Ол “өнімнің жоқтығынан емес, басқа бағаланбайтын елдерде арзан болғандықтан импортталады” деп есептейді.

“Аргентина, Канада сияқты елдерде аттың етін тұтынуға тыйым салынған. Сондықтан олар [оны] экспорттайды. Бізде де Жапония мен Қытайға экспорттау бойынша келісім бар. Әрине оған бірінші инвестиция мен белсенді кәсіп қажет”, –  дейді Бақтыбаев.       

Ұлттық статистика бюросының дерегінше, өткен жылдың қорытындысы бойынша ірі қара мал басы 103, қой 104, шошқа 97, жылқы 108  және құс өнімі 109 пайызға өскен.

Алайда Қазақстан фермерлері қауымдастығының өкілі Ермек Ерғазыұлы бұл статистикамен келіспейтінін және оған күмәні бар екенін айтты. Оның сөзінше, ірі ауыл шаруашылығы құрылымдары ай сайын Ұлттық статистика бюросына есеп берсе, шағын шаруалар мүлдем есеп тапсырмайды.

Сонымен қатар сарапшы 2030 жылға дейін өндірісті екі есе арттыру мүмкін емес екенін атап өтті.

“Өткен жылғы статистикаға сәйкес, біз 7 мың тоннаға жуық сиыр етін импорттадық. Бұл 1,3 пайызға тең.  Ал жылқы етінің импорты шамамен – 4 мың тонна. Құс етінің импорты болса ішкі нарықтың 36%-ын алып отыр. Ол дегеніміз, 153 мың тонна ет. Бұл біздің әлі сиыр, құс және жылқы етімен қамтамасыз етілмегенімізді көрсетеді”, – дейді Ерғазыұлы.

Алайда Ермек Ерғазыұлы бұл салада Қазақстанның потенциалы барын жоққа шығармады. 

“Ресейден арзан бағада тауар тасымалданғандықтан, импорттың болуы түсінікті жайт. Әйтпесе жылқының етін нарықтағы бағамен сатып алу мүлдем тиімсіз”, – дейді ол. 

2010 жылдан бастап ауыл шаруашылығы министрлігінің саясаты ірі бизнесті қолдауға бағытталды. Ферма өкілінің пікірінше, бұл қате шешім болыпты. 13 жыл ішінде өндірістің өсуі бірнеше пайызды ғана құраған. 

“Сондықтан егер мал шаруашылығы өнімдерінің көлемін ұлғайтқымыз келсе, орта және шағын бизнес қажет. Сонымен қатар, шаруа қожалығының тұрғындары бірлесіп жұмыс істеуі керек. Тек осы жағдайда ғана біз өнімнің әлеуетін арттыра аламыз”, – дейді Қазақстан фермерлері қауымдастығының өкілі.

Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институтының директоры Баян Абдрахманова заң бойынша мемлекетте азық-түлік тәуелсіздігі болу тиіс деп есептейді. Оның сөзінше, 2030 жылға дейін әлеуметтік маңызы жоғары өнімдермен 100% қамтамасыз ету жоспарланып отыр. Оларға сиыр еті мен құс еті жатады.

“Соңғы бес жылда ішкі нарықтың қажеттілігін отандық ет өнімдерімен   қамтамасыз ету 80 пайыздан асады. Жалпы осыған қарап біз өзге елдерден тәуелсізбіз деп айта аламыз. Дегенмен өндіріс пайызымен қоса, сұраныс та қарқынды өсіп жатыр. Сәйкесінше, өндіріс көрсеткіші тұтынушылардың қажеттілігін толық қамтымай отыр”, – дейді институт директоры.

Баян Абдрахманованың сөзінше, жиырма жыл ішінде тұтынудағы өндіріс үлесі төмендеген. Өйткені тұтынудың өсу қарқыны өндіріске қарағанда жоғары. Мысалы, 2015 жылы Қазақстан қажетті 1,2 миллион тонна еттің орнына шамамен 931 мың тонна ет өндірген. Осы орайда импорт 236 мың тоннаға дейін жетіп тұр. Тіпті 2016-2019 жылдар аралығында импорт отандық өндірістен асып түскен. Десе де, 2020 жылға қарай импорт көрсеткіші күрт азайды. 

Ал Қазақстанда құс еті міндетті 80 пайызға да жетпейді. 17 жыл ішінде импорт көлемі екі есе артып үлгерген. 2004 жылы өндіріс – 41,3 мың тонна, тұтыну – 119,3 мың тонна, импорт – 80,7 мың тоннаны құраған. Ал 2021 жылдың көрсеткіштері бойынша өндіріс – 272,6 мың тонна, тұтыну – 437,8 мың тонна, импорт – 168,6 мың тоннаға теңесіп отыр. Жылдық қажеттіліктің тек 62,3 пайызы орындалған.

Елімізде шошқа етіне де сұраныс басым. Дегенмен оның саны жылдар бойы бірқалыпты. Сол себепті де импорт 4,4 есе артып, 19,7 миллион долларға дейін жетті. Институт сарапшысы Аят Наурызов осы мәселені ескерген жөн дейді.

Қазақстан ет одағы директоры Мақсұт Бақтыбаев шошқа етінің импорттық тәуелділігін 2020 жылы Ақтөбе қаласындағы ең ірі ферманың жабылуымен түсіндірді. Одан бөлек, Алматыда екі шошқа кешені жұмысын тоқтатқан екен. Оған дейін Қазақстанда 25 шошқа фермасы болған.

Қазақ мал шаруашылығы және жем-шөп өндіру ғылыми институтың өкілі Талғат Қарымсақов мал шаруашылығын дамытпас бұрын жем-шөп өндірісіне назар аудару керек дейді.

“Мал өнімінің сапасы 60-70% жем-шөпке байланысты екені бәрімізге белгілі. Бүгінгі таңда бізде 7 миллион тонна жем тапшылығы бар. Ол шөп, пішен, сүрлем. Жалпы жем-шөппен қамтамасыз ету 60 пайызды құрайды. Яғни бізде 40 пайыз тапшылық бар”, – дейді ол.

Қарымсақов малды азықпен қамтамасыз ету үшін дақыл егетін жер көлемін кеңейтуді ұсынды. Оның айтуынша, бүгінде жем-шөп дақылдары үшін шамамен 16 миллион гектар болса, қосымша тағы 3 миллион гектар жер қажет. Оның ішінде көпжылдық дақылдар бойынша 1,3 миллион гектар керек. Ал шырынды азық үшін 300 мың гектар қажет. Сарапшы егер осы ұсыныс қолға алынса, онда азық тапшылығы мәселесін шешуге болатынын айтты.

Елімізде 2020 жылы қойды тірідей экспорттауға тыйым салынғалы қой етінің өзге елдерге тасылмалы $6,4 миллионнан $41,1 миллионға жетті. Импорт саны шамамен 27 есе азайды. 

Астанадағы Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетінің академигі Төлеухан Садықұлов қой өсіру мал шаруашылығының дәстүрлі саласы болғанымен, Қазақстанда бұл саланың мүмкіндігін толық пайдаланылмай жатыр деп есептейді. Ол қой шаруашылығы аграрлық сектордың ірі салаларының бірі болатынына сенімді. Сондықтан жасанды ұрықтандаруды қолға алу қажет дейді.

“Жасанды ұрықтандыру тарихпен дәлелденген тәжірибе. Ал Қазақстанда ол қолға алынбаған. Ол үшін көп қаражат та керек емес. Бастысы қой өсіруге жақсы мүмкіндік пен жайылым бар. Бір кездері Қазақстан 400 мың тоннаға дейін қой етін өндірген. Жасанды ұрықтандыру кезінде бірдей шығындармен 5-6 кг артық өнім алуға болады”, – дейді академик.

Онымен қоса Садықұловтың пікірінше, тұқымаралық шағылыстыру маңызды. Соңғы онжылдықта шет мемлекеттер ең арзан етке қызығушылық танытып отыр. Әсіресе жас малдың етіне сұраныс артқан.

“Қазір Қазақстанда 19 миллион қой бар. Олардың 80 пайызы тез жетілуімен, аз энергия тұтынумен ерекшеленеді. Төрт айда қойдың салмағы 35-40 киллограммға жетеді, бұл 17-20 киллограмм ет деген сөз. Сондықтан Қазақстанда мал шаруашылығының басты бағыты қой шаруашылығы болуға тиіс. Қазір біз 180 мың тонна ет өндіреміз. Әлемдік көрсеткіште 8-орын алып отырмыз”, – дейді ол.

Түнгі клубтардағы заңсыздық: келушілер неге жасы мен жынысына қарай ақы төлейді?

Фото Kandinsky жасанды интеллект платформасында жасалды

Сандуғаш Фазыл
MNU Newsroom

Астана қаласындағы түнгі клубтардың көпшілігі келушілерді ақылы түрде кіргізеді. Қыздар мен жігіттерге жас ерекшелігіне байланысты әртүрлі баға бекітілген. Алайда клубқа келушілердің кейбірі кіру құнын жынысқа және жасқа бөлуді алалау деп санайды.

Астанада жастар арасында сұраныс жоғары 20-дан астам түнгі клуб бар. Олардың бірқатары келушілерді киімі мен сырт көрінісіне және жасына қарап іріктейтін ережелер енгізген. Ал кейбіреулеріне сұраныс тым көп болғандықтан, арнайы кіру құн бекітілген. Яғни келушілер түнгі клубтағы орынға емес, тек кіруге ақы төлейді. Заңгер Айдос Ермекұлы ойын-сауық орталықтарына кіру қызмет немесе өнім емес екенін айтып, оны заңсыз дейді.

“Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы ҚР 2010 жылдың 4 мамырындағы №274-ІV заңы бойынша тек концерттік бағдарлама болса және кіру билеті берілсе ойын-сауық орталығына кіру ақылы болуы мүмкін”, – дейді заңгер.

Кіру құны қанша?

Интернеттегі ашық дереккөздерге сүйенсек, елордадағы танымал түнгі клубтарға кіру құны 500-ден 10 000 теңгеге дейін барады. Кіру құны келушілердің жынысына қарай өзгеріп отырады. Мысалы, Қабанбай батыр көшесінде орналасқан “Забери меня” атты барда қыздарға 02:00-ге дейін кіру тегін, одан кейін – 3000 теңге. Жігіттер кез келген уақытта кіру үшін 4 000 теңге төлеуге тиіс. Ал Тұран даңғылындағы “Zima Gold” түнгі клубында сағат 00:00-ге дейін қыздарға кіру тегін, одан кейін – 3 000 теңге, ал жігіттерге бұл “қызмет” 7 000 теңгені құрайды.

Астанада ашылған “BlaBlaBar” кіру құны ең жоғары клубтар қатарына кіреді. Абу Даби Плаза ғимаратындағы бұл мекемеге кіру үшін елордалықтар мен қала қонақтары 10 000 теңге төлейді. Бұл сома тек кіру құны саналады. Ал үстел не бар алдынан орын алу үшін қосымша тағы ақы төлеу қажет.

Астаналық Аржан Садуақас есімді заңгер “BlaBlaBar” түнгі клубына депозит төлеп кіру мәселесі бойынша сотқа шағым түсірген. Жақында заңгер сот шешімі нәтижесінде жеңіп шыққаны жайлы әлеуметтік желіде бөлісті. Үкім бойынша түнгі клуб иесі Анастасия Артеменко арыз берушіге моральдық өтемақы төлеуге тиіс болған. Алайда Артеменко соттың шешімімен келіспей, апеллияцияға берген.

MNU Newsroom тілшісі заңгермен байланысып, сот процесі туралы сұрап білді. Оның сөзінше, апелляция бойынша соңғы сот отырысы 6 желтоқсанда өткен. Екі тарап та өз позициясын қорғап, дәлелі мен аргументін тағы да ұсынды. Енді сот үкімі 12 желтоқсанда шығады.

Елорда университеттерінің бірінде оқып жүрген Аружан (есімі өзгертілді) түнгі клубтарға ақша төлеп кіруді дұрыс санайды.

“Егер барлығы тегін кіретін болса, клубтарда адам өте көп болушы еді. Сәйкесінше, қауіп-қатер де, зорлық-зомбылық та көп болар еді деп ойлаймын,” – дейді Аружан.

Тағы бір Астана тұрғыны Нұрберген Қуанышбек бұл пікірмен келіспейді. Түнгі клубтарға кіру бәріне бірдей тегін болуы керек дейді. Оның сөзінше, кіру ақылы болғаннан келушілер саны азаймайды.

“Түнгі клубқа бармайтын адам қанша жерден тегін болса да келмейді. Тиісінше, барамын деген адам қанша қымбат болса да, өзін шектемейді. Осылайша, біз тек кәсіпкерлердің қалтасын қалыңдатамыз”, – дейді Қуанышбек.

Фото Kandinsky жасанды интеллект платформасында жасалды

Келушілерді жынысқа бөлу

“Забери меня” бары әкімшілігі қыздарды 18 жастан, ал жігіттерді 21 жастан кіргізеді. Тұран даңғылында орналасқан “Бар 22” клубында да дәл осындай жас шектеуі бар.

Түнгі клубтардың кіру құнына байланысты ережесімен кейбіреулер келіссе, кей адамдар оны алалау деп есептейді. Мәселен, 21 жастағы Темірлан (есімі өзгертілді) мұны әділетсіздік деп санайды.

“Сен – әйелсің, сен – еркексің деп кіру құнын әртүрлі етіп жасау дұрыс емес. Мен оны әділетсіздік деп санаймын. Себебі барлығымыз бірдей сол клубтың клиентіміз”, – деді ол.

“Қыздарды және жігіттерді мұндай жас айырмашылығымен кіргізу – маркетиенгтік қадам. Жасы үлкендеу жігіттер көбіне қаржыдан қысылмайды және жас қыздарға ақшасын жаратады”, – дейді “Бар 22” клубының бұрынғы бармені Әмір Айтбай.

19 жастағы Әдемі (есімі өзгертілді) түнгі клубтарға қыздар да, жігіттер де бірдей жастан кіруі керек дейді. Оның сөзінше, бұл теңсіздікке алып келеді.

“Өткенде түнгі клубқа досыммен бірге келдім. Бірақ ол жердің қызметкерлері маған кіруге рұқсат берді де, досыма 21-ге толмағандығын айтып кіргізбей қойды. Бұл мүлде дұрыс емес. Қыз баласы болғандықтан, түнде жалғыз жүруге қорқамын, сондықтан мен де клубтан кетіп қалдым”, – деді ол.

Фото: redtable.kz

“Кәмелетке толмағандар да кіре береді”

Түнгі клубтарға бар қызметін ұсынатын “Kingsman” атты компания өкілі Ринат (есімі өзгертілді) ереже бойынша қыздарға 21 жастан, ал жігіттерге 23 клубқа кіруге рұқсат дейді.

“Алайда ережеге ешкім қарамайды. Шындыққа тура қарайтын болсақ, көбіне 18 жастан асқан адамдар кіре береді. Кейде тіпті 18-ге толмаған жасөспірімдерді де кездестіреміз. Келуші  ұқыпты әрі dress code-қа сай киінген болса, ол кәмелеттік жасқа толмаса да, клубқа келе алады”, – дейді Ринат.

“Бала құқықтары туралы” заң бойынша 18 жасқа (кәмелетке) толмаған адам бала деп есептеледі. Заңгер Айдос Ермекұлының айтуынша, заң бойынша баланың түнгі уақытта ойын-сауық мекемелеріне кіруіне, сондай-ақ заңды өкілісіз жүруіне тыйым салынады.

Қорғалжын тас жолындағы BHB түнгі клубының промо қызметкері Ділназ Бохаева жастар келетін клубтарда ішімдік сатар алдында жеке куәлік тексерілмейтіндігін айтты. Бұл ретте, «промо» деп түнгі клубқа келген ер азаматтарға ішімдік алғызып, клубтың пайдасына жұмыс істейтін жас қыздарды атайтынын айта кеткен жөн.

“Кәмелет жасына толмаған клиенттер жеке куәліктерін қолдан жасап, клубқа жайбарақат кіре береді. 18 жасқа толмаған жасөспірімдердің келуі қалыпты жағдай. Әрине, бұл заңға қайшы, бірақ олардың кіру не кірмеуін қарапайым қызметкерлер емес, түнгі клуб әкімшілігі шешеді”, – деді Бохаева.

Ал клуб бармені Арсен Қапалбаев бармендер өз пайдасына жұмыс істегендіктен, жеке куәлік тексермейтінін айтты.

“Кейбір қызметкерлер пайызбен жұмыс істегендіктен, касса төмен болып жатса, жас айырмашылықтарына қарамай, ішімдік сусындарын сата береді. BHB клубының контингенті жастар, сәйкесінше 18-ге толмағандар да көп келеді”, – деді ол.

MNU Newsroom тілшісі BHB клубы әкімшілігіне осы мәселеге орай бірнеше рет хабарласты. Байланыс орната алмаған соң, клуб мекенжайына барып, әкімшісінің жеке байланыс нөмірін алды. Бірақ түнгі клуб өкілі редакция сұрақтарына жауап бермеді.

Түнгі клубтар әкімшілігі кәмелетке толмаған жастарды қанша шектеуге тырысса да, ондай факті жиі тіркеледі. Мысалы, Астана қаласы Полиция департаменті мәліметінше, 2022 жылдың басынан бері 130 жасөспірім клубта жүрген жерінде ұсталған.

“2022 жылы тексеру жұмыстары нәтижесінде түнгі клубтардан – 71, 2023 жылы – 59 жасөспірім табылды. Мұндай жағдайда баланың ата-анасы және клубқа кіруге рұқсат берген әкімші жауапқа тартылады”, – дейді ювеналды полиция бөлімінің басшысы Нэлля Дощанова.

Қалалық полиция департаменті өкілі түнгі ойын-сауық орындарына жиі тексеру ұйымдастырылатынын айтты.

ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі бойынша, кәмелетке толмаған балаларға алкогольді өнімді сату салдары айыппұл төлеуге әкеп соғады. Айыппұл мөлшері жеке тұлғаларға – 202 835 теңге (1 АЕК – 40 567 теңге), дара кәсіпкерлерге – 811 340 теңге, шағын немесе орта кәсіптері бар заңды тұлғалар үшін – 1 622 680 теңгені құрайды. Ал ірі кәсіптері бар заңды тұлғалар 2 434 020 теңге төлеуге міндеттеледі.

Ғылым және жоғары білім министрлігі ғалымдарды шектегісі келді ме?

Фото: egemen.kz

Назым Тұяқбай
MNU Newsroom

2023 жылдың қазан айында Ғылым және жоғары білім министрлігіне қарасты ғылым комитеті ғалымдарға зерттеуге және сұхбат беруге қатысты ресми ұсыныс бекіткен еді. Бұл үкіметтің КГБ-нің құпия архивтерін ашуы қарсаңына тұспа-тұс келді. Кейін құжат әлеуметтік желілерде тарап, бірқатар тарихшылар арасында наразылық туғызды. Көп уақыт өтпей министрлік өкілі құжат қайтарылғанын мәлімдеді.

Нұсқаулық 12 пунктен тұрады. Құжатта мемлекетаралық қарым-қатынасқа кері әсер етуі мүмкін мәліметтерді жариялауға, отарлау, ашаршылық пен 1920-30 жылдардағы қуғын-сүргінге субъективті баға беруге, ұлтшылдықты үгіттейтеуге және мемлекеттік мекемелер абыройына нұқсан келтіретін зерттеулерді жариялауға жол берілмесін делінген.

Одан бөлек, қала атауын өзгерту немесе мектепте хиджаб кию секілді қоғамда талқыланып жатқан мәселелерге қатысты БАҚ-қа сұхбат бермеу де ұсыныс ретінде жазылған. Ал БАҚ өкілдері сұхбат алған жағдайда, ол жарияланбай тұрып тексеруді талап ету де ұсынылған.

Ал бұл нұсқаулықты ғалымдар цензура деп бағалап отыр.

Әлеуметтік желі қолданушыларының да нұсқаулыққа қатысты ойы әртүрлі. Бірі мұны совет билігі кезіндегі цензураға теңеп, министрдің отставкаға кетуін талап етсе, тағы бірі қазіргі биліктің ғалымдардың ой-пікірін шектеуге қатысты жасаған тағы бәрі әдісі деп есептейді.

Нұсқаулық тарағаннан кейін бірнеше күнде, нақтырақ 11 қазан күні министрліктің ресми өкілі Ержан Байтанаев БАҚ-қа берген сұхбатында “ғалымдар мұны мемлекеттік органдар тарапынан жасалған ұсыныс ретінде қабылдауы керек” деді.

Сол күні министрлік өкілі нұсқаулық тек Ғылым комитетінің жеке бастамасы болғанын және оны министрлік рұқсатынсыз жарияланғанын айтты. Бұл туралы Азаттық радиосы жазды.

Заңгер Әйгерім Құсайынқызы нұсқаулықтың тарап кеткеніне күдікпен қарайды. Ол нормативтік құқықтық актілер туралы заңда мемлекеттік органдарда ирархиялық үстемдік барын айтады. Сондықтан комитеттің құжатты өз бетінше жариялап жібергеніне сенбейтінін жеткізді.

“Бұл жай ғана жауапкершіліктен қашудың қолайсыз, аңғал жолы”, – деді ол.

Фото: kok.team

Алаштанушы ғалым Сұлтан Хан Аққұлы “ғылым және жоғары білім министрілігінің цензура орнататын ешқандай құзыреті жоқ” дейді.  Ол осы уақытқа дейін цензура бейресми түрде болды деп есептейді.

“Бұл барып тұрған заңсыздық. Конституцияны аяққа таптап отыр. Конституцияда сөз бостандығына кепілдік берілген. XX ғасыр басындағы Алаш ұлт-азаттық қозғалысы, Алаш республикасы, Алаш қайраткерлері жайында 74 жыл бойы әділ зерттеуге тыйым салынды. Тек бұрмалап не жамандап зерттеуге рұқсат берілді”, – деді ғалым.

Қазақ ғылымындағы цензураға қатысты бұған дейін де дау болған. Мысалы, 2018 жылы Назарбаев университеті Лингвистика мамандығының түлегі Бейбарыс Сейтақ өзінің фейсбуктегі парақшасында америкалық ғалым Дэвид Бринкерхоффтың “Социология негіздері” атты кітабының қазақ тіліне аударылған нұсқасында ЛГБТ туралы жазылған бірнеше бет жоқ екенін және аудармасы да бұрмаланғанын жазған.

Бұл дауға қатысты 17 қазан күні үкімет үйіндегі брифингте журналистер мәдениет және ақпарат министрінен де сұрады. Аида Балаева құжат басқа министрлікке қарайтынын ескертіп, нақты баға бере алмайтынын, Қазақстанда сөз бостандығына шектеу жоғын айтты.

Әйгерім Құсайынқызының сөзінше, құжаттың пайда болуына Қазақстан тарихының жаңа жеті томдығының қайта жазылуы себеп болуы мүмкін.

“Біздің ғылым комитеті саясаттан тыс, әділетті, еркін ойлай алатын бөлек институт болуға әлі де дайын емес. Ғылым ешқашан тәуелсіз болмаған, саяси биліктің құлы болған. Бұл арқылы [билік] сыни ойлай білетін ғалымдарға дайын еместігін көрсетті”, – деді Құсайынқызы редакцияға берген сұхбатында.

Фото: leader-id.ru

Осы тақырыпты зерттеген Азаттық журналисі Асылхан Мамашұлы құжат Ресей мен Қазақстан арасындағы геосаяси жағдайды ушықтырып алмау үшін жазылды дейді. Ол MNU Newsroom тілшісіне “Ресейдің көңіліне тиіп кетпеу, жақпай қалмау мақсатында” дайындалған құжат деп түсінгенін айтты.

“Ел басшылығының Ресейге аздап жалтақтайтыны бар. Осы тұрғыдан алған кезде [қазақ билігі] Ресейдің көңіліне тиіп кететіндей мәселелердің шықпағанын қалайды. Ғылымда да ондай мәселелер жеткілікті. Мысалы, [Қазақстандағы ашаршылықты] геноцид деп тану. Украина [ашаршылықты] голодомор деп таныды ғой. Ал Ресей онымен келіспеді. Бұл да бізге себеп болып кетпесін деп мемлекеттің өзі ашаршылықты геноцид деп ресми түрде мойындаудан бас тартып отыр”, – деп жазды ол.

Журналистің пайымдауынша, ғалым саяси тақырыпты көтере бастаса, уақыт өте келе грант ұтып алу мүмкіндігінен алыстай береді. Себебі Қазақстанда ғылыми жобалардың басым бөлігі мемлекеттен қаржыландырылады.

«Осы нұсқаулыққа қалай қарайсыздар, деп үш-төрт тарихшы ғалымға сұрақ қойдым. Бәрі пікір білдіруден бас тартты … Шамалы уақыт өткеннен кейін грант ойналады. Гранттан қағып тастайды бірден», – деді журналист.

Саясаттанушы Назым Әділетқызы да нұсқаулықтың дайындалуы қазіргі уақыттағы Ресей мен Қазақстанның геосаяси жағдайына байланысты деп есептейді.

“Ресейдің бірқатар жоғары лауазымды тұлғалары еліміздің тарихына қатысты қате пікірлері мен олардың интервьюлеріне қатысты туып жатқан даулар, сонымен қатар потенциалды конфликтілердің алдын-алу үшін нұсқаулық дайындалған болуы мүмкін”, – деді ғалым.

Қазақстаннан қажылыққа бару неге қымбат?

Фото: kazislam.kz

Әмина Козбакова
MNU Newsroom

52 жастағы елордалық кәсіпкер Мұхтар Сабырхан осы жылы ата-анасын үлкен қажылыққа жібергісі келген. Ол әке-шешесін Меккеге апаруды бұрыннан бері армандағанын айтады. Бірақ оның сөзінше, туристік операторлар ұсынған баға көңілге қонымсыз.

“Әзірге арманымды осы жылы орындауға мүмкіндік жоқ”, — дейді ол.

Қазіргі кезде Қазақстаннан Меккеге бару Өзбекстан мен Қырғызстаннан барғанға қарағанда әлде қайда қымбатырақ. Қажылыққа бару бағасының қымбаттауы көптеген қазақстандықты алаңдатып отыр. MNU Newsroom тілшісі оның себептерін анықтауға тырысып көрді.

Қажылыққа бару құны қанша?

Қазақстаннан қажылыққа баруды ұйымдастыратын туристік агенттіктердің ресми сайттарындағы деректерге сүйенсек, қызмет құны 3 миллионнан 5,6 миллион теңгеге дейін жетіп жығылады. Қажының сапар барысында алғысы келетін қызмет түрлерінің айырмашылығына орай, баға өзгеріп отырады. Мысалы, Меккедегі қағбадан алысырақ жердегі қонақүйді таңдау немесе бизнес емес, эконом санатындағы әуе билетін алу шығынды едәуір азайтады.

Туристік компаниялар қажылықтың комфорт, эконом және люкс қызметін ұсынады. Мысалы, “Қызмет Cаяхат” туристік компаниясы қажылық қызметін екі түрлі бағада ұсынады. Комфорт – 3,272,400 теңге, ал люкс қызметі 4,600,000 теңгені құрайды. Ал Kizmet.kz туристік агенттігінің бағаларына қарасақ, комфорт қызметі адам басына – 3,074,700 теңге болса, люкс 4,305,000 теңгеге шығады.

“Qazaq Travel” компаниясының редакцияға берген мәліметінде, қажылыққа жолдама құнына Медина мен Меккеге ұшу, тәулігіне 2 мәрте ас ішу, гид қызметі, қала ішіндегі трансфер, сақтандыру, виза, өзге де киелі жерлерге тур кіретіні жазылған.

“Бағаның қымбат болу себебі – Араб Әмірліктеріндегі қонақ үй мен ұшақ бағасы”, – деді “Qazaq Travel” өкілі Жәнібек Әлтаради.

Қажылардың айтуынша, Меккеге сапар бағасы бұрын да арзан болмаған. Қарағандылық жеке кәсіпкер Нұрлан Халмұратов 2020 жылы “Минатур” компаниясы ұсынған қажылық жолдамаға 1600 АҚШ долларын жұмсаған. Одан бөлек тағы $400 жеке шығындарына кеткен. Ал 2014 жылы сол компаниямен қажылыққа жалғыз барған Ержан Әкімов сапарға 3300 АҚШ долларын, яғни сол жылғы доллар бағасымен 500,000 теңге төлегенін айтады.

Әдетте қажылыққа барып келетіндер оның құнына аса мән бермейтінін тілге тиек етеді. “Бәрі ұнады. Мақсат қажылыққа бару болды, қонақүй, ұшақ сияқты басқа шаруаға көңіл аудармадым”, – дейді Әкімов.

Ескере кетсек, 2014 жылы АҚШ долларының теңгеге шаққандағы құны 150 теңге болған. Ал жылдық инфляция көрсеткіші 7,4 пайызды құрады. Сол жылдан бері инфляция орта есеппен жылына 10 пайыздан құлдырап отырды. Ал 2022 жылы тіпті 20 пайызға жетті. Биыл бұл көрсеткіш 12 пайыз межесінде қалып отыр.

Фото: www.muftyat.kz

Қазақстанда қажылық қалай ұйымдастырылады?

Әр жыл сайын қаңтар айында Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының (ҚМДБ немесе мүфтият) төрағасы бастаған делегация мен Сауд Арабиясының Қажылық және ұмра министрлігіне қарасты мекемелер арасында келісім-шарт жасалады. Тек келісімшартқа қол қойылғаннан кейін қажылықтың маусымдық жұмысы басталады. Осы мақсатта елімізден қажылыққа барады деген азаматтар үшін қажылық орындары алдын ала бекітіліп, ҚМДБ бас мүфтиі мен Сауд Арабиясы министрі негізгі келісім-шартқа қол қояды.

ҚМДБ өкілінің редакцияға берген ақпаратында жыл сайын Сауд Арабиясы Қажылық министрлігі Қазақстанға 4-5 мың орын бөлетіні айтылған. Биылғы орын саны – 4 мың. Оны тарату-бөлу жұмыстарымен мүфтият айналысады.

Ал ҚМДБ коммерциялық емес мекеме болғандықтан, қажылықты ұйымдастыру жұмыстарын, яғни баратын азаматтарға қонақ үй және ұшақ билеттерін алу, транспорт қызметтерін бекіту секілді жұмыстарды туристік операторларға береді. Оларды ҚМДБ белгілі бір талаптар бойынша таңдап алып, қажылықтың орындалуын басынан аяғына дейін қадағалайды.

Діни басқарма өкілінің жауабында мүфтият қажылықты ұйымдастыру үшін Сауд Арабиясына жылына бірнеше рет барып, әртүрлі мекемелермен келісім-шарт жасайтыны жазылған. Сол келісімдер нәтижесінде қазақстандықтар үшін қызмет түрлері таңдалып, қажылық ұйымдастырылады екен.

Қазақстаннан Меккеге қажылыққа баратындар саны жыл сайын артып келеді және орта есеппен жыл сайын кем дегенде 4 мың адам Араб түбегіне сапарлайды. Ертеректе бұл көрсеткіш айтарлықтай аз болған. Мысалы, интернеттегі ашық дереккөөздердің бірінде XXI ғасырдың бірінші он жылдығында жыл сайын қажылық жасайтындар саны 228 адамнан (2000 жыл) 3300-ге (2010 жыл) жеткен.

Қажылыққа баратындардың саны соңғы жылдары тіпті көбейген. Мәселен, 2014 жылдың өзінде 20 компания арқылы 5000 отандасымыз қажылық рәсімін өтеп келді.

Қажылыққа жіберуге құқылы туристік агенттіктер

Қазақстандықтардың қажылық парызын өтеуін ұйымдастыратын туристік компаниялар саны шектеулі. Биыл олардың саны — 18.

Мүфтият берген ақпаратқа орай, мекеме жетекшілері қажылықты ұйымдастыруға үміткер туристік операторлар арасында қажылық орындарын бөлу үшін ашық байқау жариялайды.

“Қажылық орындарын бөлу үшін қоғам және дін қайраткерлері, қажылық саласына қатысы жоқ діни қызметкерлерден құралған арнайы комиссия жинақталады. Туристік операторларға қажылық орындарын бөлуде ашықтықты қамтамасыз ету мақсатында “Үміткер туроператорларға қажылық орындарын бөлу» туралы ҚМДБ ережесі қолданылады”, — деп жазылған мүфтияттың баспасөз жауабында.

ҚМДБ дерегінше, биыл байқауға 20 үміткер компания қатысқан. Олардың екеуінде талапта жазылған ІАТА (International Air Transport Association) сертификаты болмағандығы үшін өтпей қалды. Бұл қауіпсіздік талабы мүфтияттан емес, Сауд Арабиясы Қажылық және умра министрлігі тарапынан қойылған екен.

ҚМДБ өкілінің редакцияға берген дерегінде ҚМДБ қажылық маусымы кезінде бірнеше рет Меккеге жол тартқан қазақстандықтардың хал-ахуалын бақылап, қажылықтың дұрыс орындауын қадағалауға арнайы делегация жібереді. Осы мақсатта мүфтият туристік операторлардан әрбір қажылық орны үшін 100 АҚШ доллары көлемінде жарна алады.

Фото: azattyq-ruhy.kz

Әуе компаниялары да таңдап алынады

Мүфтият туристік операторлардан бөлек, әуе компанияларын да байқау негізінде таңдап алады.

“2023 жылғы қажылық маусымында әуе тасымалдауды демонополизациялау арқылы қажыларымызға қолайлы жағдай жасау мақсатында ҚМДБ қазақстандық және шетелдік әуекомпаниялар арасында 4000 қажыны тасымалдау үшін ашық конкурс жариялады (Сауд Арабиясы Қажылық министрлігі тарапынан әуе компанияларды таңдау бойынша қандай да бір шектеулер жоқ)”, — деп хабарлады мүфтияттың баспасөз қызметі.

Мүфтият өкілінің жазуынша, осы жылы байқауға қатысуға Кувейттің «Jazeera», Біріккен Араб Әмірлігінің «Air Arabia», Түркияның «Turkish Airlines», сондай-ақ Сауд Арабиясының «Flynas» әуе компаниялары қызығушылық білдіріп, тиісті құжаттарын өткізген. Осы ретте, қажылық орындарын алған 18 қазақстандық компания арасынан арнайы комиссия құрылып, үміткер әуе компаниялары ішінен үшеуі таңдап алынған. Нақтырақ айтқанда, жылдам жетуге “Flynas”, қолжетімді баға үшін “Jazeera” және қолайлылық үшін “Turkish Airlines” компаниялары сараланған екен. Сосын олардың өкілдерімен тиісті келіссөздер жүргізілген.

Орталық Азия елдерінде қажылық құны әртүрлі

Өзбекстан азаматтары үшін жергілікті туристік агенттіктер ұсынатын турлар бағасы – 4300-6000$. Тур құнына Мекке мен Мединаға ұшу, Меккеде 8 күн, ал Мединада 4 күн қонақүйде түнеу, тәулігіне 2 мәрте ас, гид қызметі, қала ішіндегі трансфер, медициналық сақтандыру, виза және өзге де киелі жерлерге саяхат кіреді.

Қырзыстаннан қажылыққа бару құны өткен жылы 5300 АҚШ долларына жеткен. Ал осы жылы қырғыз мүфтиятының келісімімен қажылық бағасы 4900 АҚШ доллары деп бекітіліпті.

Сауд Арабиясына агенттік қызметіне жүгінбей баруға қанша кетеді?

Priceline.com атты әуе билетін сату платформасында Астана-Медина бағытына бару және қайту құны орта есеппен 600 мың теңгені құрайды. Билетті бірнеше ай ерте алу мүмкіндігі болса, ол әлдеқайда арзан болады. Ал қонақ үй брондайтын booking.com порталындағы дерекке сенсек, Меккедегі қағбадағы ең жақын бес жұлдызды қонақ үйлер бөлмесі 60 мыңнан 150 мың теңгеге дейін барады. Ерте брондау арқылы оның да бағасын әлдеқайда төмендетуге болады. Ал Мединада төрт күн түнеу Меккедегі шығынның жартысына жетеді.

Одан бөлек, әуежайдан қонақ үйге және қонақ үйден қағбаға жеткізетін транспорт қызметі мен өзге де туристік қызметтер қосымша шығын болары анық. Бірақ қажылықты ұйымдастыратын туристік компаниялардың қызметіне бекіткен сомадағыдай қаржы кетпейді.

Редакция сөйлескен туристік агенттіктер өкілдері қажылықты ұйымдастыруға төленетін қаражаттың тағы қайда жұмсалатыны туралы анық мәлімет бермеді.

Фото: versii.com

Қазақстандықтар қажылыққа өз күшімен бара ала ма?

Қоғам белсендісі, 1-топ мүгедек Марат Түсіпов биыл қажылық парызын орындаған айтты. Ол ешбір туристік агенттікке жүгінбей, Меккеге өзі барып қайтқан.

“Арзан ұшақ билетін көріп, Ыстанбұл-Медина арасына 132 500 теңгеге екі бағытта билет алдым. Хостел күніне 6500 (*7 күн) теңге (болды). Арзан және жақсы дәрежедегі қонақ үй. Мединадан Меккеге баруға 6500 (*2) теңге (төледім). Тамағы мен жүріп тұру бір күнге 10 мың теңгеден аспайды. Агенсттік мен үшін тым қымбат (болды)”, – дейді қажы.

Қажылыққа екі рет барған қарағандылық кәсіпкер Думан Балабиевтің айтуынша, қажылыққа бірінші рет “арнайы туристік оператор арқылы бару сәл қымбат болса да ыңғайлы”.

“Себебі, компания виза ашу, қонақ үй алу, гид қызметін өздері қадағалайды. Кейбір кездейсоқ жағдайлар туындаса, компанияның гидтері (ұстаздары) көмектеседі. Себебі араб тілін жетік меңгерген. Жалпы жайлылықты таңдау керек болса, егде жастағы адамдар қажылық компаниясымен барған ыңғайлы. Ал екінші рет өз бетімен баруына болады”, – дейді Балабиев.

Мүфтият қажылыққа өз бетімен баруды “заңсыз” деп есептейді.

“Қажылық орындары” Сауд Арабиясы тарапынан «қажылық квотасы» деп аталуының себебі де осында. Әр елге шектеулі орын белгіленеді. Ол 1000 мұсылман арасынан 1 мұсылман қажылыққа келсін деген қағидадан туындаған”, – деп жазды мүфтият өкілі.

Informburo.kz жазуынша, осы жылдың шілде айында қажылық сапарды ұйымдастыратын «Zam Zam Qazaqstan» компаниясының ұйымдастыруымен Меккеге ұшқан қазақстандықтардың құжаттары жалған болып шыққан. Оларды Сауд Арабиясының жергілікті полициясы ұстап, тексеру жұмыстарын жүргізген. Артынша мүфтият туристік компанияға қажылықты ұйымдастыруға лицензия берілмегенін мәлімдеді. Ал Алматыда компания жетекшісіне қатысты №190 “алаяқтық” бабы бойынша тергеуге дейінгі тексеру жұмыстары әлі де жүргізілуде.

Мұндағы мәселе 2019 жылдан бері Қазақстан азаматтарына 1 жылға берілетін туристік визада болып отыр. Туристік визамен қажылық маусымында Сауд Арабияның аумағына кіруге болады. Бірақ қажылық жасауға тиым салынады.

Таяуда 2024 жылдың қажылық маусымына байланысты өзгеріс еңгізілді. ҚМДБ мәлімметіне орай, қазақстандықтар келер жылы қажылыққа бару үшін биыл 20 қыркүйек пен 15 желтоқсан аралығында қажылықтың электронды жүйесіне тіркелуі керек, сондай-ақ қонақ үйге, Мина (қажылық рәсімінің орны) мен Арафат (Меккеден 20 метр жерде орналасқан, мұсылмандар үшін киелі тау)  қызметтеріне тиісті төлем жасауы шарт

Киік ату – олардың санын реттеудің жалғыз жолы ма?

Фото: freepik.com

Мақпал Батталова
MNU Newsroom

Қазан айында Ауыл шаруашылығы министрлігі ақбөкен саны көбейіп, 148 мың гектар егістікке зиян келтіргенін мәлімдеді. Олар киік санын 15%-ға азайту керек десе, экологтар ақбөкендердің саны реттеу межесіне жетпегенін, алдымен олардың ауруының алдын алу керектігін айтады. Ал, Оралдағы Аграрлық университет киік санын реттеудің 2 жолын ұсынып отыр.

Биыл еліміздегі киіктердің саны 2 млн-ға жуықтады. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 45%-ға көп. Жыл сайын көктемде авиациялық есеппен киік санағы жүргізіледі. Олардың ұшу биіктігі – 120 м, есепке алу жолағының ені – 1600 м. Есептеу маршруттары ақбөкендер мекен етіп жүрген барлық аумақты қамтиды. Жануарлар популяциясының тығыздығы әрбір санақ бағыты үшін бөлек есептеледі.

Кейінгі жылдары “киіктер егістігімізді таптап өтті” деп шағымданған шаруалар көбейді. Ауыл шаруашылығы министрлігінің есебінше, ақбөкендер 148,2 мың га егістікті таптап, 12 миллиард теңгеден астам залал келтірген. Ең көп шығындалған шаруалар Қарағанды (38,4 мың га) және Қостанай (47,4 мың  га) облыстарында тіркелген. Ақмола облысында 21 мың га егістік бүлінсе, Ақтөбе өңірінде 10 мыңға гектарға жуық, Ал Батыс Қазақстан облысында 5 мың га бидай алқабы тапталған.

Қазақстан территориясында тіршілік ететін киіктер жоғарыда аталған аймақтарда мекен етеді. Үкімет дерегінше, 1491 шаруа қожалығы зардап шеккен. Ішінде бидай егістігі – 91 мың га (бұл жалпы жарамсыз болып қалған шөптердің 75%-ы), зығыр – 21 мың га, ал арпа егілген – 3,6 мың га алқапқа зиян тиген. Ал Ауыл шаруашылығы министрлігінің ақпаратына сәйкес, ақбөкендерден зардап шеккен кәсіпкерлерге ынталандыру мақсатында сақтандыру сыйақысы табысталады.

Осы сауал негізінде Newsroom тілшісі Парламент мәжілісіндегі Аграрлық сала комитетінің басшысы Серік Егізбаевтан сұхбат алды.

«Бұл шындыққа жанаспайды. Кез келген жануар кедергілер болмаса, көк шөп бар жерде жайылады. Оларға тыйым салу мүмкін емес», – деді ол.

Аграрлық комитет төрағасы тамыз айында Батыс Қазақстан облысына іссапармен барып, арнайы жиын ұйымдастырғанын айтты. Бұл жиынға Аграрлық мәселелер комитетінің депутаттары, Экология және табиғи ресурстар министрлігінің аумақтық бөлімшесі мен ауыл шаруашылығы басқармасы, сондай-ақ шаруа қожалықтары өкілдері қатысқан.

Осыған орай, редакция тілшісінің сауалына экология министрлігің өкілдері “Бетпақдалағы киік популяциясын 15 пайыз, ал Оралдағы санын 20 пайыз азайту көзделгенін” айтты. Аталмыш бұйрық 2023 жылғы 6 қазаннан бастап қолданысқа енген.

Бұған дейін Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев елдегі киік санын реттеу керектігін айтып, оны атуға шешім қабылданғанын, мәлімдеген еді. Киік Министр “киік санының артуы ауыл шаруашылығына зиянын тигізіп жатыр” дейді.

Министрліктің 13 қараша БАҚ-та жариялаған мәліметі бойынша, қазірдің өзінде 11 мыңнан астам киік атылған.

Фото: instagram.com/sakendildakhmet

“Ақбөкендер саны аурумен де реттеледі”

Эко-белсенді Сәкен Ділдахмет киіктерді ататындай саны көп өспегендігін алға тартып, олардың ауруларына ден қою керек деп есептейді.

“Киіктерді атуды тоқтатуымыз керек. Киіктерді ату мараторийін кем дегенде 2025 жылға дейін созып, олардың ауру мәселесін зерттеу керек. Өкінішке қарай, киіктер 2015 жылы пастереллёз  ауруынан қырылған сәттен бастап бұл мәселе әлі зерттелмеді”, – дейді ол You Tube желісінде жариялаған бейнематериалында.

Экологтың сөзінше, пастереллёз ауруы қайталанса, Қазақстан территориясындағы 1 млн киік қырылып қалуы мүмкін. “Бұл өте үлкен қауіп,” – дейді ол.

Пастереллез ауруы асқазан-ішек жолдарының шырышты қабаттарында кездесетін пастерелла аэробты бактериясынан пайда болады. Ол жануарлардың иммунитетінің әлсіретіп, сосын қанға түседі. Бүкіл денеге таралады.

Айта кетейік, бұл аурудан 2010 жылы – 12 мың, 2012 жылы – 1 мың, 2013 жылы – 1,5 мың ақбөкен жаппай қырылды. Ал 2015 жылы бұл көрсеткіш үш облысты қатар алғанда (Ақтөбе, Акмола, Қостанай) 134 мыңға жетті.

Ақбөкендер санын реттеу үшін резервтер құрылды

Жергілікті әкімдіктердің дерегінеше, Қарағанды облысы ауыл шаруашылығы құрылымдары егіс алқаптарын киіктердің таптауынан қорғау мақсатында өз қаражатынан қоршау жұмыстарын жүзеге асырып жатыр. Ал Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің ақпаратына сәйкес, 2022 жылдың 1 шілдесінде Казталов, Жәнібек, Бөкей Ордасы және Жанақала аудандарының аумағында 657 мың гектар алаңда «Бөкейорда» мемлекеттік табиғи резерваты мен «Ащыөзек» мемлекеттік қаумалы ашылған. Ондағы мақсаттардың бірі – киіктердің ауыл шаруашылығына тигізетін зиянын барынша азайту.

Сондай-ақ,  «Бөкейорда» резерваты, «Охотзоопром» мекемесі және Жәнібек ауданының әкімшілігі бірлесе отырып, киіктерге тосқауылдар мен 3000 дана арнайы үркіткіш орнатылған.

Фото: kz.kursiv.media

Альтернативті шешім қандай?

Жәңгір хан атындағы Қазақ агротехникалық университеті ақбөкендердің санын реттеуді екі жолмен шешуге ұсыныс білдірген.

Оның бірі – коральдік торлармен қамап ұстау болса, екіншісі түнде арнайы прожекторлармен жарық түсіріп, ату жұмысы.

“Негізі дүниежүзінде өзге де ұстау түрлері бар. Мысалы, Аустралияда кенгуруларды, қояндарды аспаннан ұшақпен улау жұмыстары жүргізіледі. Ал Америкада буйволдар мен мустангтарды әскер жалдап атады. Бізде олай емес, барынша гуманды жолмен реттеуге тырысып отырмыз”, – деді ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, Жәңгір хан университетінің проректоры Әлжан Шәмшідін Newsroom тілшісіне.

Жоғарыда аталған екінші әдіспен ату үшін арнайы көлік құралдары мен қашықтағы жарық көздері арқылы түсіру жоспарланған.

Бұл туралы Әлжан Смайылұлы берген бионегіздемеде былай деп көрсетілген:

“Түнгі атыс кезінде жүк көлігіне мінген 3-4 адамнан тұратын аңшылар тобы күшті прожектор арқылы ақбөкен табын тауып алады, ал соқыр жануарлар төмен жылдамдықпен келе жатқан көлікке бірте-бірте жақындайды. Үйірден 100-200 м қашықтықта көлік тоқтап, шахтер (артқы жағында) қосымша қуатты фараны қосады. Кабинадан 2 атқыш ату қашықтығына жүгіріп шығып, қозғалмайтын қалыпта соқыр ақбөкендерді тегіс жерден атады. Оларды оқ патрондарын қолданатын ұңғылы мылтықтармен немесе кең, жартылай снарядты оқтары бар патрондарды қолданатын винтовкадан жасалған қарулармен атады”.

Ал киіктерді атып, одан жоғары сападағы ет өнімін алу үшін аңшылар тек мойнынан немесе жануардың басынан атуы керектігі айтылған.

Сондай-ақ, редакцияға келген құжатта: “Алайда, бұл әдісті қолдану кезінде жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану жөніндегі мамандандырылған ұйымның инспекторлары, мемлекеттік инспекторлардың қатаң бақылауында аңшылар отрядтарымен бірге жүруі керек”, – деп жазылған.

Жануарлардың өлекселерін терісімен және ішек-қарындарымен бірге 5-6 сағат суытылғаннан кейін ғана жүк көліктеріне тиеліп, ет өңдеу орындарына жеткізіледі.

Ал коральдік жолмен торға кіргізіп ұстау әдісі бойынша, киіктер ауланғаннан кейін 6-10 адамнан тұратын бригада қатысады. Жалпы бұл әдіспен жоспар бойынша, 1 күнде 700-1000 ақбөкен ет комбинаттарына жеткізілмек, ал 1 айда 21 – 30 мың-ға дейін.

Алайда, Аграрлық университет проректоры ұсынылған жолдармен аулау жұмыстары кеш басталғанын атап өтті. Ол 15 қыркүйектен басталуы керек жұмыстар, тек 6 қазанда ғана қолға алынғанын айтты.

“Кораль торларымен бір апта бойы ұстауға тырысты, бірақ ол мүмкін болмады… Ал енді қазір екінші жол, түнде жарық түсіріп, ату жұмыстарын жасап жатыр… Онымен қоса дайын ет комбинаттары болмай қалып жатқан да жайы бар”, – деді ол редакция тілшісіне.

Бас сақинасы ауруымен ауыратын адамдардың қатары аз емес

Арайлым Серқанова
KAZGUU Newsroom

Фото: www.womanlog.com

Бүгінгі таңда халық арасында “бас сақинасы” ауруы, яғни мигрень жиі кездеседі. 

Бас сақинасы ауруы – орталық жүйке жүйесіне әсер ететін патология. Ол қарқынды және қайталанатын бас ауруы түрінде кездеседі, сондай-ақ пульсирленген және әртүрлі вегетативті белгілермен байланысты болады. 

Цифрлық даму министрлігіне қарасты «Республикалық электрондық денсаулық сақтау орталығы» ақпаратына сүйенсек, 2023 жылдың 2 мамырындағы деректерге сәйкес бас сақинасы ауруы бойынша диспансерлік есепте тұрған науқастардың саны – 97. 

Астана қаласының тұрғыны Назгүл Шәкенқызы бас сақинасымен ауырып жүргеніне 8 жыл болғанын айтты.

“Шамамен 11 сыныпта оқығанымда ауру пайда бола бастады. Жиілігі әр ай сайын болды. Дәрі-дәрмекке ақша көп кетеді, кей кезде тіпті жетпей қалады”, – дейді ол Newsroom тілшісіне.

Денсаулық сақтау министрлігі бастың сақина ауруының халық арасында азайту үшін жыл сайын түрлі профилактика шараларын өткізеді. 

Министрліктің мәлімдеуінше, дәрі-дәрмектерді тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде қамтамасыз ету Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 5 тамыздағы “Қазақстан Республикасының белгілі бір аурулары бар азаматтарының жекелеген санаттарын тегін және жеңілдікті амбулаториялық қамтамасыз етуге арналған дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың тізбесін бекіту туралы” бұйрығымен қарастырылған нозологиялар бойынша беріледі.

“Айтылған Бұйрық бойынша Бас сақинасы нозологиясымен “18 жасқа дейінгі балалар үшін амбулаториялық деңгейде міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесіндегі дәрілік заттар, медициналық бұйымдар және арнайы емдік өнімдер” топтағы динамикалық байқауда тұрған балалар диклофенак, ибупрофен, суспензия, парацетамол, тік ішекті суппозитория, ішуге арналған ерітінді, ішуге арналған суспензия, суматриптан дәрі-дәрмектерімен қамтамасыз етіледі,” деп жазылды министрлік жауабында.

Мамандар бас сақинасы ауруының жас талғамайтынын айтады. Ауру белгілері негізінен 20-30 жаста пайда болып, 50 жасқа дейін созылады екен. Оны емдеуге арналған дәрі-дәрмекті дәрігерлердің нұсқауы арқылы ішу ұсынылады.

Америкалық мигрень қорының мәліметі бойынша, мүгедектікке әкелетін барлық аурулардың ішінде  мигрень жетінші орында тұр. Дүниежүзіндегі адамдардың 10%-ы бас сақинасымен ауырады деп есептеледі.

Банкроттық туралы заң елдегі жұмыссыздар санының артуына себеп болмай ма?

Әмина Козбакова
KAZGUU Newsroom

Фото: еgemen.kz

Елімізде 3 наурыздан бастап жеке тұлғалардың банкроттығы бойынша өтініш беру басталды. Өтініш бергендер саны бір жарым айда 45 мыңнан асқан. Бұл бастама несиеден арыла алмай жүрген азаматтардың көңіліне үміт ұялатқанмен, мамандар оның салдарын да естен шығармау керектігін айтады. Мысалы, экономист мамандар жеке тұлғалардың жаппай банкроттық жариялауы елімізде жұмыссыздар санының көбеюіне, халықтың экономикалық белсенділігінің азаюына әкеліп соғуы мүмкін деп болжайды.

2022 жылдың соңында Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін және банкроттықты қалпына келтіру туралы» заңға қол қойды. Өтей алмайтын қарызы бар азаматтар 2023 жылдың 3 наурызынан бастап банкроттық туралы арыз бере алады.

Заңға сәйкес борышкер үш түрлі рәсім арқылы (соттан тыс банкроттық, сот банкроттығы және төлем қабілетін қалпына келтіру рәсімі) банкрот бола алады.

Мәселен, банкроттыққа өтініш бергендердің бірі – елордалық кәсіпкер Шахназар Еркенов. Ол егер өтініші қабылданса, отбасының қаржылық жағдайы жақсарады деп үміттенеді.

“Әйелім екеуміз бірнеше жыл бойы құрылыс саласында жұмыс істеп, 2021 жылы шағын кафе ашуға бел будық. Несие алып, үйімізді саттық. Кәсібіміз біз ойлағандай жақсы жүрмеді. Енді несиені қалай өтерімізді білмей жүрміз. Бірнеше күн бұрын банкроттыққа өтініш бердік. Бірақ менің көлігім бар болуына байланысты өтінішіміз қабылданбай қалады деген де қауіп бар”, – дейді Еркенов.

Қаржы вице-министрі Ержан Біржанов соттан тыс банкроттық рәсімге 34 мыңнан астам қазақстандық өтініш бергенін айтады. Оның ішінде бүгінде 10 мыңнан астам өтініш тексеруден өткен. Тексеру нәтижесінде 7 мыңнан астам өтініш беруші 1414 сервисі арқылы соттан тыс банкроттық процедураны қолданудан бас тартқан.

Азаматтардың банкроттығынан бас тартуына негіз болған себептердің қатарында өтініш берушінің немесе жұбайының атына тіркелген жеке меншік құқығында жер учаскелері, автокөлік немесе жылжымайтын мүліктер тіркелген.

Сотқа жүгінбей-ақ банкроттыққа өтініш беру несие немесе жалпы қарыз өтеу мерзімін бес жылға тоқтатады. Алайда экономист маман, мәжіліс депутаты Дәулет Мұқаевтың айтуынша, бұл рәсімнің көбі біле бермейтін осал тұстары да бар.

“Заң азаматтардың қаржылық жағдайын жақсартудың түрлі механизмдерін ұсынып, қарыздан құтылуға мүмкіндік береді. Оның ішінде 5 жылға дейін бөліп төлету немесе төлем қабілеті жоқ болса банкрот деп тану жағдайлары қарастырылған. Егер кепілге үй қойылған болса сот негізінде үйден айрылу жағдайы да бар. Азамат өзін банкрот деп жариялап, 5 жыл бойы қарыз не несие ала алмай қалады. Адамның басына түрлі жағдайлар келіп жатады, осындай тұста қайта қарызға не несиеге жүгінуге мүмкіндік болмай қалады. Банкроттық деп тану азаматтардың қарыз және несие алуын біршама азайтуына сеп болары сөзсіз”, – дейді ол.

Экономист ерекше жағдайларды ескермегенде (емделу, туысының өлімі) азамат 3 жыл ішінде ел сыртына шығу құқығынан айырылатынын және 3 жыл бойы қаржылық бақылауда болатынын да атап өтті. Оның сөзінше, егер алдау, жағдайын жасыру арқылы банкроттыққа өтінім берген адам айыппұлдан бастап бас бостандығынан айырылу жазасын арқалауы мүмкін. 

“Бұл халықтың мемлекет беріп отырған мүмкіндігін пайдаланып қалу әрекеті.  Жоғары айтып өткендей көп азамат оның салдары мен нәтижесіне мән бермей дүрлігіп жүр. Мемлекет жауып берсе болды дегенді алға тартады. Ал бұл өз кезегінде өздерінің несие тарихы мен мүмкіндіктерін шектейтінін түсінбейді”, – дейді Мұқаев.

Алайда маманның айтуы бойынша, қарапайым халықтың қаржылық жағдайын жақсарту мақсатында жасалған рәсім ел экономикасына зиян тигізуі мүмкін. Нақтырақ айтқанда жұмыссыздар санының көбеюі, экономикалық белсенді халық үлесінің азаюына әкеліп соғуы ықтимал.

Қаржы министрлігі 1 млн-нан астам қазақстандықтың банкрот деп танылу мүмкіндігі бар екенін мәлімдейді.

“Бұл заңнама барысында қазіргі таңда бізге жүгінетін адамдардың саны 1 млн 170 мың адамға дейін жетуі мүмкін. Оның ішінде, 31 мың адам – сот процедурасымен өздерін банкрот деп тануы ықтимал. Бірақ айта кетерлігі, бұл процедураға жүгіну-жүгінбеу азаматтың өз еркінде. Біз қарызы бар адамдарды бізге келіңіз немесе сотқа барыңыз деп үгіттей алмаймыз. Ол әр азаматтың салмақты ойланып қабылдаған шешімі болуға тиіс”, – деп атап өтті вице-министр Біржанов. 

Астанадағы тұрғын үй маңындағы жолдар сапасы қашан жақсарады?

Мақпал Батталова
KAZGUU Newsroom

Фото: еgemen.kz

Елорданың сол жағалауындағы Sat City тұрғын үйлері орналасқан қалашық тұрғындары үй маңындағы жолдар қараусыз қалғанын айтады. Олар тұрғын үй алаптарының жолдарымен қоса қала көшелеріндегі кейбір шұңқыр, тозығы жеткен жолдарда ауа-райы нашарлағанда жүру мүмкін болмайтынын айтып, шағымданады. Бұл мәселеге қатысты Астана қаласы Жол және жол инфрақұрылымы департаменті өкілдері жөндеу жұмыстары жоспар бойынша жүргізіліп жатқанын айтты.

Ақерке Өмірбай есімді қала тұрғыны өзі тұратын Sat City тұрғын үй кешені жанындағы жолдар мүлде жөнделмегенін, тіпті жаяу жүріп-тұру қиындық туғызатынын жеткізді.

“Жолдардың шұңқырлары, ойықтары тым көп. Әсіресе, көктемде сол шұңқырларға су толып қалады, көлікпен көлшіктерді кешіп өту мүмкін емес. Жаңбыр жауа қалса, құм төсеумен болады” , – дейді ол.

Жергілікті ақпараттық сайт дерегінше, 2023 жылдың алғашқы 4 айында iKomek қызметіне қала тұрғындарынан жол сапасына қатысты 8 492 өтініш түскен. Айта кетсек, Есіл ауданының Тұран, Қабанбай батыр, Ұлы дала даңғылдары, Бұқар жырау көшесі, сондай-ақ Сарыарқа ауданының К.Күмісбеков, Ы. Дүкенұлы, С.Сейфуллин, Бөгенбай батыр, Республика даңғылдары бойынша, Алматы ауданының Ш. Құдайбердіұлы, Р. Қошқарбаев, Тәуелсіздік, Абылай хан даңғылдары бойынша арыз-шағымдар келіп түскен.

Майра Жанболатқызы есімді қала тұрғыны Абылай хан даңғылында орналасқан Азиа Сити сауда үйінің алдындағы үлкен шұңқырдың пайда болғанына бірнеше жыл болғанын, бірақ әлі күнге дейін қала әкімшілігі назар аудармағанын айтады. 

“Бұл ойықтың тұрғанына қанша жыл болды, әлі жөнделмеген. Бұл шұңқырдан бөлек көлік кіріп-шығар жолы да оңып тұрған жоқ”, – дейді ол.

Қала әкімдігіне қарайтын Көлік және жол-көлік инфрақұрылымын дамыту басқармасы осыған ұқсас шағымдар жыл басынан бері  5805-ке жеткенін хабарлады. Оның ішінде 2667 өтініш жолдардың, тротуарлардың тозуына байланысты болған. 

“Мамыр айының басында жол-құрылыс жұмыстары маусымы басталды. Қазіргі уақытта қала бойынша жұмыстар жүргізілуде. Биыл 300-ге жуық шұңқырды жөндеумен қамту жоспарланған. Бұдан басқа, биылға арналған жұмыс жоспарына сәйкес, қаланың 72 көшесінде орташа жөндеу жүргізу жоспарланып отыр” , – делінген Newsroom тілшісіне жіберілген мәлімдемеде.

Сондай-ақ, тұрғын үй кешендерінің жолдарына басқарма “ЕК-32, ЕК-31, ЕК-30, ЕК-29, ЕК-26, ЕК-22, ЕК-18 және ЕК-9 көшелерінің құрылысы ” жобасын әзірлеп, жүзеге асырылғалы жатқанын жеткізді.

“Осы жобаны іске асыру шеңберінде биыл аталған тұрғын үй кешендері ауданында асфальт бетон жабынын қамтамасыз ете отырып, инженерлік желілерді орнату бойынша жұмыстар жүргізу жоспарланған” , – деді департамент өкілі.

Maqsut Narikbayev University (KAZGUU) студенттері ұйымдардың жұмысын реттеуді сұрайды

Фото: kazguu.kz

Ақбаян Арапшаева, Назым Тұяқбай, Мақпал Батталова, Сандуғаш Фазыл
KAZGUU Newsroom

Астана қаласындағы Maqsut Narikbayev University (бұрынғы KAZGUU университеті) әкімшілігі студенттерін қоғамдық қызметке баулу мақсатында халықаралалық CAS бағдарламасына ұқсас “міндеттелген ерікті жұмыс” тәртібін енгізген. Бұл талап жайлы студенттердің пікірі әртүрлі. Аталған мәселеге қатысты Newsroom редакциясы бұған дейін де жазды. Білім алушылар Creativity, Service, and Intelligence (ары қарай – CSI) бағдарлама талаптарын орындау барысында түрлі мәселелер туындайтынын айтады. Мәселен, өзара қарым-қатынас кезінде студенттер құқығы жиі бұзылады екен. Ал студенттік ұйымдардың міндетін реттеп, оны басқаруды жолға қоятын механизмдер жоқтың қасы. 

Бұл бағдарламаға өзгерістер енгізу мақсатында Студенттік өзін-өзі басқару департаментінің бұрынғы президенті Дастан Сембеков бағдарламаның ішкі қарым-қатынасын дамыту үшін бірнеше ұсыныс білдіргенін айтады. Алайда ұсыныстар қағаз жүзінде қалып қойған.

“[Ұсыныстардың] бірі студенттік ұйымдармен ай сайын жиналыстар жасау еді. Жиналыс мақсаты DSA тарапынан әр ұйым атқарған жұмысына баға беріп, қадағалау болды. Яғни, әр төраға [айына бір рет] өз командасының жұмысын көрсетсе, кейін DSA әкімшілігінен көрсетілген бағдарлама бағыттарының орындалу деңгейіне қатысты шешімін алып отырар еді”, – деді ол. 

Оқуға түсетін әр студент CSI жобасына қатысты жалпы ережені оқу платформасынан жүктеп алып, танысады. Newsroom тілшісі силлабусқа шолу жасап, оның ішінде студенттік ұйымдарды реттеу функциясы мүлде қарастырылмағанын анықтады. Нақтырақ айтсақ, студенттік ұйымдарды реттеу ережелері бекітілмеген. Сондай-ақ, онда студенттер құқығын қорғайтын ережелер де жоқ. Есесіне, студентке қойылатын міндеттер басым болып шықты.

Фото: kazguu.kz

Менеджмент мамандығының 2-курс студенті Ерсайын Жумалдинов редакция тілшісіне берген сұқбатында студенттік ұйым жетекшілері жұмысына немқұрайлы қарайтындықтан, көп студенттер жобадан өте алмай қалатынын айтады. 

“Қазір [студенттік] ұйымдар көп студентке жай ғана осы [CSI] жобадан өту үшін керек. Ал мен мұндай ұйымдардан жақсы тәжірибе жинап, өз қалауымды орындап, қайырымдылықпен, шығармашылықпен толыққанды айналыса алмасам, онда тек сөз көлемімен шектеліп, CSI-ды жабу үшін неге көзбояушылық жасауым керек? Бұл жобаның әуелгі мақсаты бұған негізделмеген”, – деді ол. 

Жумалдинов CSI бағдарламасын игеру мақсатында “Орда’ пікірсайыс клубына, “Жаншуақ” қайырымдылық қоры мен Жануарлар құқығын қорғайтын ғылыми зерттеу ұйымдарына қабылданғанын айтты. Алайда бұл ұйым жетекшілері белсенділікке арналған тапсырмалар мен іс-шаралар ұйымдастырмағандықтан, CSI талабын толық жаба алмаған.

“Түптеп келгенде, бұл жобадан өтудің бір жолы осы студенттік ұйымдарға қосылу ғой. Ал дәл осы тұста көп ұйымдардың жетекшілері салғырттық танытады”, – деп атап өтті.

Жумалдинов жобаға тіркелу кезіндегі техникалық қателіктен CSI-ды мүлдем игере алмай қалғанын да тілге тиек етті. 

“Семестр басында жобаға тіркелсем де, Платонус платформасында CSI тіркелінген пән ретіндегі тізімде болмады. Алайда пәнге тіркелдім деп ойлап, тапсырмаларды орындап жүрдім. Бұл мәселемен мамандығымның эдвайзеріне жүгінсем, ол DSA әкімдігіне баруымды айтты. Ал DSA пәндерге тіркеу мәселесіне жауапты емес екендігін жеткізді”, – деді ол өз сөзінде.

Наурыз айында KAZGUU Newsroom редакциясы CSI бағдарламасына қатысты сауалнама жүргізіп, университеттегі 447 студенттен жауап алды. Нәтижесінде бірқатар студент DSA әрі студенттік ұйымдар тарапынан әділетсіз шешімдерге тап болғаны белгілі болды.

Бұл ретте, студенттер ұйымға кіруге өтініш беру кезіне тұрақты стандарт болмайтынын алға тартады. Сауалнамаға қатысушылардың бірі “студенттік ұйымдардың CSI міндеттеріне жегілгені – олардың әділ дамуына кедергі” деді. 

Фото: Kazguu Times

Kazguu Times – университеттегі студенттік ұйымдардың бірі. Ол 2008 жылы ұйым ретінде тіркелген. Медиа клуб төрайымы Жансая Мәулен жаңадан келетін студенттердің басым бөлігі тек CSI бағдарламасын жабуға келетінін айтады. 

“Студенттердің барлығы CSI-ды жабуға келеді… Өзіне де, бізге де пайдасы болмайтын студенттер іріктеуден өтпейді. Біздің іріктеу әртүрлі креативті тапсырмалардан құралып, 3 бөлімнен тұрады. Осы жылы іріктеуге 250 студент өтініш жіберді. Оның тек 80-і ғана ұйымға қабылданды”, – деді ол.

Мәуленнің сөзінше, жыл басынан бері Times-та 70-ке жуық 1-курс студенті бар. Оның 20-сы алдыңғы семестрде белсенділігінің болмауына байланысты ұйымнан шығарылса, осы семестрде олардың орнына жаңа адамдар қабылданған екен.

“Студентті ұйымнан шығармастан бұрын алдын-ала ескертеміз… Негізі, түсініспеушіліктің орнауына клубтағы әр адамның мінезі мен көзқарасы да ықпал етеді”, – деді өз сөзінде Мәулен.

Студенттік ұйымдарды үйлестіру жөніндегі жауапты менеджер Сұлтанғали Сұңғатолла ұйымдармен қарым-қатынаста студенттердің құқығы жаппай бұзылып жатпағанын айтты. 

“Әділетсіздік болған жағдайда студент келіп шағым жасай алады. Ондай жағдай төрт айда тек бір рет орын алған. Ұжыммен мәселелерді әрқашан бейбіт түрде шешеміз”, – деді ол.

Сондай-ақ, Сұңғатолла белсенді емес ұйымдар арнайы байқау арқылы қысқартылатыны жайлы да айтып өтті. 

“Ұйым әр семестрдің басында жоспар тапсырады. Онда олар өздерінің  болжамды сметаларын, барлық активтерін тағайындайды. Семестр қорытындысы аясында осы жоспар негізінде есеп жазылады”, – деді ол.

Оның сөзінше, әр ұйымға 3 ай уақыт беріледі. Осы уақыт аралығында алдын ала бекітілген жұмыс көлемі бақыланады. Сосын әр семестр соңында белсенділігі төмен ұйымдардың тізімі құрылады. 

Бірінші семестр аяғында университет қабырғасындағы академиялық, шығармашылық және ақпараттық жобалармен айналысатын “Student” жастар бірлестігі жабылғаны белгілі болды. Сұңғатолланың айтуынша, бұл ұйым белсенділігі төмендегені үшін жабылған. 

Фото: kazguu.kz

Бірлестік төрағасы Бақтұр Жеңісов бұл пікірмен келіспейді. Ол DSA тарапынан шаралар ұйымдастыруға кедергілер болғанын айтады.

“Біз Хэллоуин мен Жаңа жылға арнап іс-шара өткіземіз деп барлығын дайындап қойғанда, [DSA] рұқсат бермей қойды. Әрқашан кедергі келтіреді. 185 студент қатысатын ұйымға жиналыс өткізу үшін кішкентай кабинет беріп қояды. Нақты біздің жағдайымыз жасалмаған”, – деді ол.

Жеңісов өзі басқарған ұйым жабылған соң, университетте шаралар да азайғанын айтты. Ұйым жабылып қалғандықтан, оған мүше болған студенттер CSI талаптары бойынша бағыттарын жаба алмай қалған.

“[Ұйымда болған] 120 студент CSI  жапқысы келіп бізден жауап күтіп жүрді. Оларды DSA-ға жіберсек, олар қайта бізге сілтейтін. Көп студенттер басқа ұйымдарға қызығушылығы болмағандықтан кете алмай жүрген еді”, – деп түсіндірді ол.

CSI бағдарламасында ұйымдарды жабуға түрткі болатын стандарттар жоқ. Ал ол жабылған жағдайда, оған мүше болған студенттердің мәселесін қарастыру да нақты жолға қойылмаған. Олар әдетте өзге ұйымдарға ауысып, қоғамдық іс талаптарын қайта жасауға міндеттеледі.

Астанадағы мектеп оқушылары жыныстық кибербуллинг көрген

Ақбаян Арапшаева
KAZGUU Newsroom

Фото: www.unicef.by

Астана қаласындағы Назарбаев зияткерлік мектептерінің бірінде 11 сынып оқушысы өзге оқушыларға жыныстық кибербуллинг (секстинг) жасаған. Нақтырақ айтқанда, эротикалық мазмұнда хабарламалар мен суреттер талап ету арқылы буллинг жасаумен айналысып келген. Бұл жайлы #НеМолчиKz қорының президенті, құқық қорғаушы Дина Таңсәрі өзінің Facebook парақшасында жазды. Мектеп әкімшілігі мұндай фактінің болғанын растады. 

Құқық қорғаушы мектеп әкімшілігінің әрекетін сынға алды. Оның сөзінше, мектеп әкімшілігі оқушыны оқудан, ал оған жауапты маманды жұмыстан шығарып, мәселені жабуға тырысып жатыр. 

Жыныстық кибербуллинг көрген қыздардың айтуынша, зияткерлік мектептің Қ. есімді 11 сынып оқушысы білім ордасында өте белсенді болған. Ол психологиялық қолдау клубын құрып, қоғамдық жұмыспен айналысқан. Қ. апта сайын өзін әлсіз сезінген, психологиялық көмекке зәру оқушылармен жиналыс өткізетін болған. 

Жәбірленушілердің сөзінше, клуб жетекшісі жиналыстар барысында оқушы қыздардың сеніміне кірген. 

“Мен оның кезекті құрбанымын. Бұның барлығы мен 7 сыныпта болғанда басталып, осы күнге дейін жалғасып келді. Ол 11 сыныптағы барлық қыздарға қорлық көрсеткен. Әсіресе өзінен кішілермен жақсы араласатын”, – деді жәбір көрген қыздардың бірі.

Жәбірленушінің айтуынша, секстиң жасаған оқушы соңғы жылдары телеграмда құпия чат қолданған. Ол жерде скриншот жасау немесе хатты басқамен бөлісу шектелген. 

“Сонымен қатар барлық жазбаларды тазартып жүретін. Мен бір рет екеуміздің сөйлескенімізді скриндап алған едім. Бірақ ол “саған жаман болмасын десең өшіріп таста” деді. Мен қорыққаннан оның айтқанын жасайтынмын”, – деді ол. 

Қорлық көрген қыздың сөзінше, ол үндемейтін, айқай-шу көтермейтіндерді бақылап, жалғыз жүрген кезде жақындайтын болған. Тіпті сөйлесіп тұрғанда жанындағы адамды қолымен ұстай беретін де болған.

“Бірінші рет ол маған 14 жасқа толғанымда жазды. Ол достарымыздың арасында өте танымал бала болатын. Оны барлығы “солнечный мальчик” деп атайтын. Себебі жылы жүзді болатын. Жауап бермесем мен туралы жаман ойлап қалады деп қорықтым. Егер мен қасыңда болсам, қыздығыңнан айырар едім деп жазғандары бар. Осының барлығы 1 жыл бойы жалғасып келді. Мектепте жүргенде одан қашып, қорқып жүретінмін”, – деді жәбірленуші.

10 сыныпта оқитын тағы бір оқушы секстиң жасаған азаматтың мектептегі қыздарды танымаса да, оларға қатысты түрлі ақпарат білетінін айтады. 

“Мен оны жеке танымайтынмын. Ол маған жазған емес. Бірақ дәлізде көрісіп қалсақ, атымды атап амандасатын. Мені ол қайдан танитынын түсінбейтінмін”, – дейді тағы бір оқушы.

Сұхбат берген ондаған қыз зардап шеккеніне сенімді. Олар мұндай әрекеттер жасаған оқушыны жақтамауды сұрайды. 

Осыған байланысты мектеп әкімшілігіне арнайы хабарласқан едік. Алайда олар Newsroom тілшісінің сұрағына жауап бермей, телефонды қоя салды. Жазған хабарламаларға да жауап бермеді. 

NIS баспасөз қызметінің жетекшісі Әсел Серікбаева Дина Таңсәрінің жазған посты астына мәселеге орай қажетті шаралардың қабылданғанын жазып,  пікір білдірген.

“Оқушылар арасында киберқорлау (секстинг) оқиғасы анықталды. Екі күннің ішінде оқушы да мектеп қызметкері де білім орталығынан шығарылды. Мектептегі әрбір оқушының әл-ауқатының маңыздылығын түсініп, осы бағытта жұмыс жасалып жатыр. Жүргізілген сауалнама нәтижелері бойынша жыныстық қатынас немесе зорлық зомбылық фактілері табылған жоқ”, – деп жазған Серікбаева.

Фото: perekrestok.info

Newsroom тілшісі Қ. есімді азаматтың ата-анасына және жұмыстан шеттетілген мектеп қызметкерімен байланысқа шығуға тырысып көрді. Бірақ әзірге жауап ала алмады. 

Атын атамауды сұраған мектеп оқушысының анасы Newsroom тілшісіне “өзі буллингпен күресу мақсатында психологиялық көмек көрсетіп жүріп, қорлық жасауы оқушының өзінде психологиялық ауытқу барын білдіреді” дейді.

“Ол мектепте өте танымал бала болған. Тіпті өзінің буллингпен күресіп, психологиялық көмек беретін ұйымы да бар. Клуб қатысушыларымен жиналыс өткізіп отырған екен. Алданып қалатын әлсіз қыздарды өзінің құрбаны еткен. Біз әлі ол тұрған интернат қабырғасында қандай сұмдық жағдайлар болғанын білмейміз”, – дейді мектеп оқушысының анасы. 

Қ. есімді азаматтан жәбір көрген өзге қыздардың ата-аналары пікір беруден бас тартты. Олар оны мектеп абыройына нұқсан келсе, зияткерлік статусынан айырылып қалу қаупімен түсіндірді. Балаларының зияткерлік мектепті толық тәмамдағанын қалайтынын айтты.

Құқық қорғаушы Малика Тастанова жыныстық қудалауға қатысты екі баптың бар екенін алға тартады.

“Әкімшілік құқық бұзушылық туралы 434-бап бойынша ұсақ бұзақылық ретінде немесе ҚР қылмыстық кодексінің 123 баптағы зорлау және өзге де сексуалдық сипаттағы зорлық-зомбылық әрекеті ретінде қарастырылады. Егер де буллинг ғаламтор арқылы жүргізілген болса, қылмыстық кодекстің 130 бабы бойынша 2 жылға дейін бас бостандығынан айыру, шектеу немесе 2000 айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл салу шаралары қолданылады”, – деді ол.

Бұл іске қатысты полицияға ешқандай арыз келіп түспегені белгілі болды.

“Біз әлеуметтік желіде қызу талқыға түскен барлық шағымдарға құлақ асамыз. Қазіргі таңда тексеріс жұмыстары жүргізіліп жатыр. Нәтижелері бойынша құқықтық баға берілетін болады”, – деді Астана қаласы Полиция департаменті өкілі Эльмира Шауленова. 

Психолог Қарлыға Бүйенбай бала мұндай әрекеттерге оның жақындарымен эмоциялық байланыстың жоқтығы, ата-ана тарапынан махаббат пен қолдауды сезінбеуінен баратынын айтады.

“Адамның айналасындағыларға деген қарым-қатынасы – ол үшін “норма” деп саналатын әрекеттер. Ал осы “норма” деген әрекеттерді бағып-қаққан, күнде жанында жүрген жақындары қалыптастырады. Отбасының әлсіз мүшесіне ұқсайтын адамды байқап қалса, буллинг жасауға кіріседі. Ішкі жан-жарасын, қорқынышын осылай жеңуге тырысады”, – дейді психолог. 

Сонымен қатар сарапшы “киберқорлау” – көп бала үшін бойда жиналып тұрған жыныстық энергияны сыртқа шығарудың бір түрі екенін айтты.

“Экранның ар жағында сенің шынайы бейнеңді ешкім білмейді, өзіңді қалаған қырыңнан көрсете, адамның жеке шекарасынан өте аласың. Яғни бұл жағдайдың бес жыл бұрын басталғанын ескерсек, бәлкім сол уақытта оқушы балаға жыныстық энергиясын сублимация жасауға ешкім көмектеспеген шығар. Үйде болсын, мектепте болсын, балаға энергиясын сублимация жасауды үйрету де маңызды”, – дейді психолог. 

Астаналықтарды су тапшылығы алаңдатады

Арайлым Серқанова
KAZGUU Newsroom

Фото: Ulysmedia.kz

Соңғы бірнеше аптада елордалықтар су тапшылығына байланысты әбігерге түсті. Көктем басынан бері су қысымының азаюуы қала тұрғындарына біршама қолайсыздық тудырды. “Астана су арнасы” су жетіспеушілігі қала халқының жоспардан тыс көбеюінен деп есептейді. Қала әкімдігі оның шешімін сорғы және сүзгі стансаларын кеңиту арқылы іске асыруды көздеп отыр.

Есіл ауданындағы “Қаратау” тұрғын-үй кешенінің тұрғыны Дариға Асаниязова су тапшылығы жиілегенін және болғанның өзінде оның таза болмай ағуы қолайсыздық тудырып жатқанын айтады.

“Біз тұратын тұрғын-үй кешенінде су жиі өшіріледі. Бұны [пәтер иелерінің кооперативі] әртүрлі себептермен байланыстырады: ремонт, авария салдары, құбырлардың қоқыспен толтырылып кетуі. Судың қысымы негізі қатты, алайда, су өшіріліп қайта қосылғаннан соң бірнеше сағат бойы баяу болып тұрады”, – дейді Асаниязова. 

Оның айтуынша, судың түсі де өзгеріп кететін кездер болған. Мұндай жағдайлар тіпті судың өшірілуімен де байланысты емес екен. Яғни,  судың түсі өздігінен сары, не қоңыр түске боялып кеткен сәттер де болыпты. 

“Бұның кесірінен суды қолдану мүмкін емес. Тағы да айтарым, кей кездері судың суық жағы немесе ыстық жағы ғана баяу ағып тұратын жағдайлар да бар”, – дейді ол Newsroom тілшісіне.

Соңғы күндері бүкіл елорда бойынша түрлі тұрғын үйлерде тұратын азаматтар су тапшылығын айтып, әлеуметтік желілерде шағымдана бастады. Астана қаласы әкімдігі мәселе тек су жетіспеуінде, яғни әкімдік тарапында емес екенін айтып, түсініктеме берді. Су жабдықтайтын компания “Астана Су Арнасы” қала тұрғындарының күрт өсуіне байланысты 28 наурыздан бастап су қысымын реттеу бойынша арнайы шаралар қабылдауға, яғни кесте бойынша су қысымын төмендетіп отыруға мәжбүр екенін хабарлады.

Астана қаласы әкімдігі өкілі “көптеген үйлерде орнатылған сорғылардың ескіргеніне байланысты кейбір аудандарда су қысымы төмен” дейді. Сол себепті, кесте бойынша жіберетін су жоғарғы қабаттарға көтерілмейді. Әкімдік бұл мәселе көбіне Сарыарқа ауданында туындайтынын атап өтті.

“2013 жылы сумен жабдықтау жүйелерін дамытуды жоспарлау кезінде елорда халқының саны тек 2025 жылға қарай 1 200 000 адамға жетеді деп болжанған. Алайда, бүгінгі таңда елорда халқы жоспарланған саннан асып, іс жүзінде 1 300 000 адамды құрады. Бұл ауыз су өндіру қуаттылығының тапшылығына алып келді. Соған орай, 2021 жылдың қараша айынан бастап өнімділігі тәулігіне 100 мың текше м3 асатын жаңа сорғы-сүзгі станциясының құрылысы жүргізілуде. Тапсырыс берушілер – отын энергетикалық кешені жаңа сорғы-сүзгі станцияның құрылысына 58 млрд теңге бөлді”, – делінген әкімдіктің жауабында.

“Астана Су Арнасы” өкілі су тапшылығы болмауы үшін жоспарланған жаңа сорғы-сүзгі станциясының құрылысы 2021 жылы басталғанын мәлімдеді. Ол 2023 жылдың тамыз айында аяқталуға тиіс екен. 

“Кесте бойынша суды жіберу жаңа станция іске қосылғанға дейін жалғасады. Сорғы-сүзгі станциясының өзі тек 305 мың текше метрге, яғни 600 000 – 1 000 000 халыққа есептелгендіктен, жалпы тәулігіне 305 мың текше метр су берілетін. Дегенмен, халық саны күрт өскендіктен, оның орнына 330 мың текше метр су беріліп жатыр”, – делінген “Астана Су Арнасы” жауабында.

Қала әкімі Жеңіс Қасымбек қаладағы су тапшылығы мәселесін шешу үшін Нұрын жер асты суы кен орнынан су құбырын тартып, Телман сорғы стансасын кеңейтіп, Сәтбаевтан су алу нүктесі бар төртінші сорғы және сүзгі стансасын жобалау шараларын іске асыра бастайтынын мәлімдеді. 

Newsroom тілшісі елордадағы бірқатар пәтер иелері кооперативтеріне осы мәселе бойынша хабарласты. Дегенмен, нақты жауап алу мүмкін болмады. 

Астанада үш ауысымды мектеп мәселесі соңғы он жылдан бері шешілмей келеді

Әмина Козбакова
KAZGUU Newsroom

Фото: halyq-uni.kz

Астана қаласында мектеп мәселесі әлі де өзекті. Қоғам белсендісі қазіргі заманда елордада үш ауысымды мектептердің болуын нағыз трагедия дейді. Бүгінде қалада 8 үш ауысымды және бала саны шамадан тыс 18 мектеп бар. Астана қаласы әкімдігі мәселе 2025 жылға дейін шешілетінін айтады. 

Қазақстандағы мектептердің басым бөлігі екі ауысымды жүйемен жұмыс істейді. Ұлттық статистика бюросының ақпаратына сенсек, 2021/2022 оқу жылында елімізде 5,2 мың осындай мектеп болған. Бұл көрсеткіш 2020/2021 оқу жылында 5,1 мың болған екен.

Атқарушы биліктің осы саладағы қазіргі басты мәселесі кей өңірлердің урбандалуына орай туындаған үш ауысымды мектептер санын азайту болып отыр. Өкінішке қарай, үш ауысымды мектептер саны соңғы жылдары артқан. Айта кетсек, 2021/2022 оқу жылында Қазақстанда 169 үш ауысымды мектеп жұмыс істеген. Бұл бір жыл бұрынғыдан 5,6 пайызға артық (160 мектеп), ал үш жыл ішінде мұндай мектептердің саны бірден 32 пайызға өсіп отыр.

Бұл білім беру жүйесі инфрақұрылымының нашарлағанын көрсетеді. Мысалы, қазіргі таңда Астана қаласында 8 үш ауысымды және бала саны шамадан тыс 18 мектеп бар. Бала саны шамадан тыс көп мектептердегі әрбір оқу сыныбында оқушы саны 30-дан асады.

Елордадағы №90 мектеп гимназиясы директоры, “QAZBILIM” жобасының жетекшісі Аятжан Ахметжанұлы қала сәулеті дұрыс жоспарланбай, мектеп жетіспеушілігі проблемасы шешілмейтінін айтады.

“Қалада мектеп аз емес, көп. Бірақ оқушы да сондай көп. Астанада үш ауысымды мектептердің болуы – трагедия. Бұл мәселе жалпы, қала жоспарының дұрыс жасалмауынан және ішкі көші қон мәселесінің ауырлығынан туындап отыр. Егер біз тек қана Астанаға көңіл бөлуді тоқтатпасақ, онда халық та Астана, Алматы сияқты мегаполистерге жиыла береді”, – дейді ол. 

Маман мәселенің салдарымен емес, себебімен күресуге шақырады. 

“Үшауысымды мектептердегі білім сапасы туралы айту тым артық. Екі ауысымды мектептердің өзі білім беру сапасына үлкен кедергі. Мұғалімдерге қосымша жұмыс істеуге, үлгерімі төмен немесе керісінше дарынды балаларға жеке көңіл бөлуге уақыт табу мүмкін емес”, – дейді Ахметжанұлы.

Елімізде мектеп тапшылығы 2014 жылдан бері айтылып келеді. Сол жылы бас қалада үш ауысыммен оқытатын 2 мектеп болған екен. Білім және ғылым министрлігі кейінгі үш жылда, яғни 2016-2017 жылға дейін үш ауысымды мектептер болмайтынын мәлімдеген болатын. Алайда, 10 жыл өтсе де, үш ауысымды мектептер саны азаймай, керісінше көбейген. 

Ал 2022 жылы қазан айының басында Астана қаласы мәслихат сессиясына сол кездегі қала әкімі Алтай Көлгінов қатысып, 2025 жылға қарай Астанада екі ауысымда тағы 120 мың оқушыға орын ашылатынын айтқан. Оның айтуынша, кейінгі үш жылда 44 жаңа мектеп салу жоспарланған.

“Елордада жыл сайын халық саны артып келеді. Мысалы, мамыр айында 8 мыңнан астам бала мектеп бітірсе, қыркүйекте 25 мыңнан астам баланы бірінші сыныпқа қабылдаймыз. Жүйелі түрде қысқарту және үш ауысымда білім беретін мектептердің пайда болуына жол бермеу үшін жыл сайын кемінде 10 мектеп салу қажет. Мысалы, 3 жылда 70 мың орындық 34 мектеп салынды”, – деген еді Көлгінов.

Алайда, экономика министрлігі статистика комитетінің деректеріне сүйенсек, соңғы 3 жылда елордада небәрі 9 мектеп пайдалануға берілгенін көруге болады.

Астана қаласы әкімдігінің KAZGUU Newsroom редакциясына берген дерегіне сенсек, үш ауысымды және бала саны шамадан тыс мектептердің санын азайту мақсатында биылғы оқу жылында 11 мектеп салынып, пайдалануға берілмек.

“Қазіргі таңда оның бесеуі оқушы қабылдауға дайын. Осы оқу жылында тағы 6 мектеп пайдалануға беріледі. Келесі оқу жылында 20 300 орынға 13 мектеп салу жоспарланған”, – деп жазылған тілшіге жіберілген ресми мәлімдемеде. 

Сондай-ақ, Астана әкімдігі биыл Президент Тоқаев ұсынған «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы аясында 88 800 орындық (екі ауысымды) 24 ірі мектепті жобалау басталғанын мәлімдеді. Құрылысы да биыл басталуға тиіс.

Конституциядағы қате аудармалар қашан түзеледі?

Мақпал Батталова
KAZGUU Newsroom

Фото: egemen.kz

Конституция мен Жоғарғы Сот қаулыларының қазақ тіліндегі мәтіндерінен қателіктер табылып жатыр. Журналистер мен тіл мамандары калька аудармалардың салдарынан туындар мәселелерді айтып бастама көтерсе, кейбір заңгерлер қателіктерді қайта қарау жөнінде өкілетті органдарға сұрау салып үлгерген. Олардың айтуынша, нормативтік қаулының кейбір баптары қолданыста әлі бар.

Конституцияның кейбір баптары мен Жоғарғы Сот қаулысынан заңгерлер бірнеше калька аудармалар тапқан. Оның ішінде жекелеген сөздер мен тұтас заң тармақтарынан да қателер көрсетіледі. Елдегі ақпараттық сайттардың бірінде, 2014 жылы қабылданған Қылмыстық кодекстің 38 бабының 4-тармағы 2 сөйлемнен құралып, оның бірінші сөйлемінде 89 сөз жазылғаны айтылады. Сондай-ақ, Жоғарғы Соттың №1 және №2 нормативтік қаулысының, 4,5,13, 20-тармақтарындағы, №7 нормативтік қаулының 7-тармағы; №8 нормативтік қаулысының 22-тармағында т.с.с. қате аудармалар табылған.

Заң мәтіндерінің калька аудармалары туралы белгілі тіл маманы, редактор Назгүл Қожабек өзінің “Калькасыз қазақ тілі” атты Telegram каналында жиі жазады.

“Рақымсыздықпен, мейірімсіздікпен өлтірді…Рақымсыз-дық, мейірімсіз-дік туынды зат есім. Адамның мінез-құлық, әрекетінің сипаты. Осы сөздерді тудырған -сыз жұрнағы түбір сөз мәнін жоққа шығарып тұр: рақым жоқ, мейірім жоқ дейді. Ал енді жоқ нәрсемен бірнәрсе істеуге бола ма? Бұл туынды зат есімнен туынды үстеу (қалай? деген сұраққа жауап беретін) жасалмайды. Рақымсыз/мейірімсіз деген сөздерге көмектес септік жалғауы тек сол сипаттармен күресу мағынасындағы контекстіде ғана қолданылады. Рақымсыздықпен күресті. Ал орыс тілінің “без” деген приставкасына қарап болмайтын сөз тудырудың қажеті жоқ. Қазақ тілінде “аяусыз/аямай”деген үстеу бар”, – делінген аталған арнада.

Қазіргі таңда Жоғарғы Сот қаулыларындағы қате аудармаларды өз студенттерімен бірге талқылап, түзетіп ұсынып жүрген KAZGUU оқытушысы, заңгер Алмас Жұмағали заңдағы қателер саны жыл өтсе де азаймай жатқанын айтады. Ол шәкірттерімен заңдағы аударма мәселесін талдап келе жатқанына жиырма бес жыл болыпты.

“Дәл қазіргі күні, яғни үш аптаның ішінде маған 80-нен астам қате туралы ұсыныс түсті, соның 61-і жөнелтілді. Оған көз жүгіртсеңіз, бір ғана емес бірнеше нормативтік қаулыда қате бар екенін байқайсыз. Олардың ішінде қабылданғандарына 21 жыл (мысалға, «Кәмелетке толмаған адамдардың қылмыстық құқық бұзушылықтары және оларды қылмыстық құқық бұзушылықтар мен қоғамға қарсы өзге де іс-әрекеттер жасауға тарту жөніндегі істер бойынша сот практикасы туралы» ҚР Жоғарғы Сотының 2002 жылғы 11 сәуірдегі №6 Нормативтік қаулысы), ал ең соңынан қабылданғандарына 5 жыл өткен (айталық, «Алаяқтық туралы істер бойынша сот практикасы туралы» ҚР Жоғарғы Сотының 2017 жылғы 29 маусымдағы №6 Нормативтік қаулысының ). Бір қызығы жыл сайын мониторинг жүргізілсе де, осынша жыл осы қателермен тұр”, – деді заңгер.

Оқытушы нормативтік қаулының алдымен өзге тілде жазылып, кейін қазақ тіліне аударылуын мемлекеттік тілді кемсіту болып саналатынын айтты.

Оның сөзінше, заң бойынша «қазақ және орыс тiлдерiн пайдаланудағы теңдiк, сондай-ақ нормативтiк құқықтық актiлердiң қазақ және орыс тiлдерiндегi мәтiндерiнiң заңдық маңызы тең”.

Айта кетейік, осы мәселеге байланысты 14 сәуір күні мәжіліс депутаттары Жарқынбек Амантайұлы мен Үнзила Шапақ Премьер министрдің орынбасары Алтай Көлгіновке хат жолдаған болатын. Олардың мәліметінше, 32 жылда 3589 заң жобасы қабылданып, оның тек екеуі ғана қазақ тілінде жазылған.

Ал KAZGUU оқытушысының айтуынша, 2-курс студенттері қаулыдан тек калька аудармаларды ғана емес, орыс тіліндегі нұсқасынан стилистикалық, техникалық қателерді де тапқан.

“Енді бірінде қазақша «талап қанағаттандырылса» десе, орысшасында «қанағаттандырылмаса» деді. Тіпті, кейде күлкілі техникалық қателер де бар. Мысалы, «есірткіні тауып алса» дегеннің орнына «есірткіні ТУЫП алса» деген не болмаса «Қинау қылмысын лауазымды адам жасаса, қосымша ҚК 308-бабымен сараламаймыз», – дейді, ал сол 308-бапты қарасаңыз «Жезөкшелік жасауға тарту» қылмысы. Бұл енді қаны тамып тұрған сорақылықтар”, – дейді ол.

Ұсыныс жіберу барысында Алмас Жұмағали нақты қиындықтар кезігіп жатпағанын айтты. Алайда, өкілетті орган қызметкерлері кейбір студенттерге хабарласып, қателердің бәрі бір қаулыдан екенін айтып, Университетке шағымдану хатын жібереміз деген. 

 “Оған байланысты мен әлеуметтік желілерде Жоғарғы Сотқа жүгініп, егер де тағы да осындай жағдай қайталанса, желіге қоқан-лоққы жасаушыларды аты-жөндерімен жариялайтыным туралы жаздым”, – дейді ол өз сөзінде.

Осыған байланысты филология ғылымдарының кандидаты, С.Сейфуллин атындағы ҚазАТУ аға оқытушысы Әсем Насыритдинова қате аудармаларды болдырмау үшін сапалы кадр даярлау керек екенін атап өтті.

“Аудармашылар қателеспеуі үшін екі тілді де қатар терең меңгеруі керек. Мәтінді қазақ тіліне аударғанда тілі жатық болуы үшін көнерген сөздер мен диалектілерді, кәсіби сөздерді де дұрыс пайдаланудың өзі тұтас шеберлікті қажет етеді”, – деді ол редакция тілшісіне.

 Жоғарғы Соттың Newsroom тілшісіне берген мәлімдемесіне сәйкес, бұл мәселе бойынша 2016 жылдан бері қазақ тіліндегі қаулылардың сапасын қадағалайтын арнайы сараптамалық комиссия жұмыс істейді.

“Қазіргі таңда аталған сараптамалық топ Жоғарғы Соттың жалпы отырыстарын ұйымдастыру-құқықтық қамтамасыз ету секторымен бірлесіп, 110 нормативтік қаулылардың қазақ тіліндегі мәтіндеріне зерделеу жұмыстарын жүргізуде.Сіздердің ұсыныстарыңыз жан-жақты қарау және жұмыста қолдану үшін сараптамалық топ мүшелеріне берілді”, – делінген Жоғарғы Сот ақпаратында.

Қыз алып қашудың жазасы ауыр

Сандуғаш Фазыл
KAZGUU Newsroom

Фото: mediazona.ca

Қазақ қоғамында еркінен тыс үйлену мақсатында қыз алып қашу заңмен қудаланса да, көп жағдайда қылмыс ретінде қаралмай жатады. Ал “қайтқан қыз” деген әлеуметтік таңба көп қыздың бақытсыз өміріне көнуіне түрткі болып та отыр.   

Шымкент қаласының тұрғыны Арайлым Ізбаханова кәмелетке толған бойда тұрмысқа шығуды жоспарламағанын айтады. Десе де, оны 18 жасында еріксіз алып қашқан.

“Тұрмысқа шығу жоспарымда болған жоқ, тек оқуымды бітірсем екен деп жүрдім. Мені ұрлап кеткенін үйдегі ата-анам білген жоқ, басында жоғалып кетті деп ойлаған. Хабаршылар келгеннен соң да қарысылық танытқан. Тек үлкендердің ақылын тыңдай келе көнген”, – деді Ізбаханова Newsroom тілшісіне.

Арайлым басында көнбей кетіп қалғысы келіпті. Бірақ қоғамдағы “қайтқан қыз” деген таңба ата-анасына өте ауыр тиетінін ойлап, қаламаса да, сол үйге келін болып қалуды жөн көрген екен.

Қоғамда Арайлым секілді әлеуметтік таңба құрбаны болғысы келмеген қыздар көп. 25 жастағы Астана қаласы тұрғыны Аружан (аты-жөні өзгертілген) өзін үш жыл бұрын белгісіз біреу алып қашқанын айтады. Ол өзін ұрлаған жігітті бұрын соңды көрмеген екен. 

“Мені 3 жыл бұрын үйлену мақсатында алып қашты. Үйіне әкелеген соң кетемін деп қаншама рет есікке ұмтылдым. Тек босағаға сол үйдің үлкен әжесі жатып, “мені аттасаң бақытсыз боласың” деп жолымды кескектегеннен кейін, аттап өтуге батылым жетпеді”, – деді Аружан. 

Аружанның айтуынша, оның қазір бір баласы бар. Әйтсе де, ол некеге келіспей, кетіп қалмағанына әлі де өкінеді. 

Әйел құқықтарын қорғайтын ұйымдардың есебінше, Қазақстанда жыл сайын бірнеше мың қызды үйлену мақсатында ұрлайды. Бірақ әрбір жағдай полиция шағыммен аяқталмайтындықтан, нақты қанша қыз ұрланатынын анықтау қиын.  

Informburo.kz мәліметіне орай, 2019 жылы үйлену мақсатымен 210 қыз ұрлау фактісі тіркелген. Оның жартысы Түркістан облысында болыпты. Жергілікті прокурордың айтуынша, көп жағдайда қызды алып қашатын жастар мұның қылмыс екенін білмейді. 

Ал наурыз айында жарияланған “қыз ұрлауға” қатысты зерттеу нәтижесіне орай, қазақстандықтардың 25 пайызы үйлену мақсатында қыз ұрлауда тұрған еш мәселе көрмейтінін, оны қылмыс ретінде санамайтынын білдірген. Сауалнамаға Қазақстанның барлық өңірінен 12 мың адам қатысқан. 

Психолог Балғынбек Кішентайұлы бұл жағдайдың адам психологиясына тікелей әсер ететінін айтады.  

“Eгер азаматша жаңадан мектеп бітірген, алдағы уақытта оқуға нақты мақсаты бар болса, онда тіпті өзінің сүйген жігіті алып қашса да, бұл оның психологиясына қатты соққы болып тиеді. Ол алдағы 5-10 жылға дейін өзінің ренішін арқалап жүретін болады, – дейді. 

Психологиялық соққы кейін отбасының салауатты өміріне де әсер етпей қоймайды. Сондықтан ата-аналар арасында да қыздарын алып қашқанын құптамайтындар артқан. Солардың бірі  Шымкент қаласы тұрғыны – Әбдіхалықова Нұрсұлу. Ол екі үлкен қызын ұзату тойын жасап, тұрмысқа берген. Кенжесін де салт-дәстүрге сай ұзатуды жоспарлап отыр. Бөтен адам алып қашса, некеге келісімін бермейтінін айтты.

“Көп жағдайда алып қашу құрбаны болған қыздар немесе олардың ата-аналары полицияға жүгінбейді. Керісінше, мейілінше аз адам білгенін қалайды”, – деді Нұрсұлу Newsroom тілшісіне. 

Ішкі істер министрлігі көрсеткен деректер бойынша 2021-2022 жылдар аралығында адам ұрлығына (адам саудасы) қатысты 19 қылмыстық іс тіркелген. Алайда үйлену мақсатында қанша адам ұрланғаны жайында жеке көрсеткіш белірмеген. 

Заңгер Нұрлан Нұрмұхамбетұлының айтуынша, адамды алып қашуға қатысты қылмыстық жауаптылық Қылмыстық кодекстің 125-бабында жазылған. Мұнда жәбірленуші кәмелетке толмаған болса, 12 жылға дейін, ал абайсызда оның қаза болуына немесе басқа да ауыр жағдайларға әкеп соғатын болса, 15 жылға дейін бас бостандығынан айыру белгіленеді.

“Қылмыстық процестік заңнама бойынша адамды ұрлау (оның ішіне алып қашу да кіреді) жария айыптау істеріне жатады, яғни жәбірленуші арызды қайтып алса да, іс әдетте қысқартылмауы мүмкін. Кәмелетке толмағандардың ата-аналары балаларының өкілі болғандықтан, істің қозғалуы және әрі қарай қарастырылуы көп жағдайда олардың еркіне байланысты болады”, – деді заңгер. 

Дәстүрлі емес медицинаның зияны қандай?

Арайлым Серқанова
KAZGUU Newsroom

Фото: skkdkb.ru

Бүгінде халық арасында дәстүрлі емес медицина қызметтері кең тараған. Қоғамда оған сұраныс та көбейіп келеді. Бірақ Денсаулық сақтау министрлігі оған лицензия берілмейтінін және ескеретін қауіпті тұстары бар екенін хабарлайды. 

Қарағанды қаласы тұрғыны Светлана Мұстафина жұмыс бабы бойынша жиі іссапарға баратынын айтады. Сол себепті емханада көп уақыт қалып, емделуге әдетте уақыты жете бермейді. Сондықтан ол дәстүрлі емес медицинаға жиі жүгінеді екен. Себебі  салыстырмалы түрде ондағы ем уақыты ұзаққа созылмайды.

“Мені аяқ-қолдарымдағы ауру мазалап, денемде жиі әлсіздік басады. Емші (маған) остеопатия әдісін қолданды. Бірінші, екінші сеанстан кейін өзімді әлдеқайда жақсы сезіндім. Сосын осыдан кейін бұл мәселеге қайтып оралмадым”, – дейді Мұстафина.

Қазіргі таңда қарағандылық тұрғын сияқты дәстүрлі емес емдеу әдістеріне жүгінетіндер қатары көп. Дегенмен, ондағы кейбір емдеу әдістері қауіпсіз бола бермейді. Мысалы, акупунктура деп аталатын инемен емдеу әдісін айтуға болады. Оны оқытылған және лицензиясы бар тәжірибелі дәрігер орындаған кезде, әдетте қауіпсіз болады. Дегенмен, инелер дұрыс зарарсыздандырылмаса, түрлі ауру жұқтыру қаупі бар. 

Сондай-ақ, мамандар шөптік дәрілер де үлкен мөлшерде қабылданғанда немесе басқа дәрілермен әрекеттескенде қауіпті болуы мүмкін екенін айтады. Ал гомеопатия, яғни өте аз мөлшердегі дәрімен емдеу әдісінің тиімділігі де ғылыми ортада әзірге нақты дәлелденбеген.

Бүгінде халық арасында сұранысқа ие дәстүрлі емес медицина қызметтерінің бірі ретінде хиджама айтылып жүр. Астана қаласындағы “BELON MEDICAL’’ медициналық орталығының тәжірибелі дәрігері Сүлеймен Оспанұлының айтуынша, медициналық орталыққа адамдар көбіне қан қысымы, денедегі жаралар, безеулер сияқты аурулармен келіп, хиджамадан кейін өздерін жақсы сезініп жатады. 

“Біз адамдармен алдын-ала сөйлесіп, денсаулығына қатысты барлық ақпараттарды біліп аламыз. Егер оларда онкологиялық не психологиялық аурулары болса, немесе 25 жасқа толмаған және 65-70 жастан жоғары адамдар болса хиджама жасалмайды. Тек кей кезде ғана 20 жастан асқан, безеу мәселесімен келгендерге жасалуы мүмкін”, – дейді ол KAZGUU Newsroom тілшісіне.

Оспанұлы әзірге өзіне келген азаматтардан еш шағым түспегенін айтты. Дегенмен, ол емдеу әдістерінің кейбіреуінің басқаларына қарағанда қаупі жоғарырақ болуын жоққа шығармайды. 

Денсаулық сақтау министрлігінің KAZGUU Newsroom тілшісіне берген мәлімдемесіне орай, 2022 жылы елде хиджама мен сынықшылар бойынша 5 шағым түскен. Үш жағдай бойынша тексеру жүргізіліп, одан әрі шаралар қабылдау үшін құқық қорғау органдарына жіберілген екен.

“Дәстүрлі емес медицина емшілік екенін түсінген жөн. Қазақстан Республикасында емшілік лицензияланбайды”, – делінген министрлік жауабында. 

Ресми дерекке орай, медициналық қызметке лицензия алу үшін санитарлық қағидаларға сәйкес келетін үй-жай, жұмыс істеп тұрған медициналық және арнайы жабдықтардың, аппаратуралар мен аспаптардың, жиһаз, көлік және басқа да құралдар мен мамандардың (қолданыстағы сертификаты бар) болуы керек.

Астана қаласы Полиция департаменті дәстүрлі емес медицина емханалары дәрігерлеріне қатысты еш шағым түспегені туралы мәлімдеді.

Энергетикалық сусындарға тәуелділіктен қалай арылуға болады?

Айым Жаныбекова
KAZGUU Newsroom

Фото: Айым Жаныбекова

Денсаулық сақтау министрлігінің жуырда жасаған зерттеуіне сенсек, Қазақстандағы әрбір бесінші жасөспірім апта сайын энергетикалық сусын ішеді. Ал күн сайын ішетіндер көрсеткіші кәмелетке толмағандар арасында 3 пайызды құраған. Алайда мамандардың айтуынша, бұның салдары ұйқысыздыққа, жүрек ауруларына алып келеді.

Мерей Дүйсен есімді Maqsut Narikbayev University-дің екінші курс студенті оқу барысында энергетикалық сусындарға тәуелді бола бастағанын айтады.

“Кез келген мекемеге, асханаға барғанда, энергетика сусынын іздей бастаймын. Себебі оқу кезінде менің тіпті ұйқыға уақытым жоқ болғандықтан, жиі ішемін. Есесіне күндізгі белсенділігім төмендей бастады”, – дейді ол. 

Ол энергетикалық сусынды ішкеннен кейін жүрегі тез соғып, басының айнала бастайтынын байқаған. Сондықтан енді күніне біреуден артық ішпеуге тырысып жүргенін айтады.

Бұл қазіргі қоғамның өмір ырғағымен тікелей байланысты болса керек. Психология ғылымдарының докторы Балабек Сақтағанов  адам баласы қазіргі қоғам дамуынан артта қалмау үшін, бәріне үлгеруге тырысатынын айтады. Ал бұл аз ұйқыға итермелейді. 

“Адамдар энергетикалық сусындар сергек жүруге және энергияның ұлғаюына ықпал етеді деп ойлайды. Ал, шын мәнінде оны үнемі қолдану аддикцияның (тәуелділіктің) қалыптасуына алып келеді”, – дейді Сақтағанов.

Маман өз тәжірибесінде де энергетикалық сусындарға тәуелді азаматтар көп кездесетінін айтады.

 “Trinity Sportmed” медицина орталығының кардиологы Айжан Нұрмұхамбетованың ойынша, энергетикалық сусындар тек психикалық емес, физикалық тәуелділікті де қалыптастырады. 

«Энергетикалық сусындар жүректің әртүрлі патологияларына әкелуі мүмкін.  Көбінесе бұл аритмия, кардиомиопатия, миокард инфарктісі, жүрек жеткіліксіздігі секілді ауруларға жетелейді», – деді Нұрмұхамбетова.

Дәрігер энергетикалық сусындар құрамында адам ағзасына пайдалы ешнарсе жоқ екенін айтады. Сондықтан одан тәуелділікті жойғаннан кейін, мүлде ішпеуге шақырады. 

“Энергетикалық сусындарға тәуелділіктен құтылу үшін құрамында кофейні бар өнімдерден бас тартып, көмірсутекті нәрселер қосылған тағамдарды азайту қажет. Құрамында дәрумендері көп, ағзаға пайдалы шырын, морс, смузиге ауысу керек. Үнемі қолымызда таза су құйылған ыдыс болғаны жақсы. Иммунитетті көтеру үшін күніне 3 қасық таза бал пайдалану, өз кезегінде ағзаны тазалайды және қалыпқа келтіреді”, – дейді кардиолог маман.

Алимент төлеуден қашып жүргендердің қатары азаяр емес

Ақерке Азатқызы
KAZGUU Newsroom

Фото elements.envato.com

Бас Прокуратураның есебіне сенсек, Қазақстанда 3 миллионнан астам борышкер алимент төлемей жүр. Бұл көрсеткіш жыл сайын артып келеді. Жалғызбасты аналар төленетін алимент мөлшері тіпті аз екенін айтады. Ал алимент ақысы жайлы сот шешімі шыққанымен, оны орындау да үлкен мәселе болып отыр. 

Өткен жылғы ресми дерек бойынша, алимент төлеуден жалтарып жүрген  3 миллионнан астам борышкердің қарызы қазіргі уақытта 14 млрд теңгеге жеткен.

Мәселен, астаналық Арай есімді жалғызбасты ана 2009 жылы жұбайымен ажырасып, 4 баласымен жалғыз қалғанын. Содан бері ол балаларына алимент ақысын алмаған екен. 

“Біз  ажырасқанан кейін ол маған да, балаларға да ешқашан жәрдем берген емес. Өз басын ойлап, қашып жүрді. Өзінің жұмыс орнын жасырды. Ресми жалақысын да құпия ұстады. Алимент өндіру үшін сотқа құжат қалдырғанмын. Бірақ арызым қараусыз қалды”, – деді Арай.

Жоғарыдағы Бас Прокуратура есебін ескерсек, Арай секілді жәрдемақы ала алмай жүрген бірнеше миллион жалғызбасты бары айқындалады. Десе де, алиментті тек әке төлемейді. Кейде балаларды асырау құқығы сот шешімімен әкеге де беріліп жатады. Бірақ ондай кейстер сирек кездеседі.

Сот орындаушы Ержан Мұқажанов мұндай жағдайда борышкер алиментті төлемеген өткен айлар мен жылдардың қарызын қайтарып алуға болатынын айтады. Оның сөзінше, егер арыз беруші тарап бұған дейін сотқа жүгінген болса, бірақ оның арызы қараусыз қалдырылған жағдайда алимент қарызы есептеліп, өндіріледі. Ал, алимент төлеуден жалтарып жүргендерге мәжбүрлеу шаралары қолданылады.

“Борышкер алимент төлмеген жағдайда шоттары мен мүліктері бұғатталады. Шетелге шығу құқығынан айырылады. Көлік басқару құқығы шектеледі. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 139-бабына сәйкес, сот 600 сағатқа қоғамдық жұмысқа немесе екі жылға бас бостандығынан айыруға жаза тағайындауы мүмкін. Яғни, біз бұл ретте алдымен борышкерге айыппұл төлетіп, ескерту жасаймыз. Бұдан нәтиже шықпаса, қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Біз құқық қорғау органдарына хат жолдаймыз. Қылмыстық жаза үш ай алимент төлемеген жағдайда қолданылады”, – дейді Мұқажанов.

KAZGUU Newsroom тілшісіне пікір білдірген Айбек (кейіпкер есімі өзгертілген) есімді азамат өзінің ажырасқанын, бірақ қазір жұмыссыз болғандықтан алимент төлей алмайтынын айтады. 

“Алимент төлеуден бас тарту себебім, қазір ешқайда жұмыс істемеймін, денсаулығыма байланысты қазір өз ата-анамның үйінде тұрып жатырмын. Денсаулығымды жақсартқаннан кейін міндетті түрде балаларыма тиесілі қаражаттарын тауып беремін”, –  дейді ол.

Мұндай жағдайда алимен төлеу келісімін қайта қарастыру мүмкіндігі бар. Ол үшін екі алимент төлеуші өзінің төлем жасауға қабілетсіз екендігін сотқа арыз жазу арқылы түсіндіруге тиіс.

Әкесі немесе анасы алимент төлеуден жалтарғанда немесе төлей алмайтынын дәйектеп, сотқа жүгінгенде, бар ауыртпашылық екінші тарапқа түсетіні анық. Мысалы, астаналық тағы бір жалғысбасты ана екі баласын асырау үшін үш түрлі жұмыста істеп жүргенін айтады. 

“Балалары аш-жалаңаш жүргенде, ішер асқа, киер киімге жарымай жүргенде, әкесі титтей мейірімі болса, іздеп келмес пе еді. Танитын адамдардан сұрастырсам, қазір жұмыс істемейді екен. Анасының зейнетақысына күн көреді. Кісілігіне көзім жетпей тұрып, дүниеге сәби әкелгеніме налимын”, – дейді ол KAZGUU Newsroom тілшісіне. 

Ал атқарушы билік осы жылдан бастап жалғызбасты аналарға арналған тұрғын үй мәселесінің балама шешімдерін ұсынбақ. Ол үшін жалғызбасты ана тұрғын үйге мұқтаж ретінде онлайн тіркеліп, растайтын құжат алуы керек. Тұрғын үйге кезекке қою қызметін eGov.kz үкімет порталы арқылы алуға болады. 

KAZGUU Newsroom елімізде қанша жалғызбасты ана барын білу үшін Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне хабарласты. Мемлекеттік мекеме Қазақстанда “жалғызбасты ата-ана» деген статустың жоқтығына байланысты нақты статистика бере алмады және нақты көрсетілетін қосымша көмек түрлерін де айтпады.

“Қазақстан отбасылары – 2022” ұлттық баяндамасы 2019 жылғы халық санағы деректеріне сүйеніп, Қазақстанда 520 986-ға жуық жалғызбасты ата-ана үй шаруашылықтары бар екенін жазады. Оның ішінде жалғызбасты аналардан тұратын 452 730 отбасы және тек балалары бар әкелерден тұратын 68 256 отбасы бар екен.

Елордада балабақша тапшылығы қашан шешіледі?

Қырмызы Сембаева
KAZGUU Newsroom

Фото: monateka.com

Елімізде балабақша тапшылығы мәселесі жыл сайын қызу талқыланады. Ата-аналар балаларын мемлекеттік балабақшаға бере алмай, жекеменшікке жүгінуге мәжбүр.  

Соңғы деректерге сүйенсек, Астанадағы мемлекеттік балалар бақшасына 1-6 жас аралығындағы 30 мыңнан астам бала кезекте тұр. Жыл сайын бірнеше мемлекеттік бақша салынғанымен, әлі де жеткіліксіз болып отыр. 

Мәселен, Айым Шаманова есімді қала тұрғыны қызы дүниеге келгеннен баста, мемлекеттік балабақшаға кезекке тұрғанын айтады. Бірақ қызының жасы келгенде, орын кезегі келе қоймаған екен. Сондықтан уақытша жекеменшік қызметке жүгінуге тура келген. Бірақ мемлекеттік балабақшаға кезегі келгенше, баласы мектеп жасына жетіп қалуы ықтимал. Қазір Айымның қызы 5 жаста. 

«Мемлекеттік қолдауды қосқанда айына 60 000 теңге төлеймін. Ал мемлекеттік бақшада орын болғанда 20 000 теңгеге жетер-жетпес ақша төлер едім», – дейді Шаманова.

Кейіпкеріміз елордалық мемлекеттік балабақшаның артықшылықтары көп екенін айтады. 

«Біз мемлекеттік балабақшаға баруға тырыстық, өйткені біріншіден, ол жақта арзанырақ, екіншіден үйімізге жақын, үшіншіден мемлекеттік болған соң жиі тексерістен өтіп тұрады. Ал жекеменшікте ондай емес», – деді ол Newsroom тілшісіне.

Астана қаласы білім беру басқармасының дерегіне орай, ата-аналар баласын мемлекеттік балабақшаға берген кезде, олар тек баланың тамақтануына ғана төлейді. Оның бағасы 16 800 теңгені құрайды. Ал мемлекеттік білім беру тапсырысы бар жекеменшік балабақшаларда бұл сома 20 800 теңге көлемінде екен.

Білім басқармасы мемлекеттік тапсырысқа өтініш беретін жекеменшік балабақшаларға арнайы бекітілген стандартпен талаптар қойылатынын айтады. Мысалы, жекеменшік балабақша әкімшілігі мекемесіне бейнебақылау камераларын, дабыл түймесін және дауыс хабарландыру құрылғысын қондыруы керек. Одан қалса, балабақша қызметкерлерінің біліктілігі мен ондағы санитарлық талаптар реті де ескеріледі екен.

Десе де, мемлекетттік тапсырыс алатын жекеменшік балабақшалардың барлығы жоғарыдағы талаптарға сай бола бермейтін көрінеді.

Раушан Есенова есімді тағы бір қала тұрғыны балабақшалардағы аспаз бен медбике біліктілігіне назар аударуды сұрайды. 

«Мемлекеттік тапсырыспен істейін бақшаларда стандарт талаптарына сай келетін жағдай жоқ. Мысалы, балалар ойнайтын алаң болуы қажет. Алаң бар, алайда бір сырғанақ, бір әткеншек, бір құммен ойнайтын жері бар алаң жеткілікті емес. Оған тек бір ғана топ балалары сияды. Ал бақшада әдетте 10 топ болады. Сонымен қатар сертификатталған аспаз және мейірбике болуы қажет. Мен көрген балабақшалардың көбінде бұлар жоқ», – деді Есенова Newsroom тілшісіне.

Астана тұрғыны екі баласын мемлекеттік қаржыландыру көмегімен жекеменшік балабақшаға орналастырғанын айтады. Бірақ ол көмек болғанның өзінде, екі бала үшін тым қымбатқа шығады екен. 

Ресми дерекке сүйенсек, қазіргі таңда Астана қаласында 94 мемлекеттік балабақша бар. Ал 89 жекеменшік балалар бақшасы мемлекеттік тапсырыспен жұмыс істейді.

Папиллома вирусы: қатерлік ісікке қарсы екпеден қауіп қандай?

Ильнара Менисова
KAZGUU Newsroom

Фото: tengrinews.kz

Қазақстан әйелдер арасында жатыр мойны обыры қатерлі ісігінің таралуы бойынша екінші орында тұр. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегіне сенсек, бұл оқиғалардың 95%-дан астамы папиллома вирусынан туындайды. Қазақ үкіметі келесі ұрпақты аталмыш вирустан сақтау үшін жаппай ем салуды міндеттеуді жоспарлап отыр. 

2024 жылдан бастап елімізде жасөспірім қыздарға папилломаға қарсы вакцина салынады. Бұл туралы ҚР Денсаулық сақтау министрлігі “Ашық НҚА” порталында жариялады. Жоспар бойынша, 11 жастағы қыздардың кемінде 95%-ы вакцинамен қамтылуға тиіс.

Еске сала кетейік, 2013-2015 жылдары Қазақстан Орталық Азия елдері арасында бірінші болып, АПВ-ға қарсы вакцинация жүргізуге тырысты. Ол кезде еліміздің төрт өңірінде, яғни Алматы, Астана, Павлодар және Атырау облыстарында екпе егілді. 17 мыңға жуық адам вакцинаның 1-3 дозасын алды.

Сайып келгенде, бағдарлама сәтсіз аяқталып, тоқтатылды. Павлодар облысында екпеден кейін 2 қыз есінен танып қалып, бұл мәселе қоғам арасында резонанс тудырды. Кейінірек Денсаулық сақтау министрлігінің комиссиясы “мұндай реакция препараттың өзінен емес, вакцинация өтетін жағдайлардың дұрыс болмауынан туындады” деп тұжырымдаған. Жауапты орган бұдан былай барлық мәліметтер ескеріледі деп сендіреді.

Әйелдер арасында жатыр мойны қатерлі ісігінің пайда болуына негіз болатын вирустың актуалдығы жыл сайын артып келеді. Денсаулық сақтау министрлігінің дерегінше, өткен жылы Қазақстанда 2000 әйелде аталған ісік қаупі анықталған. Ал оның 600-і өлім жағдайына жеткізген. 

Астаналық Алия Сәдуақасова да бұл аурумен күресіп жүргеніне біршама уақыт болғанын айтады. Оған қойылған нақты диагноз дифференцирленген жатыр мойны қатерлі ісігі (IV кезең) деп аталады. 

“2022 жылдың маусымынан желтоқсанға дейін жарты жыл бойы гинекологқа барып жүрдім. Ол маған эндомитриоз деген диагноз қойды. Желтоқсанда тағы қан кетіп, жедел жәрдем шақыртуға мәжбүр болдым.  Сонда ғана “рак шейки матки” деген тұжырымға келді. Тек 28 желтоқсанда ғана диагноз нақтыланып, II кезең екені белгілі болды. Ал Кореяға емделуге барғанымда IV кезең болып шықты. Қазіргі таңда, 4-химиялық терапияға дайындалып жатырмын”, – дейді Сәудуақасова.

Әлия Балқожаева есімді онкология хирургі папиллома вирусы жыныстық қатынас немесе жақын дене байланысы арқылы берілетінін айтады. Оның пікірінше, жыныстық қатынас пенетративті болғанның өзінде жұқтырып алу қаупі бар. 

“Папиллома вирусы инфекциясы асимптоматикалық ауруға жатады. Жұқтырған жайттардың 90%-ында денсаулыққа байланысты еш проблема тудырмайды. Симптомсыз болғандықтан, адам білмей, медициналық тексерістен өтпей жүре беруі мүмкін”, – дейді ол. 

Онкология маманының айтуынша, дененің иммундық реакциясы кейде инфекцияны жоя алады. Бірақ ол әр адам ағзасында әрүрлі болғандықтан, үнемі тексеріліп, ем алған жөн екенін алға тартады. 

“Мүшеқапты қолдану вирусты жұқтыру қаупін азайтады, бірақ ол жабылмаған тері айналасы тиген кезде де берілуі мүмкін”, – дейді Сәдуақасова. 

Денсаулық сақтау министрлігі вирусқа қарсы емді қыздардың жыныстық жетілу кезеңіне дейін салуды ұсынады. Себебі тек сол кезде вакцинаның ең жоғары тиімділігі қамтамасыз етіледі екен. Салынған вакцина иммунитеті кем дегенде 10 жыл сақталады.

Айта кетсек, АҚШ билігі папиллома вирусына қарсы вакцина салу әсерінен соңғы 40 жылда  әйелдер арасындағы жатыр мойны обырының таралу жиілігін 4 есе төмендете алған екен. Ал Аустралияда 2005-2015 жылдар аралығында 18-24 жастағы қыздар арасында папиллома вирусының таралу деңгейі 22,7%-дан 1,1%-ға дейін төмендеген.

 Заңсыз салынған тұрғын үй мәселесіне қашан тоқтам болады?

Әмина Козбакова
KAZGUU Newsroom

Фото: kapital.kz

Елордада заңсыз жолмен тұрғын үй салу мәселесі әлі күнге дейін толастар емес. Жергілікті билік оның алдын алуға тырысқанымен, құрылысы бітпеген немесе сапасы сын көтермейтін құрылыс нысандары 100-ге жуықтап қалған. Соңғы жылдары алданып қалған салымшылар саны азаймағандықтан, халық та жаңа тұрғын үйлерден пәтер алуға сенімсіздік танытып отыр.

Қаланың оң жағалауында тұратын зейнеткер Қали Бейтасұлы сол жағалаудан пәтер сатып алуға қорқатынын айтады.

“Оң жағалауда тұрғаныма он жылдай болды. Енді немерелерімнің қасынан пәтер алайын десем, жаңа үйлер қауіпсіз емес қой. Қанша танысымыз пәтер аламыз деп, құжат тексермей ақшасынан айырылды. Бірақ амал жоқ көшу керек. Әлі пәтер іздеп жүрмін”, – дейді Бейтасұлы Newsroom тілшісіне.

Елорданың бас жоспарын әзірлеу Астана қаласы сәулет, қала құрылысы және жер қатынастары басқармасының құзыретіне кіреді. Жақында мекеме Астанада 96 тұрғын үй заңсыз салынып жатқанын мәлімдеді. 

Ресми дерекке сенсек, анықталған тұрғын үйлердің 20-сына құжаттарын реттеуге билік тарапынан мүмкіндік берілген. Ал қалғанының құрылысы әзірге тоқтатылған. Тоқтатылғандардың ішіндегі 20-сын бұзу туралы шешім шығарылды. Заңсыз құрылыс бастап кеткендер тізіміне «Mars Project» ЖШС, «Aiz Kurylys» ЖШС, «Русалдинг Line» ЖШС, «Билдинг компани» ЖШС, «Expert Consulting Agency Kazakhstan» ЖШС, «Тауекел Инжиниринг» ЖШС, «Global Millennium» ЖШС, «Handan-Astana» ЖШС және «Oreol-Group» секілді компаниялар кіріп отыр. 

Жыл басында өткен елорданы дамыту мәселелері жөніндегі кеңесте Президент Тоқаев “төрт мыңға жуық үлескердің мәселесі әлі күнге дейін күн тәртібінен түспей тұрғанын” айтып, “құрылыс компанияларының жай ғана мардымсыз айыппұл төлеп, азаматтардан ақша тартуын” сынға алған еді.

Астанада салымшылардың құрылыс компанияларына алданып қалуы жиі кездеседі. Мысалы, жыл басында қала әкімі Жеңіс Қасымбек өзінің Instagram парақшасында 1200 қала тұрғыны үйінің кілтіне қол жеткізе алмай жатқанын жазған болатын. Сондай-ақ құрылысы кешіккен, мәселесі көп 30-дан аса тұрғын үй кешені бар екенін тілге тиек етті. Қазір олардың құрылысын аяқтауға қала әкімдігі көмектеспек. 

Қазақстан құрылысшылар одағының мәлімдеуінше, 2021 жылдан бері Астанада салымшылардың алданып қалмауына мониторинг жасайтын ұйым жұмыс істеп келеді. Комиссия мүшесі әрі Қазақстан құрылысшылар одағы президиумының төрағасы Талғат Ерғалиевтің Newsroom тілшісіне берген пікірінде “құжатсыз тұрғын үй салушылардың құрылысын неге рұқсатсыз бастап кеткенін анықтауға тырысатынын” айтады.

“Егер құрылыс компаниясы бюрократикалық сатылар кесірінен рұқсат ала алмай жүрген болса, оны біз арнайы протоколға енгізіп, қала әкімінің орынбасарына жібереміз. Әкімдік өз кезегінде бұл мәселені тиісті органдар арқылы шешудің амалын жасайды”, – дейді Ерғалиев. 

Ерғалиев рұқсат алуға салғырт қараған құрылыс компанияларына мәселені шешуге белгілі бір уақыт беретінін, реттей алмаған жағдайда, нақты шара қолданатынын да жеткізді. 

Жылжымайтын мүлік саласы бойынша заңгер Аржан Садуақас құрылыс компаниясы міндетін орындамаса, сатып алушы сот арқылы шартты жарамсыз деп танытып, ақшасын қайтарып алуға болатынын атап өтті.

“Егер адам пәтерге алдын ала ақша төлеп қойып, тұрғын үйдің заңсыз салынғанын білсе, ең алдымен мердігерлік ұйымға арнайы арыз жазады. Жазбаша түрде мердігер компанияға арызданып, хат алмасу арқылы төленген соманы қайтаруды талап етіп, шартты жарамсыз деп тануды сұрайды. Ал құрылыс компаниясы бұған келіспесе, онда сатып алушы азаматтық істерді қарайтын сотқа жүгініп, соттың көмегі арқылы шартты жарамыз деп таныта алады. Егер құрылыс компаниясы ақшаны қайтармаса, азаматтар сотқа жүгініп, тек сот арқылы ақшаны өндіріп ала алады”, – дейді Садуақас Newsroom тілшісіне.

Алайда заңгер, бұл процестің халыққа жақпайтын осал тұстары да барын айтты. 

“Бұл ретте де бір мәселе бар, азамат сотқа жүгінсе, мысалы, егер үйдің құны 30 миллион теңге болса, оның бір пайызын арыз беріп жатқан жеке тұлға сотқа төлеуі қажет. Бұл мемлекеттік баж деп аталады. Халықтың көбісі мұндай соманы төлей алмағандықтан, сотқа жүгінбейді”, – дейді ол. 

Заңгер елордалықтарды салынып жатқан үйге салым салмас бұрын, оның қаншалықты заңды екенін анықтауға шақырады. Құрылысқа құжаты жоқ немесе салымшылар тартуға рұқсат алмаған компаниялар тізімі мен құрылыс нысандарын мына сілтемеден көруге болады. 

 Жылдам табысқа кенелгісі келген бірнеше азамат 35 миллион теңгеге алданып қалған

Ақбаян Арапшаева
KAZGUU Newsroom

Фото: egemen.kz

Астаналық “кәсіпкер” әйел бірнеше адамды дивиденд арқылы пайда табуға үндеп, ақшасын бермей кеткен. Ал оңай жолмен ақша тапқысы келген азаматтар алданып қалғандарын айтып, құқық қорғаушылардан әділдік іздейді. Newsroom тілшісі мәселенің мән-жайымен жақын танысып, тереңірек білмекке тырысып көрді.

Жанна Назарова есімді Атбасар тұрғыны жақын туысынан жылдам табыс табудың жолын естігенін айтады. Туысы оған құрылыс компанияларына инвестициямен айналысатын 35 жастағы астаналық әйел туралы айтқан. Ауызша келісімге орай, Назарова ай сайын өзі салған ақшаның 10 пайызын дивиденд ретінде алып отыруға тиіс болған.

“2021 жылы оған 1 миллион теңге бердім. Басында ол  ақшамды уақытылы жіберіп отырды. Пайызбен жиналған ақшаны қайта айналымға салып жүрдім. Кейін ол маған несие алғызды. Ал кәсібінің құжаттарын сұрағанымда, сеніміме кіріп алып, көрсетпеді”, – дейді атбасарлық азамат. 

Бірнеше ай бұрын ай сайын түсіп отыратын дивидендтер де келмей қойған. Назарова содан кейін барып күдіктене бастаған екен. 

“Менің ойымша, ол ешқандай бизнеспен айланыспайды, қаржы пирамидасы немесе бір сектаға кіріп кеткен. Жалпы (менен) 2 млн теңге қарызы мен 2 млн несиесі бар”, – дейді ол.

Жылдам ақша табудың әккі түріне алданған тек ол ғана емес. Адема Сапарова есімді астаналық та мұндай жағдайға тап болған екен. 2022 жылдың қараша айында оған жаңағы астаналық “кәсіпкер” жазып, 500 мың теңге сұраған.

“Ол менің бұрынғы күйеуімнің әпкесі. Алған ақшаларын 20%-бен бірден аз уақытта қайтарып жүрді. Соған қарап жағдайы жақсы деп ойладым. Кейін маған ракпен ауырып жүрмін деп өтірік айтып, несие алғызды. 1 200 000 теңге қолма-қол бердім. Оның бизнесі барына сенбеймін, өйткені оның ешқандай құжаттары жоқ”, – деді Сапарова Newsroom тілшісіне.

Астанада киім сататын дүкені бар Әсел Кереева есімді азамат та 35 жастағы “кәсіпкермен” жұмыстас болғанын айтады. Ол да аталған кісіге сеніп, еш құжатсыз қолма-қол 3 миллион теңге берген екен. 

“Оның өз дүкені болды. Маған миллиондап ақшасын көрсетіп, күйеуінде құрылыс компаниясы бар екенін, оған көмектесіп жүргенін айтатын… Бір уақытта маған тез арада ақша керек деп, 1 миллион теңге сұрады. Ал 2 аптадан кейін тағы 2 миллион (несиеге) алғызды. Оны қайтармағанына және үстінен дивидент төлемегеніне 6 ай өтіп кетті”, – дейді ол. 

Өзін кәсіпкер-инвестор деп таныстырған астаналыққа алданған 5 адам өткен жылдың қараша айында Есіл ауданына арыз жазуға барған. Алайда полиция оларды Сарыарқа ауданына сілтеп жіберген. 

Сарыарқа ауданы болса, арыз жазушылардың басым көпшілігі Есіл ауданынан болған соң, қайта өздеріне қайтарып тастаған. Ал Есіл ауданы ол арызды кейін қабылдамай қойған.

Алданғандардың сөзінше, Есіл полициясы инвестиция туралы өзара ресми келісімның жоқтығына сілтеп, арыздарын қабылдауға келіспеген.

Назарова “өзара келісім құжаты болмағанымен, банк арқылы аударылған ақша транзакциялары мен мессенджерлер арқылы сөйлескен деректер бар” екенін алға тартады.

“Олар алаяқтық фактілерін көре тұра, бұл істі қозғағысы келмейді. Ешқандай құжат жоқ, ауызша келісім арқылы болғандықтан, қарастырмайтындарын айтты. Біз оның тек ақшаны қайтарып беруін талап етіп қоймай, заң бойынша жазасын алғанын қалаймыз”, – дейді Назарова.

Астана қалалық адвокаттар алқасының мүшесі Шыңғыс Сейфулла дәлелдердің жетіспеуімен келіспейтінін білдірді. Құқық қорғаушы арыз жазушылар саны 5-6 адамнан кем болмаса, ол кісіні жауапқа тартуға болатынын айтады.  

“Керісінше олардың арасында жазбаса келісімшарттың болмағаны қайта тиімдірек. Себебі ол жай ғана азаматтық іс болып кетер еді. Оларда шот фактура, хат алмасу дәлелдері болса, іс қозғауға жеткілікті. Тіпті ол өзін банкрот деп жарияласа да, оны ешкім есепке алмайды. Ол жақында ғана іске енген бағдарлама болғандықтан, көп процесті талап етеді”, – дейді Сейфулла.

Жанна Назарова және өзге де алданған азаматтар бірігіп, жергілікті полиция мекемесіне бірнеше рет барған. Соның нәтижесінде, олардың арызы 6 сәуірде Сарыарқа ауданына полиция департаментінде қабылданған.

Арызда көрсетілген қарыздың жалпы сомасы 35,5 миллион тенгені құрапты. Олардың айтуынша, алданып қалғандардың саны мұнымен шектелмеуі мүмкін. Себебі уақыт өткен сайын жаңадан алданғандар анықталып жатыр екен.

Алданып қалғандардың айтуынша, ақша алған астаналық кәсіпкер өз компаниясын “Инвест Строй” деп таныстырған. Newsroom тілшісі дәл осы атаумен тіркелген компания туралы ашық дереккөздерден нақты ақпарат таба алмады. 

Newsroom тілшісі жәбірленушілердің көмегімен ақша алған азаматқа байланысқа шығуға тырысып көрді. Оның күйеуі телефонға жауап беріп, тілші сұрақтарына жауап бермейтінін мәлімдеді. 

“Алланың алдында әркім өзі үшін жауап береді. Біреуден кемшілік іздемесін. Әркім өзінен іздесін қателігін, сонда ғана түсінеді”, – деп қысқа қайырды ол. 

Өткен аптада Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитеті басқармасының бөлім бастығы Еркебұлан Саятұлы арызды қабылдап, Есіл ауданы прокуратурасына жібергенін айтты.

“ҚР ҚК 190-бабының 1-бөлімінде көзделген қылмыстық құқық бұзушылық құрамының белгілері байқалғанын ескере отырып, істі сотқа дейінгі тергеп-тексеруге тіркеу жұмыстарын жүзеге асыру үшін Есіл ауданының прокуратурасына жіберілді” – деді ол Newsroom тілшісіне.

Елордадағы жерүсті өткеліндегі лифт 14 жылдан бері жұмыс істемейді

Әмина Козбакова
KAZGUU Newsroom

Бараев көшесіндегі жерүстік өткелі. Фото: Әмина Қозбақова

Елорданың Байқоңыр ауданындағы А. Бараев және Ж. Тәшенов көшелерінің қиылысында орналасқан жерүсті өткеліндегі лифт 14 жылдан бері жабық тұр. Аудан тұрғындары жолдан өткен кезде қиындықтар туындайтынын айтып, әкімдікке наразылық білдіріп жүргеніне де біраз болыпты. Ал қала әкімдігі лифтінің істемеуін “жобадағы кемшіліктерге” сілтеп, сараптамадан өтпегенін айтады. Ол өткел орнатылғаннан бері іске қосылмағанын айтады. Жергілікті билік құрылысқа кім жауапты болғанын және оған қанша қаражат кеткенін айтпай отыр.

Өткелге жақын Бараев көшесінің бойында орналасқан көпқабатты үйдің тұрғыны, жалғызбасты ана Эльвира Ибрагимова бұл жерден күніне бірнеше рет өтетінін айтады.

“Үйде төрт балам бар… Соның екеуін күнде таңертең мектебіне апарып, өзім алып қайтам. Ал кенже қызым әлі кішкентай. Оны үйден алып шықсам амалсыздан коляскамды көтеріп осы өткелден өтемін. Үш кішкентай баламен баспалдақтан өту қиын”, – дейді ана.

Ал тағы бір тұрғын Фарида Көпбосынова өткелдің орнына жаяу жүргіншілер жолын орналастыру қажет екенін жеткізді.

“Мен осы жақын маңда тұрамын. Жолдан өту үшін бұл өткелден басқа амал жоқ бізге. Ең жақын жер Бараев аялдамасының арғы жағында. Күнде баспалдаққа мініп жүруге жас емеспіз ғой. Лифттің барынан жоғы артық. Оның ашық тұрғанын бір рет те көрмеппін”, – дейді ол.

Бұл өткел осы аумақ тұрғындарының жолдан өтетін қауіпсіз әрі ең қысқа жалғыз жолы. А.Бараев және Ж.Тәшенов көшелері қиылысына ең жақын орналасқан жаяу жүргіншілер жолы 800 метр қашықтықта орналасқан.

Жерүсті өткелі салынғалы бері лифт ешқашан іске қосылмаған. Фото: Әмина Қозбақова

Астана қаласының Көлік және жол-көлік инфрақұрылымын дамыту басқармасының (ары қарай – Басқарма) хабарламасына сүйенсек, Бараев пен Ташенов көшелерінің қиылысында орналасқан өткел 2008-2009 жылдар аралығында жүргізілген көлік айырымының жөндеу жұмыстары аясында салынған. Алайда, өткел құрылысына 14 жыл өтсе де, ондағы лифт әлі іске қосылмаған.

Басқарма өкілі редакцияға берген ресми жауабында “Лифт шахталары құрылыс-монтаждау жұмыстары аяқталмағандықтан жабылды, атап айтқанда лифтілерді орнату жүргізілмеді” деп түсіндіреді. Ал сол кезде оны орнату жұмыстарына қанша қаражат жоспарланғанын және қызмет қай мердігер компаниясынаа ұсынылғаны жайлы сұраққа басқарма жауап бермеді.

Өткелдің қазіргі жағдайы оның қараусыз қалғанын. білдіреді. Фото: Әмина Қозбақова

Басқарма басшысының орынбасары О. Шабданов  “өткел құрылысының ұзақтығына байланысты бюджеттік соманы көрсету мүмкін емес” дейді.

“Қазіргі уақытта бұл мәселе қаралуда және жақын арада жоғарыда аталған жаяу жүргіншілер өткелінде лифтілерді орнату және іске қосу жұмыстарын жүргізу жоспарлануда”, – деп түсіндіреді басқарма өкілі.

Шабданов Newsroom тілшісіне лифт құрылыс аяқтаудың нақты мерзімі мен оған бюджеттен бөлінетін қаражатты айтудан жалтарды.

Астана тұрғындары көк түтіннің құрсауынан қашан құтылады?

Арайлым Серқанова
KAZGUU Newsroom

Фото: Ерлан Омар

Астана қаласының іргесіндегі жер үй тұрғындары қолқаны қабар көк түтіннен зардап шегіп келе жатқанына аз болмады. Тұрғындар биылғы қыста түтіннің бұрыннан бетер күшейгенін айтады. Олар бұл мәселенің жыл сайын қайталана беруіне наразы.

Қаланың оң жағалауындағы Ғ. Мұстафин көшесі бойында тұратын Мәриям Батырханова кешкі уақытта серуенге шыққанда көк түтіннен дем алу мүмкін еместігін айтты. Оның сөзінше, қоңырсыған түтін иісі күйіктікіне ұқсайды.

“Бұл жерде тұрып жатқанымызға біраз жыл болды. Мұндай түтінді (бұрын) көрмейтінбіз. Басында түтіннің барын тек иісінен байқап жүрдік. Бірақ, соңғы кездері түсі де кәдімгі тұман сияқты болып өзгере бастады”, – деді Батырханова.

Ал Иманова көшесі 26 мекенжайындағы “Рахат” тұрғын үй кешеніне бірінші рет жұмыс бабымен келген Эльназ Нұрланқызы да автобустан түсе сала “жанған көмірдің иісін” сезгенін айтты.

“Басында тұман деп ойлаған едім, дегенмен күйіктің иісі шыдатпастай болды. Бірден басым ауырып, тамағымда жағымсыз түтіннің дәмі сезілді. Келесі жылға дейін бұл мәселе шешіледі деп үміттенемін”, – деді ол Newsroom тілшісіне.

Бұл ауданда тұрғын үйлерден бөлек жер үйлер де көп. Астаналық эко-белсенді де көк түтіннің көмір жағудан болатынына сенімді екенін айтады. Оны шешудің бір ғана жолы газдандыру екенін алға тартады.

“Газификация мәселесі – қаншама жылдан бері келе жатқан мәселе. Салдары адам денсаулығының нашарлауына алып келеді”, – деді “Байтақ” жасылдар партиясының төрағасы Азаматхан Әміртай.

Тәжірибешіл экологтар қауымдастығының төрайымы Лаура Маликова бұл мәселенің негізгі себебі көмір сапасына қатысты деп есептейді.

“Мұның себебі мен проблемасы – біздің көмір жағуымызда. Бұл көрші елдерде де сатып алынбайтын Екібастұз көмірі (42%). Ал бізде, әдеттегідей, ең жаманы өзімізге қалады, ал ең жақсысы экспортталады. Нәтижесінде, жыл сайын елордада көмір жағудан шығатын шаң мен тоқтатылған РМ2.5 бөлшектері шамамен жеті мың тоннаны құрайды”, – дейді ол Informburo.kz сайтына берген сұхбатында.

Экология және табиғи ресурстар министрлігінің мәлімдеуінше, Астана қаласындағы ауаның ластануына қаладағы Жылу электр орталықтары, автономды қазандықтар, жеке сектор пештері мен көліктерден шыққан түтін әсер етеді. Мекеменің редакцияға жіберген дерегіне сенсек, аталған секторлардан шығатын азот оксиді, күкірт диоксиді, көміртегі оксиді және бейорганикалық шаң секілді шаңшығарынды көлемі бір маусымда 132,4 мың тоннаға дейін жетеді.

Ресми дерекке орай, қала төңірегіндегі атмосфераның жай-күйін бақылауда 10 стационарлық бекет және 4 қолмен сынама алу бекеті қолданылады.

Министрлік Астанадағы көк түтін мәселесін шешу үшін өңірді газдандыруға назара аударылып жатқанын мәлімдеді. Өткен жылы қаладағы газдандыру жоспарына енген 29 763 үйдің 14 мыңына газ жеткізілген екен.

“Дегенмен, газ жүргізілген аудандарда халық қатты отынды (көмірді – ред.) пайдалануды жалғастыруда. Бұл ауаның ластануына алып келеді. Бұған көгілдір отынға қосылудың құны (700-900 мың тг) қымбат болғаны себеп болып отыр”, – делінген министрлік жауабында.

Ресми дерекке орай, Астанадағы Көктал-1,2, Агроқалашық, “Железнодорожый”, Өнеркәсіптік, Оңтүстік-Шығыс, Күйгендар, Мичурино, Интернациональный, Потанин-Московская, Гүр-бесік, Ақбилай, Қазақауыл шағын аудандары газға қосылған.

Сонымен қатар, экология министрлігінің айтуынша, 2022 жылы аумақтық департамент 85 тексеру жүргізген. Нәтижесінде 41 заң бұзу анықталып, 271 450 279 теңге айыппұлға тең 22 әкімшілік жаза тіркелген.

Мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау мәселесі әлі де өзекті

Айым Жаныбекова
KAZGUU Newsroom

Фото: Айым Жаныбекова

Елімізде мүгедектігі бар адамдардың жалпы саны 700 мыңнан асып жығылады. Оның ішінде 10 мыңдай 16 жасқа дейінгі мүгедек бала бар. Мемлекет тарапынан оларға қолдау көрсету шаралары жасалып жатқанымен, кей сарапшылар оның мардымсыз екенін айтады.

Қазақстандағы мүгедек азаматтардың құқығын қорғау жөніндегі белсенді Алмаз Ержан қоғамда еңбек етуге ынталы, еңбекке жарамды мыңдаған мүгедек адам барын алға тартады. Алайда оның сөзінше, оларға жеткілікті деңгейде жағдай жасалмауы әрі қоғам тарапынан мүгедектерге деген көзқарастың дұрыс еместігі түрлі қиындықтар тудырады.

“Мүгедектігі бар жандардың көпшілігін жұмысқа алмайды. Мүгедектердің қоғамдағы мәселелердің тағы бірі, ол – пандус және лифт мәселесі. Табалдырықтар тым үлкен, мүгедекке арналған дәретханалары тар жерлер де аз емес”, – деді Ержан.

Белсендінің ойынша, жоғарыда аталған мәселелерді шешуге қатысты мемлекет тарапынан қолдау жеткілікті емес.

Жақында Сенат отырысында “Әлеуметтік кодекстің” жобасы бірінші оқылымда мақұлданды. Онда мүгедектігі бар азаматтардың көрсетілетін арнаулы әлеуметтік қызметтерге деген қолжетімділігін арттыру мәселесі де қарастырылған. Сенат төрағасы Мәулен Әшімбаев аталған кодекстің жобасын қарау барысында “жұмыс берушілердің көбі мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа алуға құштар еместігін” атап өткен еді.

“Бүгінде ерекше күтімді қажет ететін тұлғаларға 1 топ мәртебесі беріледі. Ерекше күтімді қажет ететін тұлғаларға күтім жөніндегі мемлекеттік жәрдемақы тағайындалады. 2023 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша мемлекеттік жәрдемақыны алатын тұлғалардың саны – 42 061”, – деп жазылды ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі өкілдері Newsroom тілшісінің сұрағына жіберген жауабында.

Сондай-ақ, елімізде өзіне күтім жасай алмайтын әрі сырттан көмек қажет ететін мүгедектігі бар жандарға арнайы пансионаттар жұмыс істейді.

Астана қаласы әкімдігінің “Шарапат” атты әлеуметтік қызмет көрсету орталығы өкілі Жаннат Қабдолла пансионатқа орналасу үшін азамат Астана қаласының жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау басқармасына хабарласып, қажетті құжаттар тізімін ұсыну қажет екенін айтты. Оның айтуынша, аталған мекеме “1,2-ші топтағы жалғызбасты, күнделікті қарауды қажет ететін мүгедектер” мен “зейнет жасына толған азаматтарға арналған.

“Мұнда өз қабілетіңді дамытатын көптеген үйірмелер бар. Мысалы, әлеуметтік-тұрмыстық, медициналық, психологиялық, педагогикалық және т.б. қызметтер көрсетіледі”, – деді ол.

Министрлік ұсынған мәліметке орай, елімізде стационарлық жағдайда арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсететін ұйымдардың саны – 116. Аталған орталықтар арқылы 23,6 мыңнан астам қарттар мен мүгедектігі бар адамға қызмет көрсетіледі.

Newsroom тілшісінің Қазақстанда арнайы күтімді қажет ететін мүгедектігі бар адамдарға санына қатысты сұрағына министрлік нақты жауап бермеді. Десе де, оларға күтім көрсетілетін мекемелерде орын жеткілікті екенін жазды.

“Бүгінде қарттар мен мүгедектігі бар адамдарға және психоневрлогиялық ауытқушылығы бойынша және тірек-қимал аппараты бұзылған мүгедектігі бар балаларға арналған орталықтарда орын жай саны жетілікті және бос орындары бар” – дейді ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі Ербол Оспанов Newsroom тілшісіне.

Қазақстанда азық-түлікті несиеге алу жиілеген

Айым Жаныбекова
KAZGUU Newsroom

Фото: Айым Жаныбекова

Жыл сайынғы инфляция өсімі, теңге тұрақсыздығы әрі геосаяси ахуал нарықтағы тауарлар бағасының артуына алып келіп отыр. Ал соңғы жылдары халық табысы инфляция көрсеткішін қуып жете алмай жатқандықтан, кейде ақшаның азық-түлік алуға да жетпей қалып жатқаны белгілі. Сарапшылар әзірге халыққа өнім ақысын бөліп төлеуін шешім ретінде көрінгенімен, кейін бұл үлкен қиындыққа жетелейтінін айтады.

Алтынай Әбілғазина есімді Павлодар мемлекеттік университетінің екінші курс студенті оқу барысында қосымша жұмыс істей алмайтынын, сондықтан кейде азық-түлікті несиеге алатынын айтады.

“Көбінесе ақшамен маған ата-анам көмектеседі. Оларды мазаламау үшін азық-түлік өнімдерін несиеге аламын. Несиеге бір кірген соң, шығу қиын. Себебі бөліп төлегендіктен, оны жабу барысында үлкен ақша кетіп жатқаны қатты сезілмей тәуелділік пайда болады,- дейді ол.

Әбілғазина әзірге барынша қарызға көп тәуелді болмауға тырысып жүргенін айтады. Бірақ елдегі инфляция төмендемей, азаматтар табысы артпайынша, бұл жағдай жалғаса беретіні анық.

ҚазҰПУ екінші курс студенті Алина Қасқырбаева бұл мәселені жаһанданумен байланыстырады.

“Иә, мен тауарды Kaspi Red арқылы аламын, себебі артық төлемсіз тауар ақшасын бірнеше айға бөлу арқылы алуға болады. Бірақ бұл – еліміздің экономикалық проблемаларының көрсеткіші”, – деді ол Newsroom тілшісіне.

Қасқырбаеваның ойынша, халықтың азық-түлікті несиеге алуы елдегі экономикалық ахуалдың айтарлықтай қиын екенін білдіреді.

Астанадағы Aitu Dala зерттей орталығының өткен жылы жүргізген сауалнамасына орай, қазақстандықтар алатын несиенің 16 пайызын азық-түлік алуға жұмсайды екен. Ал жыл басында шыққан Бірінші кридиттік бюроның мәліметіне сенсек, орта есеппен 100 қазақстандыққа 58 несие картасы тұра келеді екен.

Қаржыгер Заңғар Сәлімбаевтың ойынша, азық-түлікті несиеге алған азаматтың материалдық жағдайы одан да ауырлай түседі. Қиындықтан шығу үшін – осындай жағдайға жеткізген салдарды тауып, шешу жолдар ойластыру қажет дейді.

“Өкінішке орай, мемлекетімізде бүгінде инфляция өте жоғары (ақпан айында 21,3%   болды – ред.) болып отыр. Тауарлардың бағасы өсіп кетті. Бұл фактор да мәселеге әсерін тигізіп жатыр”,- деді Сәлімбаев.

Қаржыгер проблеманы жою үшін экономиканы тез арада әртараптандырып, жаңа жұмыс орындар ашу керегін айтады. Сондай-ақ, бизнеске барынша көмек беру керегін жеткізеді.

Алматыдағы UIB жоғары оқу орнының профессоры, экономист Мақсат Халық та қазақстандықтар азық-түлік өнімін несиеге жиі алатыны жақсы жағдай емес екенін және азық-түлікті несиеге рәсімдеу әлеуметтік жағдайдың тым нашарлағанның көрсететінін айтады.

“Қазақстандықтардың тіпті азық-түлікке несие ашуы, еліміздің кедейленіп жатқан көрінісі. Немістің Энгель заңы бойынша, халықтың табысы неғұрлым төмендеген сайын, олардың азық-түлік шығындары артады. Халықтың табысы неғұрлым жоғарылаған сайын олардың демалыс шығындары артады”, – деді ғалым өз сөзінде.

“Міндеттелген ерікті жұмыс”: KAZGUU студенттері CSI жобасына неге наразы?

Ақбаян Арапшаева, Назым Тұяқбай, Мақпал Батталова, Сандуғаш Фазыл
KAZGUU Newsroom

KAZGUU университетіндегі қоғамдық қызметке негізделген жоба талаптары студенттерді әбігерге салып отыр. Университет әкімшілігі 2019 жылдан бастап енгізілген Creativity, Service, and Intelligence (ары қарай – CSI) деп аталатын жоба студенттерді қоғамға қызмет етуге негіздейтінін айтады. Бірақ студенттерді қоғамдық қызметке баулу ерікті түрде емес. Бәріне міндеттелген. Жоба талаптарын орындамай, олар университет дипломын да ала алмайды.

Newsroom сауалнамасына қатысқан 447 студенттің 87 пайызы бұл жоба “барлық студентке міндетті болмауы қажет” деп есептейді. Кейбіреулері жоба талаптарын орындауға оқуға қарағанда көбірек уақыт жұмсайтынын айтады. Жоба үйлестірушілерінің ойынша, CSI бағдарламасынан өткен студенттердің жұмыс портфолиосы сұранысқа ие болады. Алайда жобаны жүзеге асыруда студенттер пікірі ескерілмеген.

CSI жобасының тұжырымдамасы Швейцарияның Женева қаласында орналасқан International Baccalaureate (ары қарай – IB) үкіметтік емес ұйымының CAS (Creativity, Activity, Service) атты бағдарламасы үлгісінде жасалған. Қазіргі таңда бұл курс моделі әлемнің 159 еліндегі 5600 мектепте қолданылады екен.

Бірақ бұл жоба дизайны университет студенттеріне емес, мектеп оқушыларына бағытталған және IB дипломын алу үшін оқушылар бағдарламаның эксперименталды оқу тәжірибесінен өтуге тиіс. CAS бағдарламасында мектеп оқушыларының есеп беруіне емес, алған тәжірибесіне басымдық беріледі және жобада “өтті/өтпеді” (pass/fail) бағалау жүйесі бар. Қазақстандық университетте осы бағалау критерийіне қосымша балл жинау компоненті де қосылған.

CSI талаптары

KAZGUU студенттері CSI жобасын 2 семестр барысында жабады. Олар әр семестрде Creativity (шығармашылық) немесе Intelligence (интеллектуалды даму) аталатын екі бағыттың бірін таңдауға тиіс. Ал Service (қоғамға қызмет ету) бағыты әр семестрде міндетті саналады.

Шығармашылық бағытында студенттер түрлі студенттік ұйымдарға мүше болып, креативті өнімдер жасауға, түрлі іс-шаралар ұйымдастыруға атсалысуы қажет. Ал интеллектуалды даму бағытын ой-сананы дамытуға негізделген жұмыстарға қатысу арқылы қамти алады. Мысалы, шахмат үйірмесін және кітап оқу клубтарын осы санатқа жатқызуға болады. Олардың қатарына түрлі ғалымдар мен спикерлердің қоғамдық лекцияларына қатысуды да қосуға болады. Ал қоғамға қызмет ету бағыты бойынша студенттер көбіне көмекке зәру азаматттарға қайырымдылық жасау, қарттарға көмектесу немесе қоршаған ортаны тазалауға атсалысу секілді жұмыстармен айналыса алады екен.

Ресми оқу бағдарламасына сәйкес, студенттер CSI тәжірибесі туралы есебін бір семестрде үш рет өткізе алады. Онда плагиаттың бар-жоғы тексеріледі және өтудің минимум шкаласы 66 пайызды құрайды. Мысалы, егер студент екі семестр барысында үш бағыттың екеуін толық жаба алса, CSI жобасын жапты деп саналады.

Сондай-ақ, есеп беру кезінде студенттің өз қызметін жоспарлауы, топтық жұмыспен айналысуы, онда белсенділігі және жаңа дағдыларды дамытуына басымдық беріледі екен. Аталған критерийлер есепте айтылмаса, студентке жобадан қайта өту жүктеледі.

Фото: KAZGUU Newsroom

Университетке бейімдеу

Жоба жетекшілері CSI халықаралық CAS бағдарламасына негізделгенімен, өзіндік айырмашылығы барын айтады. Мысалы, CAS бағдарламасы бағыттарының бірі физикалық жаттығу болса, университет әкімшілігі бейімдеген жобада оның орнына интеллектуалды даму негізге алынады. CSI оқу бағдарламасында бұл бағыт “интеллектуалды тұлғалық даму” деп түсіндіріледі.

KAZGUU университеті Жоғарғы гуманитарлық мектебінің директоры Анар Ыбыраева CAS бағдарламасын университетке бейімдеу Қазақстандағы мектеп бағдарламасының 11-жылдық болғанымен байланыстырады.

“Біз еуропалық немесе америкалық университеттерді қарастырсақ, оларға талапкерлер 12-сыныпты аяқтаған соң ғана түсе алады … Ал біздің қарапайым мектептерде басқаша ғой. Тіпті, дәл осындай үрдісте 12 жыл оқитын NIS (Назарбаев зияткерлік мектебі – ред.) мектептерінде де мұндай шаралар қарастырылған … Халықаралық оқыту әдістерінде 12-сыныпта дәл осы бағдарлама іске қосылған, бұл біздегі есеппен – 1-курс студенті. Сондықтан, сіздер айтып отырған бұл CAS компонентін олар орта мектептерде 12-сыныптың өзінде өтеді. Демек, олар  мектепті тәмамдаған соң, қоғамға пайда тигізу дегеннің не екенін оқып келеді”, – дейді Ыбыраева Newsroom тілшісіне.

Жоғарғы гуманитарлық мектебінің директоры америкалық университеттерде CSI секілді бағдарламаның болмауын олардың 12 жылдық мектеп бағдарламасымен түсіндіреді. Бірақ америкалық білім берудегі K-12 жүйесімен білім алатын оқушылар да қазақ мектеп оқушылары секілді 17-18 жасында мектепті тәмамдайды. Айырмашылығы америкалық балалардың бірінші сыныпқа бір жыл ерте баруында болып отыр.

Ыбыраева CSI бағдарламасында өзгертуге тиіс проблемалар барын айтады. Бірақ оның түпкі идеясы жақсы екенін, оны жүргізуді жалғастыру университет миссиясына кіретінін жеткізді.

Өткен аптада Newsroom тілшісі CSI жобасы туралы сұқбат алуға KAZGUU университеті провосты Сергей Пенге ресми сұраныс хат жолдады. Зерттеу мақаласы жарияланғанға дейін сұраныс хатқа жауап келмеді.

Фото: KAZGUU Newsroom

Шетел тәжірибесі

Әзірге мектеп оқушыларына арналған халықаралық IB бағдарламасын университетке бейімдеген әрі әрбір студентіне міндетті етіп бекіткен жалғыз KAZGUU болып отыр. KAZGUU Newsroom редакциясы бағдарламаны осылай бейімдеген өзге ешбір университетті анықтай алмады.

Осыған орай, АҚШ-тағы үздік 50, Ұлыбританиядағы үздік 20 университеттің ресми сайтындағы студенттерге арналған ресурстарға шолу жасалды. Одан өзге, Франция, Германия және Дания елдеріндегі университеттерде де студенттерге CAS немесе CSI секілді міндеттелетін бағдарлама болмай шықты. Десе де, үздік университеттер студенттерін қоғамдық қызметке баулуға барынша тырысатыны жазылған. Бірақ ол ерікті түрде жүргізіледі.

Айта кетсек, Нидерландыда студенттердің көшбасшылық қабілетін арттыруға негізделген қоғамдық қызмет талаптары қойылатын бағдарлама бар. Гронинген университетіндегі Honours бағдарламасы академиялық тұрғыдан өз мүмкіндіктерін сынап көргісі келетін және кәсіби дағдыларын дамытқысы келетін университет студенттеріне арналып жасалған. Бірақ ол қосымша түрде академиялық оқудан тыс жүргізіледі әрі барлық университет студентіне міндетті емес. Оған тек қоғамдық қызметке араласқысы келетін білімгерлер ерікті түрде қатыса алады. Ал қатыспаған студент өзінің негізгі оқу талаптарын орындаса, дипломын ала береді.

Осыған ұқсас бағдарламалар кейбір америкалық университеттерде де бар. Мысалы, Duke университетіндегі DukeEngage бағдарламасы студенттердің жазда қоғамдық жұмыспен айналысуына бағытталады. Бұл жобаға студенттер ерікті түрде барады әрі оларды жігерлендіру үшін арнайы шәкіртақы да тағайындалады. Сондай-ақ, DukeEngage бағдарламасына қатысу үшін студенттер белгілі бір сұрыптау кезеңінен өтеді. Яғни, студент қоғамдық қызмет аталған жоба арқылы ерікті түрде қатысқысы келсе де, сұрыптаудан өтпей қалуы мүмкін. Ал өткен студенттерге тағайындалатын шәкіртақы оларды ынталандыру функциясын атқарады.

Фото: KAZGUU Newsroom

Студенттер дауысы

KAZGUU Newsroom CSI жобасына қатысты студенттердің пікірін білу үшін сауалнама жүргізді. Оған қатысқан 447 студенттің 87,5 пайызы аталған жоба “барлық студентке міндетті болмауы қажет” екенін таңдаған. Ал студенттердің 68 пайызы CSI талаптарын орындау қиындық тудырғанын білдірген.

Сондай-ақ, студенттерге CSI бағдарламасынан алған тәжірибесінің құндылығына қатысты нақты сұрақ қойылды. Қатысушылардың небәрі 14,9 пайызы “жобаның университеттегі алған біліміне құнды құрамдас бола алғанын” айтса, 36,9 пайызы “құнды болғанын, бірақ жобаны әлі де дамыту қажет” екенін жеткізген. Ал қалған 48,2 пайызы еш құндылық таппағанын ашық айтады.

KAZGUU университетінде студенттерге CSI міндеттемелерін 1-курста жабу құпталады. Бірақ 3-курс соңына дейін аяқтау мүмкіндігі берілген. Сауалнама қатысушыларының небәрі 29 пайызы жоба талаптарын бірден орындай алғанын айтты. Ал 42 пайызы бір тапсырғанда жаба алмаған. Студент қоғамдық қызметі не жобадан алған тәжірибесіне қатысты есебі жоғарыда айтылған бағалау критерийлеріне сай келмегенде өткізілмейді. Студент жобадан өту үшін кем дегенде 50 балл жинауға тиіс.

Студенттер сауалнамада жобаға қатысты түрлі пікірлер де қалдырды. Мысалы, кейбірі CSI талаптарын орындауға тым көп уақыт кететінін айтса, тағы бірі CSI міндеттемелері негізгі оқуға фокус жасауға кедергі келтіретінін білдірген. Қатысушылар жауаптарында жобаны үйлестіруші әрі бағалаушы Студенттік істер жөніндегі департаменттің (ары қарай – DSA) бағалау критерийлерін өзгерту қажет екенін айтады. Сондай-ақ, қатысушы студенттердің жартысы департамент жұмысында қағазбастылық бар екенін жеткізген.

Батыржан Қожабек есімді 2-курс студентті оқу басында Жас Отан (қазіргі Жастар рухы) ұйымымен “қоғамдық қызмет”, ал футболмен “креативтілік бағытын” жабу мүмкіндігі болғанын айтады. Бірақ кейін ереже өзгеріп, футбол секциясына қатысқандығы есептелмей қалған.

“Fitness тренерлері университет ішіндегі футбол жарысына қатысу арқылы пәнді игеруге болады деп айтқан. Мен бірнеше ай қатыстым, соңғы ойыны, соңғы күніне дейін командамен болдық. Соның өзінде де менің бұл жобада 20 балмен ғана қорытылдым. Бір аптада 13-14 сағат уақытымыз кететін бұл ұйымға”, – деді Қожабек Newsroom тілшісіне.

Сауалнамаға пікірін қалдырған тағы бір студент университеттегі клубтарды жапон стилінде ұйымдастыруды ұсынады. 

“Клубтар алдымен ерікті болуға тиіс. Тек (студенттердің) қызығушылығына негізделуі керек. Ал қатысу талаптары минималды болуға тиіс … CSI алдымен пайда келтіру үшін емес, көңіл көтеруге, сүйсінуге бағытталуы керек”, – деп жазған ол.

Сауалнамаға қатысқан студенттер CSI бойынша алған тәжірибесіне қатысты есеп берудің бір шаблонға негізделгенін айтады. Олардың жазуынша, жобаның бір компоненті креативтілік болса да, студенттер тарапынан көрсетілетін “шығармашылық пен креативтілік” онша құптала бермейді.

Сондай-ақ, олар университет қабырғасындағы студенттік ұйымдарға қатысты да уәждерін айтты. Олар студенттік ұйымдар жұмысы қадағаланбайтынын әрі олардың жұмысын реттейтін, студент құқықтарының тапталмауын қамтамасыз ететін ереже жоқ екенін алға тартады.

Newsroom әрбір KAZGUU студентіне таратылатын CSI жобасына қатысты жалпы ережеге шолу жасап, студенттік ұйымдарды реттеу функциясы мүлде қарастырылмағанын анықтады. Сондай-ақ, онда студенттер құқықтарын қорғайтын ережелер де жоқ. Есесіне, студентке қойылатын міндеттер басым.

Инфографика: KAZGUU Newsroom

Міндеттеу мәселесі

DSA жетекшісі Жарас Асылбаев  жобаның “барлық студентке міндетті болуы –  университеттің академиялық саясатына енгізілгенін әрі университеттің міндетті пәндерінің бірі ретінде саналатынын” айтты.

“Оның міндетті болуы талқылауға келмейді”, – дейді жоба кураторы.

Асылбаев бар мәселе студенттердің CSI оқу бағдарламасымен жіті таныспауында дейді. Оның ойынша, студенттер жобадан қалай өту керегін түсінбей, сүрініп жатады. Кейін оған қарсы шығып жатады.

“Бұл сіздер өтетін қоғаммен байланыс, философия сияқты теориялық негіздегі пәндердің практикалық жұмысы сияқты деп те қарастыра аламыз. Көп студенттер бұған немқұрайлы қарайды. Студенттің жұмысы болса да, ол өлсе де, тірілсе де басты пәндерінің дедлайнын тапсырады. Басқа сабақтар қалай міндетті болса, CSI да солай міндетті пән”, – дейді ол Newsroom тілшісіне.

АҚШ-тағы Мичиган штаты университетінде “Білім берудегі көшбасшылық” саласында PhD оқып жатқан Талғат Байназаров мұндай жобаның мектеп қабырғасында болғанын құптайды. Себебі мектепті аяқтауға жақын оқушы қоғамдық жұмыстарға араласу арқылы өзінің шетел университеттеріне оқуға түсу коэффициентін жоғарылататынын жақсы біледі. Бұл олардың ішкі мотивациясы екенін айтады.

“Ал университетке түсіп қойғандарда әдетте ондай мотивация болмайды. Олардың қоғамға қызметінен алған тәжірибесі кейін жұмысқа орналасқанда аса үлкен рөл ойнамайды. Жұмыс берушілерде ондай талап болмағандықтан, студенттерде де бакалавр оқуы кезінде қоғамдық жұмыспен айналысуға шын ынтасы болмайды. Сондықтан оны міндеттеу жөнсіз”, – дейді ғалым Newsroom тілшісіне. 

Байназаров шетел тәжірибесін жергілікті ортаға бейімдемей, “калькалап” енгізу қате екенін айтады.

“Білім беруде прогресс “жақын даму кеңістігі” (Zone of Proximal Development құрылымы – ред.) ескерілгенде ғана болады. Алдымен, университет өз студенттерінің қайдан келгенін, мақсаттарының қандай екенін анықтап, кейін сұранысқа қарай ұсыныс беруге тиіс еді”, – дейді ол.

Байназаров адам баласының қоғамдық қызметке бет бұруы үшін ол алдымен өзінің базалық қажеттіліктерін қанағаттандыруы керек деп санайды.

“IB дипломына негізделген мектептерге түсетіндер әдетте қаржылық жағдайы жоғары азаматтардың балалары болады. Олар өздерінің базалық қажеттіліктерін орындап, қоғам жайлы бас қатыра алады. Сондықтан оны бейімдейтін оқу орны өз студенттерінің Маслоу пирамида қай сатысында екенін алдымен анықтауы тиіс. Ал студенттердің қаржы мүмкіндігі төмен болса, шығындарын жабу үшін қосымша жұмыс істе жүрген болса, оларға Маслоудың үшінші сатысындағы қоғамдық қызметпен айналысуды міндеттеу оң нәтиже бере қоймайды”, – дейді ғалым.

Қазақстанның Салық кодексін жаңарту керек пе?

Назым Тұяқбай
KAZGUU Newsroom

Қазақстанда егемендік алған жылдардан бері Салық кодексі үш рет жаңартылды. Соңғы рет өзгертілгеніне небәрі 6 жыл өтсе де, сарапшылар оған тағы реформа керек екенін айтады. Реформаға қатысты үкімет жанынан жұмыс тобы да құрылған екен. Бірақ әзірге жаңа заң жобасы қашан дайын болатыны және қашан қаралатыны белгісіз.

Newsroom тілшісі байланысқа шыққан Расул Рысмамбет есімді қаржыгер қазіргі салық заңнамасының негізгі проблемаларын атап өтті. Оның айтуынша, кодекс тым ұзақ әрі онда екіұшты тұжырымдар көп кездеседі. Сарапшы заң тұжырымдамасы айқындалып жазылмағандықтан, кәсіпкерлер төлейтін салық салмағының коэффициентін ашық әрі анық санау қиын екенін айтады. 

“Заңға түсінік беру қажет. Кодекстегі баптар барынша анық жазылуға тиіс. (Сосын) кодекске әрбір кәсіпкер өзінің салық жүктемесін нақты есептей алатын қосымша қажет”, – дейді Рысмамбет. 

Сарапшы “заңда сәйкес айыппұл ерте төленген жағдайда оның мөлшері 50, кейде 75%-ға аз болуы нақты жазылуға тиіс” дейді. Одан қалса, әр ауданда салық туралы ақпарат беріп отыратын 2-3 кеңесші болғаны жөн деп есептейді.

Мемлекеттік кірістер комитеті Басқарма басшысының орынбасары Айнұр Сартаева KAZGUU Newsroom тілшісіне заңнаманы жаңартумен Ұлттық экономика министрлігі айналысып жатқанын айтты.

“Жақын арада халықаралық салық салу, тәуекелдерді басқару жүйесі, салық есептілігінің нысандарын тіркеу және оңтайландыру жөніндегі мәселелерді талқылау жоспарланып жатыр”, – деді Ұлттық экономика министрлігінің баспасөз хатшысы Ерлан Сисенов. 

Сондай-ақ, ол заң жобасын әзірлеу кезінде “сарапшылар айтқан ұсыныстар” ескерілетінін жеткізді.

Айта кетсек, өткен жылдың қараша айында ҚР Парламенті Сенатының жалпы отырысында Ұлттық экономика министрі Әлібек Қуантыров  жаңа салық кодексінің қашан пайда болатынын мәлім еткен еді. 

“Ұлттық палата жоспары бойынша 2023 жылдың қыркүйек айына дейін белгіленген мерзім бар. Бірақ қазір талқылау барысында біздің және шетелдік сарапшылар оны толық әзірлеу және нақтылау үшін кем дегенде тағы бір жарым жыл қажет екенін айтады. Біз белгіленген мерзімдерде орындауға тырысамыз. Десе де, егер (заң жобасын) бекіту 2024 жыл жоспарына енсе, толық жүзеге асыра аламыз”, – деді министр жиын барысында.

Заңға енгізілетін жаңа түзетулердің ішінде еңбекақы төлеу қорына жүктемені азайту мен бірыңғай төлем енгізу туралы норма да бар.

Телефон алаяқтығы тыйылмай тұр

Сандуғаш Фазыл
KAZGUU Newsroom

фото:lada.kz

Ғаламтордағы алаяқтық мәселесі қоғамда жиі наразылық тудырады. Елорда сақшыларының мәліметінше, жыл сайын алаяқтарға қарсы іс саны да артқан. Олар адамның жасына қарамай түрлі айла ойластыратынын айтады. Банк өкілдері алаяқтарға алданып қалмау үшін жеке ақпаратты телефон арқылы бермеу керектігін ескертеді.

Таңшолпан Құрақбай есімді KAZGUU университеті студентінің айтуынша, оған алаяқтар көп қоңырау шалады. Өзі бұл жайтқа мән бермеуге тырысады екен. Алайда телефон алаяқтары тек өзіне емес, анасына да хабарласып, ақшаға алдап кеткенін жеткізді.

«Менің туысқан әпкем бар. Ол бизнеспен айналысады. Бір күні анама бейтаныс номерден хабарлама келді. Бірақ профиліне әпкемнің суретін қойған. Ол өзінің картасы бұғатталып қалғанын айтып, анамнан 100 мың теңге көлемінде қарызға ақша сұраған. Бірақ оны аудару арқылы емес, төлем арқылы жіберуін өтінген», – деді Құрақбай.

Істің мән-жайы анықталып, ақшаны сұраған басқа адам екеніне көзі жеткен соң, Таңшолпанның анасы полицияға жүгінген. Бірақ ақша төлем арқылы жіберілгендіктен, банк те, полиция да көмектесе алмапты.

Өкінішке қарай, мұндай жағдайға тап болатындар аз емес. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті студенті Әділжан Шамшадинов те өзінің алаяқтарға алданып қала жаздағанын айтты.

Оған бейтаныс номерден біреу қоңырау шалып, өзін полицияданбыз деп таныстырған. “Никита деген адамнан сіздің атыңызға нотариалды сенімхат жазылған. Бірақ ол қазір ауруханада. Сіздің шотыңыздан ақша шешіп алуы мүмкін. Ол адамды ұстауымыз керек”, – депті белгісіз адам.

Бірақ ол өзінің ешқандай Никитаны танымайтынын айтса да, алаяқтар картасында қанша ақша бар екенін бірнеше рет сұраған.  Әділжан өзінің студент екенін және ақшасы жоқ екенін айтқаннан кейін ғана қоңырау шалуды доғарған екен.

Астана қаласы полиция департаментінің ақпаратына сүйенсек, 2021 жылы елімізде алаяқтарға қарсы 3900 іс қозғалған. Ал 2022 жылы бұл көрсеткіш 4397-ке жетіпті. Осы жылдың алғашы екі айының өзінде-ақ 700-ден көп алаяқтық іс тіркелген.

“Алаяқтар кез келген адамға телефон соғып, алдауы мүмкін. Олар өз құрбандарын жас ерекшеліктеріне қарай таңдамайды. Қарт кісілер де, жастар да алаяқтың арбауына түсіп қалуы мүмкін”, – деді Астана қаласы полиция департаментінің баспасөз хатшысы Нұралы Тәңірбергенов.

Айта кетсек, алаяқтарға қатысты іс ҚР Конституциясы Қылмыстық кодексінің 190-бабына сәйкес қаралады.

KAZGUU Newsroom тілшісі жергілікті банк өкілдерімен байланысып, клиенттері алданған жағдайда қандай көмек көрсетілетінін анықтауға тырысты.

Forte Bank баспасөз хатшысы Еркін Үдербайдың айтуынша, алаяқтардан алданған азаматтар оларға жиі шағымданады екен. Ал банк қызметкерлері оларға қандай әрекет жасау қажеттігін түсіндіреді.

“Алданып қалған адамдар ең бірінші құқық қорғау органдарына шағымдануы керек. Өйткені қылмысты тергеу тек олардың құзіретінде. Біз тергеу үшін бар көмегімізді аямаймыз”, – деді Forte Bank баспасөз хатшысы.

Сондай-ақ, банк өкілі алданған азаматтарға да тергеу барысында кәсіби тұрғыда ақпараттық көмек беретінін және сақтану жолдары туралы халық арасында БАҚ, интернет, әлеуметтік желілер арқылы мәлімет тарататынын атап өтті.

FinGramota.kz атты халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру орталығының ақпаратына сәйкес, алаяқтар телефон номерін жасыратын арнайы қосымшаларды пайдаланады.

“Банктің таныс номері болса да, оған сенудің қажеті жоқ. Егер алаяқпен сөйлесіп отырғаныңызды сезсеңіз, банктің Call-орталығына қоңырау шалып, мән-жайды анықтаңыз”, – делінген FinGramota.kz порталында.

Сондай-ақ, банк қызметкерлеріне телефон арқылы сіздің тегіңізді, банк шотында қанша қаражат қалғанын немесе төлқұжат деректеріңізді білудің қажеті жоқ. Сондықтан SMS арқылы келген код, картаңыздың қолданылу мерзімін, ондағы CVC/CVV кодтарын және ақша қаражатының қалдығын айтуға болмайды.

“Чугунка” тұрғындары ескі үйдің жағдайына наразы

Ақбаян Арапшаева
KAZGUU Newsroom

Астанадағы ескі “Чугунка” тұрғын үйлерінің бірі / Фото: Ақбаян Арапшаева

Астана қаласындағы Ж.Досмұхамедұлы көшесі бойында орналасқан көпқабатты үйлерде 1976 жылдан бері жөндеу жұмыстары жасалмаған. Бұл үйлер шойын құю зауыты жұмыс істеген жылдары жергілікті тұрғындар арасында “Чугунка” деп аталып кеткен екен. Тұрғындар үйдің жағдайы тым нашар екенін айтады. Ал жергілікті билік өзара ақша жинап, жөндеу жұмыстарын жасауды ұсынып отыр.

Астананың шығысындағы 5 қабатты 4 тұрғын үйі бар “Чугункада” Совет үкіметі кезінен бері тұратын, кейіннен көшіп келген тұрғындар бар. Ғимараттың сыртынан қаланған кірпіштері бірден көзге түседі. Подъезге кіреберісте жағымсыз иіс шығады. Баспалдақтар қисайып, қабырғалар қирап, сымдары шығып кеткен. Ал жер астындағы құбырлардың жоқтығынан құрылыстың төменгі қабатын қолаңса иіс басқан.

Жергілікті тұрғын Әділхан Қадырхановтың айтуынша, үйдің астынан бу шығып, қысты күндері соның салдарынан суық болады.

“Чугункадағы” 6-тұрғын үй астынан шығып жатқан бу / Фото: Ақбаян Арапшаева

“Әжетхана мен душ далада. Тек бір тұрғын үйде ғана ыстық су бар. Қалғандары ортақ жерге (суға) түсуге мәжбүр. Жазды күндері нашақорлар мен маскүнемдер көп жүреді. Балаларға бірдеңе болып қалама деп қорқамыз”, – дейді Қадырханов.

Ал Панзия Тайғанова есімді өзге бір тұрғын осы ауданға 23 жыл бұрын көшіп келгенін айтады. Жергілікті билікке шағымданып жүргендеріне біраз уақыт болыпты.

“Үйдің төбесінен су ағып, жертөлені басып кетті. Бір жері сынып қалса, ақша жинап жөндейміз. Құбырларды ауыстырып, бетонды өзіміз құйдық. Әкімдіктен көмек сұрасақ, кінәні бізге жабады”, – деді Тайғанова.

Ғимараттағы жаңадан жүргізілген құбыр / Фото: Ақбаян Арапшаева

Байқоңыр ауданының тұрғын үйлер бойынша бас инспекторы Ержан Қарабаев 170 адам паналаған құрылыстың тозу көрсеткіші 61%-ға жеткен. Бірақ бұл көрсеткіш ғимараттардың апатты жағдайда тұрғанын білдірмейді. Ол үшін кешендік тексеру ұйымдастырылуы керек екен.

Қазақстан жылжымайтын мүлік нарығына негізделген kn.kz платформасындағы мәліметке сенсек, ғимараттағы пәтерлер жартысының жағдайы тұруға жарамай қалғанда әрі оның негізгі қабырғалары мен іргесі құлау хәліне жеткенде ол апаттық деп танылады. Аталған хәлге жетпейінше, ғимараттың тозу көрсеткіші 80 пайыз болса да, ол апаттық деп саналмауы мүмкін.

Тұрғын үй ішіндегі негізгі баспалдақ / Фото: Ақбаян Арапшаева

Айта кетсек, 16 ақпан күні Досмұхамедұлы көшесі 6 мекенжайындағы тұрғын үй жанында аудандық әкімдік пен пәтер иелері кооперативтері (ары қарай – ПИК) тұрғындармен жиын өткізді.

Байқоныр ауданы әкімдігіндегі тіршілікті қамтамасыз ету бөлімінің басшысы Азамат Жанатұлы бу шығып жатқан №6 үйдің астын қалпына келтіру үшін мердігер компания өкілін шақырып, шығындарды есептегенін хабарлады.

“Тұрғындар өзара келісіп 450.000 теңге жинап беруге тиіс”, – деді Жанатұлы.

“Чугунка” тұрғындары әкімдік және ПИК өкілдерімен жиынға қатысқан сәті / Фото: Ақбаян Арапшаева

Алайда Светлана Пойлова жөндеу жұмыстарының сапасына сенбейтінін жеткізді. Оның айтуынша, әдетте жергілікті билік жаңартқан жерлер бірнеше айдан кейін сынып жатады екен.

“2012 жылы жаңғырту кезінде жалған қол жинап, бізді 10 жылға қарызға батырып, алдап кетті. 14 шаршы метрге 2700, 18 шаршы метрге 3600 теңгеден төлеп отырдық. Ал олар болса тек 4 пен 6-үйді дұрыстады. Қалғандары сонда не үшін шығындалды?” – деді ол өз сөзінде.

Ғимарат ішінің көрінісі / Фото: Ақбаян Арапшаева

1 сағаттық талқылау нәтижесінде жергілікті тұрғындар қайта ақша жинауға амалсыздан келіскен. Бұл туралы KAZGUU Newsroom тілшісіне Светлана Пойлова айтты.

Аудан инспекторы Ержан Қарабаевтың айтуынша, ғимараттардың тазалығы мен жөндеу жұмыстарына бірінші кезекте тұрғындардың өздері, кейін қызмет көрсетуші  “Нұр-Жеңіс” ПИК-і  жауапты.

ПИК төрағасы Қанат Қинаятұлы қала әкімінің тапсырмасымен сәуір айында техникалық комиссия тексеріс жүргізетінін айтқан.

Аулада ойнап жүрген “Чугунка” балалары / Фото: Ақбаян Арапшаева

“Егер құрылыстың жағдайы тым нашар болса, 2024 – 2025 жылдарға бұзу үшін кезекке қойылады. Бәрібір бірнеше жыл күту керек. Сондықтан әзірге кішігірім жөндеу жүргізген дұрыс, әйтпесе жағдай ушығып кетеді”, – деді Қинаятұлы Newsroom тілшісіне.

Ипотекалық 7-20-25 бағдарламасына лимит қажет пе?

Мақпал Батталова
KAZGUU Newsroom

Фото: inform.kz

Тұрғын үй кезегіндегілер әзірге үкімет ұсынған ең тиімді ипотека бағдарламасына қойылған лимитке қарсы болып отыр. Себебі лимит көлемі әдеттегіден тез таусылып қалып жатыр. Мемлекет мұндай шектеуді бағдарлама уақытын ұзарту үшін бекітсе, мамандар шектеу сомасын  өсіру қажет екенін айтады. 

Еліміздегі Ұлттық банктің еншілес ұйымы “Қазақстан орнықтылық қоры” АҚ қаңтар айында “7-20-25” ипотекалық бағдарламасы бойынша жылына бөлінген 100 млрд теңгенің мөлшеріне сәйкес лимит қойылатынын хабарлады. Енді тоқсан сайын бөлінетін лимиттің бір айлық құны 8,3 млрд  теңгені құрайды. Лимит енгелі ақпан айынан бастап екінші деңгейлі банктер арқылы пәтірін осы бағдарламамен алғысы келетіндер кезегі көбейе түсті. Кезектегілердің айтуынша, қаңтардағы лимит сайт ашылған күні 20 минут көлемінде таусылған.

Үйдің салынып бітуін күтіп жүргендер“қаражатымыздан айырылып қаламыз ба” деп алаңдаулы.

“Енді салып қойған 20 пайыз толық қайтарылмаса, не істейміз? Кеше өтінімнің уақыты бітіп қойды, ал үйдің құрылысы әлі жүріп жатыр. Лимит болатынын ешкім [алдын ала] ескерткен жоқ. Әйтпесе бұлай келесі жылға қалып кетпес едік”, – деді үйдің кезегінде бір жылдай уақыт тұрған Төлеби Ердәулет есімді Астана тұрғыны .

Сұхбат барысында, кезекте тұрғандардың бірқатары әлі де салынып жатқан үйлерге қаражатын салып қойғанын айтты.

“Банктердің бағдарлама талаптары бойынша берген қарыздарын өтеу сәтінде қолданыстағы бағдарлама бюджеті шегінде өтейді. Осылайша, бағдарлама бойынша банктерді алдын ала қаржыландыру жүргізілмейді”, – делінген қор мәліметінде.

Айта кетсек, 7-20-25 бағдарламасы ҚР Ұлттық Банкі басқармасының 2018 жылғы 31 мамырдағы №107 қаулысымен қабылданған. Елдегі ақпараттық сайттың бірінде көрсетілген осы жылдың 5 қаңтарына дейінгі статистикаға сүйенсек, сол бағдарлама басталғалы бері, барлығы 65 мыңнан астам үй тұрғындарға табысталып, мөлшері 873,6 млрд теңгені құрады.

Ендігі жоспар бойынша, 2029 жылға дейін созылған бұл бағдарламаға экономистер де пікір білдірді., экономист, қаржы сарапшысы Дәулет Мұқаевтың айтуынша, тұрғынүй бағдарламасына дәл осылай лимит қою халық үшін тиімсіз.

“Бұл бағдарламаны халыққа ыңғайлау қажет. Жыл сайынғы  100 млрд-пен есептегенде , үйдің жылдық өсу бағасы 5-7% дейін  болса, онда  халық 2028-29 жылдары дәл қазіргі бағамен үй сатып ала алмауы да мүмкін. Сондықтан, бағдарламаны 2025-26 жылға дейін қысқарту керек”, – дейді қаржыгер өз сөзінде.

Редакция тілшісі осы мәселе бойынша акпарат алу үшін еліміздің  Ұлттық банкіне хабарласты. Берілген мәлімдемеде бағдарламаның өзгеріссіз қалған маңызды шарты атап өтілді. Ұлттық Банк деректерінде ипотекалық несие тек пайдалануға ұсынылған тұрғынүйлерге ғана берілетіні көрсетілген.

“Тоқсандық лимиттер «Қазақстанның орнықтылық қоры» АҚ тарапынан банктерден қарыздарды сатып алуға ғана белгіленген. Бұл механизм банктердің қарыз беруін еш шектемейтінін атап өткіміз келеді. Бұл ретте банктердің статистикасы осы жылдың қаңтар айы басынан 9 ақпанға дейін 11,2 млрд теңге несие берілгенін көрсетеді. Қазіргі уақытта банктер бұрын қабылданған өтінімдерді өңдеп, несие беріп жатыр. Оның ішінде өткен жылғы өтінімдер де бар”, – делінген Ұлттық банктің берген ақпаратында.

Сонымен қатар, бұл бағдарламаны Қазақстан әр азаматы  тек бір рет қана пайдалануға мүмкіндігі бар.

“Банктер өтінімдерді қабылдаған соң қарыз алушының мүмкіндігін өз бетінше бағалайды. Яғни, банктер беретін қарызын өз қаражаты есебінен үлестіреді. Кейін Бағдарлама операторы – «Қазақстанның орнықтылық қоры» АҚ ол қарыздарды банктерден сатып алады. Банк несиелерін қайта сатып алуға бөлінген қаржы әр тоқсан сайын біркелкі бөлініп отырады”, – деп жазылған акпараттық хатта.

Айта кетейік, бұл бағдарламамен екінші деңгейлі санаттағы 11 коммерциялық банк өзінің ипотекалық бағдарламаларын нарық шарттарымен ұсынып отырғаны белгілі . Оның ішінде Отбасы банкі де бар.

Қазақстанда харассерлер неге жазасыз қалып жатыр?

Назым Тұяқбай
KAZGUU Newsroom

Фото: Андрей Попов

Қазақстанда жыныстық алымсақтық бойынша арызданушылар қатары аз емес. Сондай оқиғаларға қатысты  қозғалған іс әдетте еш нәтижесіз аяқталып жатады. Себебі, жыныстық алымсақтық бойынша нақты заң қарастырылмаған. Соның салдарынан зәбір көрген азаматтар психологиялық қысымға ұшырайтынын айтады.

2022 жылы 20 наурызда продюсер Ақниет Ияр әлеуметтік желідегі парақшасында өзіне Ауыт Мұқибек атты жездесі жыныстық алымсақтық жасады деп айыптады.

Болған жайттан кейін Ақниет полиция бөлімшесіне арызданған. Бірақ көп  өтпей Астана қаласы полиция департаменті істі қылмыс құрамының болмауына байланысты  қысқарту туралы шешім қабылдаған. 

“Істі қайта қозғадым. Арыз бердім. Бірақ іс сотқа дейін жетпеді. Әрі қарай талап етуден шаршадым”, — деді ол өз сөзінде.

KAZUU Newsroom тілшісі жергілікті құқық қорғау мекемесінен тергеп-тексеруде қылмыс құрамы болмауы нәтижесін нақтырақ анықтау мақсатында қосымша деректер сұратқан еді. Бірақ полиция өкілі ҚР ҚПК-нің 201 бабына сілтеп, тергеп-тексеру барысы туралы өзге де деректер бере алмайтынын жеткізді.  

Бұл оқиға жайлы Ауыт Мұқибек әлеуметтік желідегі парақшасында: “Еркелікпен айтқан болар. Мен мұндай іске ешқашан бармаймын. Менің де қызым бар”, — деп жазды.

Дәл осылай харрассерлерге қатысты іс қозғалып, кейін соңына жетпей қалуы жайттары жиі кезігеді. Кейде соның себебінен жәбір көргендер шағым түсірмей де жатады. Ал кейде полиция қызметкерлерінің өзі осыған үгіттейтін көрінеді. 

34 жастағы Анна 15 жасында өзі жұмыс істеген Алматы қаласындағы кафелердің бірінде харассментке ұшырағаны туралы Newsroom тілшісіне айтып берді. 

Анна жыныстық алымсақтыққа ұшырағаннан кейін бірден полицияға хабарлаған. Алайда полиция қызметкерлері қыздың өзі кінәлі екеніне сендіріп, ата-анасына хабарласатынын айтып қорқытыпты. Осы жағдайдан кейін жәбірленуші арыз жазудан бас тартқан екен. 

“Қызметкерлер маған жиі айтқан болатын, “сені зорлап, өлтірген жоқ қой”, “сен әдемісің, оған ұнағансың, сенімен қалай танысарын білмеген болар” деген сөздермен кінәні маған артқылары келді”, — деді ол.

#НеМолчи қорының жетекшісі Дина Таңсәрі полицияға реформа қажет екенін айтады. 

“Полиция жыныстық алымсақтықты ауыр нәрсе немесе қылмыс ретінде қабылдамайды. Сондықтан ол осылай жалғасады. Бізде мәселе тек полицияда ғана емес. Біздің қоғам зорлық-зомбылыққа төзімді. Егер заң өз жүйесімен жұмыс істегенде, бұндай қылмыс түрі көбеймес еді”, — деді Таңсәрі.

Ол заңда “қол тигізбеңіз, басқа адамның шекарасын бұзбаңыз” деп нақты жазылуы керек деп есептейді.

Қазақстандық саясатта әйелдердің қатысу тақырыбын зерттеген халықаралық құқық маманы Әйгерім Құсайынқызы қоғамдағы жыныстық алымсақтық мәселесінің шешілмеуін билікте әйелдердің аз болуымен байланыстырады. 

“Парламент жүйесі өзгеруге тиіс. Мәжіліс пен мәслихат депутаттарына кандидаттар тізімін жасақтаған кезде әйелдер мен жастарға 30% емес, 50% квота қарастырылуы керек. Себебі әйелдер халықтың 52%-ын құрайды”, — деді Құсайынқызы.

Астана қаласы полиция департаментінің баспасөз хатшысы Нұралы Тәңірберген Newsroom редакциясына кез келген іс заңдағы баптарға орай тіркелетінін және харассмент бойынша нақты баптың жоқтығынан, қанша жыныстық алымсақтық кейсі тіркелгенін анықтау мүмкін емес екенін айтты. 

“Себебі бізде оған сай келетін бап жоқ. Ондай заң болмағандықтан, харассмент бойынша статистика белгісіз”, — деді полиция өкілі.

Айта кетсек, жыныстық алымсақтық ата заңда тек “Әкімшілік құқық бұзушылық туралы” кодекстің 434-бабымен қаралады. Ол бойынша кісіге айыпты екені анықталса 5 АЕК мөлшерінде айыппұл немесе 10 тәулікке дейінгі қамау қарастырылады.

Балабақшадағы тәрбиешілердің кәсібилігі қадағалана ма?

Мақпал Батталова
KAZGUU Newsroom

Фото: kindicare.com

Соңғы жылдары мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде қызметкерлер арасындағы жанжалдар мен бүлдіршіндерге деген әлімжеттік көбейді.

Теміртау қаласы “Әдемі” балабақшасында 30 қаңтарда болған тәрбиеші мен медбикенің жанжалы әлеуметтік желіде қызу талқыға түсті. Бұл жерге балаларын тәрбиелеуге берген ата-аналардың жан айқайы жарияланған инстаграм желісіндегі жазбада олар жергілікті билік органдарынан көмек сұрайды.

Сол балабақшада балалары тәрбиеленіп жатқан Илона Суслованың Newsroom тілшісіне берген сұқбатында, мұндай жағдай балалардың көзінше болғанын жеткізді.

“Видеода көріп тұрғандарыңыздай, медбикенің тәрбиешіге қол көтеруі алғаш рет емес. Бұған дейін де оның қызметкерлермен, ата-аналармен ұрыстары жиі болатын”, – деді Суслова.

Ата-аналардың айтуынша, бұл төбелес медбике тәрбиешіні келесі бөлмеге шығармай қойғанда басталған.

“Менің қазіргі мақсатым – бұл медбикенің балалармен жұмыс істейтін мекемелердің ешбіріне жұмысқа алмайтындай, қызметтен кетуін талап ету”, – дейді шағымданушы ана.

Желіден анықтаған деректерге сүйенсек, қазір бұл балабақшада 31 қаңтардағы ата-аналардың шағымымен тәрбиеші жұмысын тоқтатқан. Ал, медицина қызметкері уақытша демалысқа жіберілген.

Осыған ұқсас жағдай өзге де балабақша не арнайы мекемелерде болады. Мысалы, 17 қаңтарда Астана қаласындағы “Балам-ай” инклюзивті білім беру ұйымында ерекше күтімді қажет ететін балаға қысым көрсетілгені анықталды. Бұл туралы ақпарат алу мақсатында, Newsroom тілшісі балабақшаның өзіне хабарласты. Алайда, олар бұл іс бойынша тексеріс жүргізіліп жатқанын айтып, сұхбат беруден бас тартты.

Балаларға жасалып жатқан мұндай әрекеттерге қатысты құқық қорғау органдары тергеу жұмыстарын жүргізіп жатыр. M.Narikbayev атындағы KAZGUU профессоры, құқықтанушы Ердос Хамзин де мұндай әрекеттердің қоғам назарынан тыс қалмауы керек екенін айтады.

“ҚР бала құқықтары туралы 2002 жылы қабылданған 345-баптың II тармағына сәйкес, психикалық және физикалық дамуында ерекшеліктері бар балаларға ерекше мұқият көңіл бөлінуі керек”, – деді Хамзин.

ҚР бала құқықтары жөніндегі уәкіл қызметкері Newsroom тілшісіне қаңтардың 17-сі Астана қаласында болған оқиға бойынша тәрбиеші жұмыстан босатылып, балабақшаға байланысты тергеу жұмыстары жүргізіліп жатқанын мәлімдеді.

“Елімізде 2011 жылы балаларды толықтай мектепке дейінгі біліммен қамту мақсатында, балабақшаларды лицензиялау жұмысы тоқтатылды. Алайда, 2020 жылы қазіргі Оқу ағарту министрлігі бұл қаулыны қайта енгізуге әрекеттенсе де, көптеген ұйымдар мен “Атамекен” ҰКП да қарсылық танытқан. Енді тек 2024 жылы балабақшаларды лицензиялау заң жобасы қайта іске қосылуы мүмкін”, – деді уәкілдік қызметкері Александр Ляхов.

Бала психологтары мұндай жағдай бүлдіршіндердің психологиясына әр деңгейде әсер ететінін айтады.

“Осындай оқиғалардың залалы бала бойындағы сенімсіздікке алып келеді”,– дейді бала психологы, “UGAI school” білімге дейінгі жетілдіру мектебінің негізін қалаушы Жайна Толқын.

“Тәрбиешілерді жұмысқа алар кезде оның психологиясы мен денсаулығына байланысты  құжаттарды талап ету қажет. Алайда, көп тәрбиешілер балаларға қысым көрсетуді күнделікті нәрсе ретінде қабылдауы мүмкін”, – дейді психолог өз сөзінде.

Оқу ағарту министрлігі өкілінің айтуынша, мектепке дейінгі білім беру ұйымдарына қызметкерлерді қабылдау арнайы бекітілген конкурстық негізде өтеді.

“Қазақстан Республикасының «Педагог мәртебесі туралы» заңына сәйкес, кәсіби қызметті жүзеге асыру кезінде педагог өзінің кәсіби шеберлігін, зерттеу, зияткерлік және шығармашылық деңгейін үздіксіз жетілдіруге, оның ішінде біліктілік санатының деңгейін кемінде 3 жылда бір рет растауға міндетті”, – делінген министрлік ақпаратында.

Айта кетейік, Астана қаласы Полиция департаменті Newsroom тілшісіне соңғы 2 жылдағы балабақшалардағы құқықбұзушылық статистикасын беруден жалтарды.

Қазақстандықтар Түркияда зілзаладан зардап шеккендерге қалай көмектесіп жатыр?

Арайлым Серқанова
KAZGUU Newsroom

Фото: bbc.com / EPA

Бұл жыл түрік халқы үшін ауыр басталды. 6 ақпан күні Түркияның оңтүстік-шығысында магнитудасы 7 балдан жоғары, жойқын жер сілкінісі болды. Зілзаладан зардап шеккендер мен қаза болғандар саны көп. Олардың арасында Қазақстан азаматтары да бар.

Биледжик Шейх Эдебали атындағы мемлекеттік университеттің студенті, қазақстандық Аңсаған Сарсебаеваның айтуынша, Биледжик қаласында төтенше жағдай жарияланбаған. Дегенмен, бұл өңір қызыл аймақта екендігі белгілі болды.

“Апатқа дейін, дәлірек айтсақ, 1 ай бұрын Биледжикте 4,5 балдық жер сілкінісі болды. Бұл жақта жер үйлер өте аз. Негізінен бәріміз көпқабатты үйлерде тұрғандықтан, қажетті құжаттарды алып, тез арада сыртқа шыққан болатынбыз. Бірақ соңғы жаңалықтардан кейін біз бұл оқиғаның қайталануынан қорқып отырмыз. Десе де, қиын жағдайға тап болған өңірлерге көмек берудеміз”, – деді ол.

Түркия мемлекетінің астанасы Анкарада білім алатын Қазақстан азаматшасы Жансая Жансағын 8 ақпан күні Адана қаласынан Ыстанбұлға 14 студент, ал Мерсин қаласынан Анкараға 19 студент жеткізіліп, әрі қарай ұшақпен Астанаға жөнелтілгені туралы хабарлады.

“Анкара қаласында жер сілкінісінің магнитудасы аз болғанымен, бұндай төтенше жағдайда біз, студенттер, жай қарап отыра алмадық. Қолымыздан келгенше Түркия еліне жәрдемдесудеміз. Одан бөлек, жер сілкінісі болған қалаларда біздің отандастарымыз да зардап шегуде”, – деді ол Newsroom тілшісіне.

Бүгінде бірқатар қазақстандық Түркиядағы зілзаладан зардап шеккендерге көмектесуде. Ал Мағжан Мадиев, Алмат Құрмашев және басқа да бірнеше қазақстандық Антакья қаласына өз достары мен жақындарын іздестіруге, әрі түрік халқына көмек көрсетуге аттанған. Іздестіру процессін @Rescuekz телеграмм-арнасы арқылы бөлісіп жүрген олар 70 тонналық кран, FPV дрондар немесе камерасы бар радиомен басқарылатын машиналар, жылу түсіргіштер және аудио сенсорлардың қажеттілігін айтқан.

Аталған арнадағы ақпаратқа сәйкес, зілзаладан кейін жоғалған қазақстандықтардың бірі Сабина Мамадьярова 8 ақпан күні үйінділер арасынан тірі табылған. Оның тек қолы сынған. Өкінішке қарай, Әділ Қадырбеков, Мирболат Құрмашев есімді отандастарымыздың оқиға орнында қайтыс болғаны кейінгі күндері белгілі болды. Олардың денесі Қазақстанға жеткізіліп, 12 ақпан күні жерлеу рәсімі болды.

Түркиядағы магнитудасы 7,7 балдық ең жойқын жер сілкінісі Кахраманмараш қаласында тіркелді. Жер сілкінісін елде 10 провинция сезінген. Соңғы жаңартылған мәлліметке орай, зілзала салдарынан көз жұмғандардың саны 36 мыңға жетті. Соған байланысты ел президенті Режеп Тайып Ердоған Түркия мемлекетінде 12 ақпанға дейін қаралы күн жариялады. Азаматтарды іздеу жұмыстары әлі де жалғасып жатыр.

Бұл оқиға бірқатар мемлекеттерді алаңдатты. Түркияға көмек берген елдер арасына Қазақстан да бар. Ақорданың мәліметіне сүйенсек, президент Тоқаев түрік басшысы Ердоғанмен телефон арқылы байланысып, жер сілкінісі кезінде қаза тапқандарға көңіл айтқан. Сонымен қатар, ол зардап шеккен өңірлерге Қазақстаннан дәрігерлер мен құтқарушыларды жіберіп, елге гуманитарлық көмек көрсететінін мәлімдеген.

Бұдан бөлек, ел азаматтары, еріктілер мен кәсіпкерлер жер сілкінісінен зардап шеккен өңірлерге 100-ге жуық киіз үй, киім, азық-түлік және ақшалай көмек жөнелтіп келеді. Мәселен, журналист Нұрбек Бекбау инстаграмм желісінде 13 ақпан күні тағы 84 киіз үй келеді деп хабарлады.

Сондай-ақ, Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі таратқан ақпаратқа сенсек, Қазақстан өңірлерінен Түркияға 150 тонна гуманитарлық көмек, 32 млн теңге қаражат жиналған. Жиналған материалдар Түркия Республикасының елшіліктері мен консулдықтары арқылы жөнелтілуде.

Қазақстандық жолаушылар пойыздың жиі кешігуіне наразы

Әмина Қозбакова
KAZGUU Newsroom

Астанадағы Нұрлы Жол теміржол жолаушылар вокзалы. Фото: inform.kz

Қазақстанда жолаушылар пойызы бекітілген уақытынан жиі кешігіп келеді. Бұл транзитпен жүретін жолаушыларға бірқатар қиындықтар тудырады. Кешігу себебінен кейбір жолаушылар кейін мінетін ұшағына не пойызына үлгермей жатады. Қазақстан темір жолы кешігу себебін ауа-райының құбылмалы болуымен байланыстырады.

Алматыдағы ҚазҰУ-да білім алатын, қостанайлық Нұржикен Диляра пойыздың уақтылы келмеуі кесірінен кейде оқуына кешігетінін айтады.

“Cтудент болған соң мүмкіндік шығып қалса туған қалама – Қостанайға баруға тырысамын. Алайда, вокзалда пойыз келгенін ұзақ күтіп тұрған кездер болды. Осындай жағдай болса, оқудың бір күнін өткізіп алуға тура келеді”, – дейді Алматыдағы университеттің екінші курс студенті.

“Астана-1” теміржол вокзалында Жезқазғанға жүргелі тұрған жолаушы Мұрат Жексенұлы пойызды кейде көп күтіп, жұмысына кешігетінін айтты.

“Туыстарымның көбі Жезқазғанда тұрады. Ол жерге отбасыммен пойызбен жиі барып тұрамын. Бұрын қайтар уақытыма жұмыс уықытын жоспарлап қоятын едім. Қазір ештеңеге алдын ала уақыт қою мүмкін емес. Тіпті пойыз келу кестесі де қажет болмай қалды”, – деді ол Newsroom тілшісіне.

Ал Валентина Лисовенко есімді өзге бір жолаушы пойыздардың кешігуі емес, вокзал қызметкерлерінің оған қатысты іс әрекеті де жиі түсініспеушілік тудыратынын жеткізді.

“Бурабайдан Қарағандыға анаммен бірге бару керек еді. Алайда вокзал қызметкерлері пойыздың алдымен бір сағатқа, кейін үш сағатқа кешігетінін хабарлады. Соңында алты сағат пойыз күткеннен кейін, рейс тоқтатылғанын жариялады. Халық наразы болғанымен, ҚТЖ кешірім сұрамай, тіпті пойыз келмеуінің себептерін дұрыстап түсіндіре алған жоқ”, – дейді Лисовенко.

Қоғам тарапынан бұл мәселеге қатысты түрлі шағымдар айтыла берген соң, жолаушылар тасымалына жауапты квази-мемлекеттік мекеме жетекшілері де жақында журналистерге брифинг жасаған.

Нақтылап өтсек, өткен жылдың соңында “Жолаушылар тасымалы” АҚ бас директоры Жәнібек Тайжанов пойыздардың кешігу себептерін атап өтті.

«Бүгінде пойыздар кешігуінің негізгі себептері, біріншіден, ауа райы жағдайлары. Екіншіден, (пойыздардың) рельстерден шығып кетуі де болып қалады. Жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқан аумақты уақытша жабуға тура келеді. Сондай-ақ теміржол қауіпсіздігі деңгейін қалпында сақтап тұру үшін жоспарлы жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатыр», – деп түсіндірді Тайжанов.

Қарағанды техникалық университеті Логистикалық жүйелері кафедрасының аға оқытушысы Әсел Мәуленованың айтуынша, транзиттік жүк ағымдарының көлемін ұлғайту үшін теміржол көлік дәліздерін дамыту қажет.

“Ол үшін транзиттік нақты белгіленген кестеге айқын және тұрақты жағдайлар жасап, темір жол көлігінің жүктерді уақытылы шоғырландыруы және таратуы үшін экспорттық бағыттағы көлік логистикалық орталықтармен бірлесе отырып өзара іс-қимыл қарқындылығы мен сапасын арттыру керек”, – дейді Мәуленова.

2022 жылдың қаңтар айынан бастап ҚТЖ жолаушылары бірыңғай анықтамалық қызметі арқылы ақпарат алып, өз шағымдары мен өтініштерін жібере алады.

Көмір түтінінің қаупі: Астана аумағына газ қашан жетеді?

Сандуғаш Фазыл
KAZGUU Newsroom

Фото: www.currenttime.tv

Астананың қала сыртындағы елді мекендеріне көгілдір отын жеткізілмегені белгілі. Тұрғындар әдетте үйлерін бұрынғыдай көмірмен жылытады. Олар көмір жағу мен одан шығатын қалдықтарды тазалау қиындық туғызатынын айтады.

Қараөткел ауылының тұрғыны Мадина Омаржанованың сөзінше, пеш жағу адамға физикалық тұрғыдан өте ауыр, сол себепті көп күш пен уақытты талап етеді.

“Қалған күлді шығарып, қоқыс жанына тастай саламыз. Оны тастайтын арнайы орын жоқ”, – дейді ол.

Қосшы ауылында тұратын Ерлан Каримов есімді тұрғын пеш дұрыс жанбай қалғанда, әсіресе, түнде үйдегі адамдардың бәрін улап тастау қаупі барын айтады. Өзі де солай уланып, тек жолы болып аман қалған екен.

Ғалымдар көмір отынынан шығатын түтінінен және кейін қалатын күлден де қауіп көбін айтады. «Қазэкология» ЖШС директоры Сұңқар Жолдыбаевтың ойынша, көмір түтінінен бөлінетін көміртегі тотығы ауаны ластап, қалдық күл топырақтың құрамын бұзады.

Қарағандыдағы облыстық клиникалық ауруханада жұмыс істейтін өкпе дәрігері Айнаш Аманжолованың айтуынша, өкпеге көмір түтіні белгілі нормадан көп түскенде, өкпе бронхтарына жиналады.

“Сосын шырышты қабықты зақымдайтын жұқпалы ауру тудырады. Егер адам сезімтал болса, аллергиялық қабыну пайда болады”, – деді ол Newsroom тілшісіне.

№10 қалалық емханадағы отбасылық дәрігер Асылбек Ізміғалиұлының сөзінше, көмір шаңы мен күл ауамен араласып өкпеге түскен жағдайда созылмалы обструктивті өкпе ауруы (СОӨА), пневмокониоз сияқты аурулар туындатуы ықтимал.

“Олар өкпеден қанға өтсе обыр, артериалдық гипертензия, жүректің ишемиялық ауруына себеп болуы мүмкін”, – деді отбасылық дәрігер.

Дәулеткерей көшесі бойындағы үй. Фото: Сандуғаш Фазыл

Көмір түтіні мен шаңы адамға аса қолайсыздық тудыра қоймаса да, оның түрлі ауруларға алып келу қаупі әрбір азаматты ойландыратыны анық. Астана қаласы сыртындағы елдімекен тұрғындары сол үшін де көмір орнын басатын көгілдір отын жеткізу шаралары жылдамдатылса екен дейді.

Астана қаласы әкімдігінің дерегіне сенсек, бүгінде Көктал-1, Көктал-2, Агроқалашық, Железнодорожный, Өндірістік, Оңтүстік-Шығыс ауданының оң және сол жақтарына, Күйгенжар, Мичурино, Интернационал, сондай-ақ Потанин-Мәскеу ауданындағы ықшамдаудандарға, Нұр-Бесік, Ақбидай, Қазақауыл көшелеріне газ жүргізілген.

“2024 жылға дейін шамамен 300 мың адам газбен қамтамасыз етіледі. Қараөткел, Өндіріс, Шұбар, Телман аудандары 2023 жылдың мамыр айында толықтай көгілдір отынмен қамтамасыз етіледі”, – делінген Астана қаласы әкімдігінің Newsroom тілшісіне берген ресми ақпаратында.

Десе де, газ белгілі бір аудандарда жүргізілгенімен, оның бағасына наразы тұрғындар да аз емес.

Қосшы ауданы тұрғыны Назерке Лесбекқызының айтуынша, бір пештің өзі шамамен 400 мың теңге тұрады, атқарылатын жұмысты қоса есептегенде 1, 2 миллион теңгедей қаражат кетеді.

“Менің үйім үлкен болғандықтан айына шамамен 80 мың теңге төлеймін. Қалған ауыл адамдарының қалтасы көтермейді, 30-40 мың теңгенің өзі оларға көп болып тұр. Оның үстіне газ көмір сияқты жылу бермейді, алайда ыңғайлы. Күн қатты суық болған күндері газ құбырлары қатып қалады”, – деді Н.Лесбекқызы.

СhatGPT боты оқудағы плагиат қаупін күшейтті ме?

Ақбаян Арапшаева
KAZGUU Newsroom

ThePrint.in иллюстрациясы

Технологиялық прогресс үнемі адамды жұмыссыз қалдыру қаупін тудырады. Өткен жылдың қараша айында жасанды интеллектке негізделген ChatGPT чатботы нарыққа еніп, ақпарат жинау, игеру және тұтынуда төңкеріс жасағаны белгілі. Сол сәттен бастап түрлі академиялық ортада, әсіресе, академиялық адалдыққа кері әсері болары жайлы жүйелі талқылаулар айтыла бастады.

Chatbot адам мен компьютер коммуникациясына негізделген жасанды интеллектінің NLP (natural language processing – табиғи тілді өңдеу) тармағындағы ірі жобалардың бірі. Оны америкалық OpenAI компаниясы құрған. Аты айтып тұрғандай, чат-бот қолданушының сұрағына қарай жауап береді. Оның көмегімен, өлең жазуға, қойылым сценарийін дамытуға және жеке жаттығу бағдарламасын дайындауға болады.

OpenAI дерегіне сенсек, ChatGPT қолданушыларының саны іске қосылғаннан кейін небәрі 2 айда 100 миллионға жеткен. Ал америкалық Similarweb дата анализ компаниясының ақпаратына орай, аталмыш чат-бот қаңтар айында 590 миллион көрілім, ал 100 миллион тұрақты қолданушысы болыпты.

Чат-бот тапсырмаға орай жауап жазады. Сондықтан мектеп оқушылары мен студенттердің ең сүйікті көмекшісіне айналып үлгерді. Ал оқытушылар мен профессорлар жазбаша тапсырманың кім орындағанын, яғни плагиат деңгейін анықтай алмай әлек.

Бірақ бот мүмкіндігі 2021 жылдың соңына дейінгі ақпарат легімен шектеледі. Яғни қолданушы одан 2022 жылдан бергі оқиғалар мен ғылыми ашулар жайлы сұраса, ақпарат берілмейді.

KAZGUU университетінің философия профессоры Дмитрий Мельников жасанды интеллектің пайда болуын үлкен мәселе ретінде қарастырып отыр. Жақын болашақта нейрон желісі адам жазған мәтіннен ажырата алмайтындай деңгейге жетуі мүмкін.

“Көрдіңіз бе, қандай парадокс туындап отыр? Біз жаңа технологияларды қашықтықтан білім беруді жүзеге асыратын ыңғайлы әрі оңай, тіпті арзан құрал ретінде қарастырып едік. Бірақ қазір плагиат жасау мүмкіндігі бізді өзара әрекеттесудің дәстүрлі түрлеріне қайтарайын деп отыр”, – деді профессор Newsroom тілшісіне.

Мельниковтің пікірінше, әзірше чатботтың жұмысын ажыратуға болады. Бірақ оны кейін студентке дәлелдеу қиындық тудырады.

Назарбаев университетінің Жаратылыстану, әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдар мектебі профессоры Сарқыт Қалымұлының айтуынша, чат-бот қазақ тіліндегі тапсырмаларға аса қаупі болмайды.

“Бұл тек ағылшын тілінде өтетін дәрістерге қатысты”, – деді С.Қалымұлы.

Қарағанды қаласындағы “ШАГ” компьютерлік білім мектебіне баратын 8-сынып оқушысы Тәжіғали Райымбек достары чат-ботты оқу тапсырмаларын орындауға жаппай қолданып жатқанын айтады.

“Ол басқа технологияларға қарағанда нағыз төңкеріс жасады деуге болады. Себебі ол әртүрлі боттардан құрылған. ChatGPT тек қана SEO-ға арналмаған, тіпті компьютерлік код та жаза алады”, – деді мектеп оқушысы.

Тимур Бектұр есімді IT ағартушы да чат-боттың төңкеріс алып келген технология бастамасы екеніне сенеді. Оның айтуынша, чат-бот “адам сияқты әңгіменің желісін үзбей, алдыңғы сұрақты еске ала жауап бере алады”.

“ChatGPT – large language model архитектурасында үлкен датасеттен  құрастырылған. 750 гигабайттан астам ашық кітапханалардың, академиялық құжаттардың мәліметтерімен жұмыс істейді”, – деді Т.Бектұр Newsroom тілшісіне.

KAZGUU университетіндегі Ғылым және этика комитеті мүшесі Аида Әнуарбекқызы “Opean AI” компаниясы ChatGPT көмегімен құрылған мәтінді анықтауға арналған AI Text Classifier құралын шығарғанын айтты.

“Көп студент кілтті сөздерді дұрыс пайдалана білмегендіктен, көбіне қателіктерге ұрынып жатады. Нейрон желісі қажет нәрсені жасап беру үшін оған дұрыс тапсырма қоя білу маңызды”, – деді ол.

Университет өкілінің айтуынша, плагиатқа жол бермеу үшін оның алдын алу шараларын бастап кеткен. Оқытушылар қажет болғанда “Opean AI” компаниясы өзі дайындаған ChatGPT көмегімен құрылған мәтінді анықтауға арналған AI Text Classifier құралын пайдалады екен.

Одан бөлек, университет студенттеріне берілетін үй тапсырмалары жалпы курс барысында қойылатын бағаның 20 пайызынан аспауы қажет деп бекітілген.

Тұрғындар жыл сайын көктайғақтан жапа шегеді

Қырмызы Сембаева
KAZGUU Newsroom

Фото: ru.sputnik.kz

Қыс мезгілінде дәрігерлерге жүгінетін астаналықтар саны да артады. Суықтан ауырып түсетіндерден бөлек, мұздан тайып, жарақат алғандар көрсеткіші де айтарлықтай көп болады. Қала әкімдігі жыл сайын түскен қарды тазалауға бар ресурсын тартатынын айтса да, жолдар мен жолақтарды қардан толық тазарту мүмкін болмай отыр.

Бану есімді қала тұрғыны жұмысына әдетте 7 минут жаяу жүреді. Ол жақында жолдағы мұзға тайып, екі рет құлағанын және оң қолын сындырып алғанын айтады.

“Бірінші рет жұмысқа барар жолда тайып құладым… Жанымнан бір ер адам табылып көмектесті. Әйтпесе жанымнан өтіп бара жатқан көліктердің бірі қағып кетер еді. Екінші рет “Мәңгілік ел” даңғылы бойындағы дүкенге бара жатқанда құладым. Жол өте қатты тайғақ болды”, – деді ол.

Ал Марал есімді астаналық осы жылдың басында баласымен аулада серуендеп жүріп, мұзға тайып құлағанын әңгімелеп берді.

“Мен сырғып, бар салмағымды сол аяғыма түсіріп құладым. Басында жай ғана көгеріп кеткен болар деп едім. Алайда екінші метатарсалды сүйек сынығы болған екен”, – деді ол Newsroom тілшісіне.

Елорда тұрғындары қала әкімдігіне қарды күреуге көбірек бюджет бөлінсе екен дейді.

Өз кезегінде, Астана қаласы әкімдігі жергілікті медиа ресурстар арқылы осы қыста қар тазалауға 88 мердігер компания тартылғанын мәлімдеді. Олардың қатарында 2000 арнайы техникасы бар “Астана-Тазалық” квазимемлекеттік компаниясы да бар.

Жергілікті билік мәліметіне сенсек, елордалықтардың мұздан құлау қаупін азайту үшін жаяу жүргінші жолақтар мен көшелерге тұз бен құм қоспасы, кальций хлориді және техникалық тұз секілді реагент өнімдер шашылады екен.

Астана қаласы әкімдігі тарапынан осынша күш жұмылдырылғанның өзінде қалың қарды дер кезінде тазалау қиындық туғызып отыр. Оған осы қыста түскен қар мөлшерінің көптігі де негіз болған.

“Қазгидромет” метереологиялық мекемесі жыл басында қардың биіктігі 39 сантиметр болғанын мәлімдеген еді. Ал түскен қардың көлемі осы жылдың алғашқы аптасында 6 есе өскен екен. Үкіметтік мекеме Newsroom тілшісіне қаңтар айының басынан бергі деректер дайындалып жатқанын мәлімдеп, бөлісе алмайтынын жеткізді.

Қыс басталғалы әртүрлі дене жарақатын алып, ауруханаға түскен, емханаға жүгінген астаналықтар қатары аз емес. Мәселен, жекеменшік “Trauma Clinic” медицина орталығының өкілі берген мәліметке сенсек, тәулігіне 30-40 адам травмотолог көмегіне жүгінеді екен. Емхана өкілі Newsroom тілшісіне мемлекеттік емханаларға жүгінетіндер саны әлдеқайда көп болуы мүмкін екенін айтты.

Мұздан құлап, көмекке жүгінген азаматтар туралы нақты мәлімет білу үшін қалалық ауруханалардың бірнешеуіне хабарласқан едік, алайда ақпарат алу мүмкін болмады.

Жергілікті медианың мәліметіне сенсек, қаңтар айының соңғы аптасында 1329 адам мұздан тайып, дәрігер көмегіне жүгінген екен. Ал оның шамамен 10 пайызы ған емханаларда аз уақытқа аялдауға тура келген.

Астаналықтарды ескі зауыттан шығатын жағымсыз иіс алаңдатады

Мақпал Батталова
KAZGUU Newsroom

Ғимараттың А. Жұбанов көшесі бойында орналасқан тұрғын үй ауласынан көрінісі. Фото: Мақпал Батталова

Астананың оң жағалауындағы ескі зауыт ғимаратынан шығатын жағымсыз иіс айналасына шоғырланған астаналықтарды алаңдатады. Олардың шағымына жергілікті билік аса мән бермеген. Эколог белсенді ғимаратты тексеріп, биліктен шара қолдануын талап етуге шақырса, урбанист ғимаратты қайта жаңғырту мүмкіндігі барын айтады.

Ескі зауыт ғимараты А.Жұбанов және К.Циолковский көшелерінің арасындағы үлкен алқапта орналасқан. Екі жағында да түрлі тұрғын үйлер бой көтерген. Жүздеген отбасы паналап отыр.

Дана Когай есімді астаналық А.Жұбанов бойында орналасқан 6 қабатты тұрғынүйде тұрады. Ол ғимараттан жағымсыз иіс шығатынын айтып, жергілікті билік өкілдеріне шағымданып жүргеніне біраз болыпты.

“Бос тұрған бұл ғимараттың не үшін пайдаланылып жатқаны  белгісіз. Бірақ жазда және күзде үнемі жүк көліктері кіріп-шығып жатады. Бұл орын біздің пәтердің тура алдында орналасқан. Ғимараттың бейтаныс иісін және не үшін қолданылатынын білу мақсатында iKomek-ке (Астана қалалық мониторинг және жедел әрекет ету орталығы – ред.) шағымдандық”, — дейді ол.

Дана Когай жағымсыз иіс әсіресе ауа-райы ылғал кезде өршиді дейді. Оның ғимаратты тексеріп, мүмкіндігі болса тазарту туралы арызын iKomek қызметкері тіркеп алған екен. Бірақ әзірге еш нәтиже шықпапты.

Тұрғын үйдің ауласы ескі ғимаратқа қараған жағында орналасқан. Оның айналасы биік бетон бағаналарымен қоршалғанымен, құлауға шақ тұр. Үй тұрғындары балаларын қараусыз аулаға ойнауға жіберуге қорқады.

“Бұл үйде тұрып жатқаныма біраз болды. Иә, бұл ғимарат біз көшіп келген кезде болған. Бірақ шағымданып көрмедім. Мен жалпы оның қандай нәрсе екеніне қарамақ түгілі, бұндай ғимараттардың жанынан өтуге қорқамын. Жазатайым біреудің үстіне бірдеңе құлап кететіндей”, — дейді сол ғимараттың жанындағы үйдің тұрғыны, зейнеткер Зухра Рахметолла.

Сол үйде тұратын азаматтардың айтуынша, ғимараттың иісіне байланысты шағымдардан соң, бір аптадан кейін қайта хабарласып жауап берген. Алайда, iKomek қызметкері онда ешқандай қалдықтар төгілмейтінін, иістің пәтер маңындағы көлік жөндеу орталығынан шығуы мүмкін екенін айтқан.

Ғимараттың А. Жұбанов көшесі бойында орналасқан тұрғын үйдегі пәтерлердің бірінен көрінісі. Фото: Мақпал Батталова

iKomek операторы редакция тілшісіне шағым түскен күні сол маңда тазалық шаралары ұйымдастырылғанын мәлімдеді. Ал түсініксіз иіс неден шығуы мүмкіндігіне қатысты мардымды жауап айта алмады.

Тұрғындардың айтуынша, үйдің маңындағы түсініксіз иіс қоқыстікіне мүлдем ұқсамайды. Қышқылтым иіс тек белгілі бір уақыттарда ғана қолқаны алатын көрінеді.

Зауыт ғасыр тарихы бар “Қазвторчермет” АҚ меншігіне жатады. Ресми сайтындағы дерекке сүйенсек, мекеме 1923 жылы “Рудметаллторг” деген атпен құрылған. Алайда, қазір зауыт жұмысы мүлде тоқтаған.

Сол ғимаратқа жауапты кеңсе қызметкерінің бірі телефон арқылы  редакция тілшісіне “бұл ескі ғимаратта қазір металл өңделмейтінін, оны өзге жекеменшік компанияларға жалға беріп отырғанын” айтты.

“Тұрғындардың алаңдауына келсек, ол жерде нақты қандай қоқыстар сұрыпталып жатқанынан бейхабармыз. Нақты деректерді кеңсенің өзіне келіп біле аласыздар”, — деді ол.

Редакция тілшісі компания қызметкерлерінің кеңсесіне үшінші рет барғанда ғана сөйлесе алды. Қысқа диалогтан белгілі болғандай, аталған ескі ғимаратта қазір металл өңдеу жүргізілмейді екен. “Қазвторчермет” АҚ  жұмысын тоқтатқанына біраз болыпты. Ал жалға алушы компаниялардың онда немен айналысатынына қатысты тілші сұрағына кеңсе қызметкері жауап беруден бас тартты.

Астана қаласының Сәулет және қала құрылысы департаменті өкілінің айтуынша, “арнайы жоспар бойынша, келешекте бұл жерде жатақхана, паркингі бар бизнес орталық пен кеңселер салынады деп қарастырылған”.

Абай даңғылы бойындағы “Қазвторчермет” АҚ кеңсесінің алды. Фото: Мақпал Батталова

Жақында жасылдар партиясы ретінде ресми тіркелген “Байтақ-Болашақ” экологиялық альянсының жетекшісі Азаматхан Әміртай зауыттан химиялық элементтер бөлінуі ықтималдығы барын, оның айналасында тұратын адамдар денсаулығына қауіпті екендігін айтты.

“Бұл мәселе бойынша, егер зауыт орналасқан жер белгілі бір талаптарға сәйкес болмаса, Экология министрлігі шаралар қолданып, зауытты көшіру мәселесін бірлесіп көтеруіміз керек. Қажет болса, лабароториялық тексерістен өткізіп, мәселені жан-жақты зерделеу өте маңызды”, — деді ол редакция тілшісіне.

Риза Қаратай есімді урбанист ескі ғимарат жарамдылығын тексеру керек екенін айтады. Ол жарамсыз хәлде болса, айналасындағы тұрғындарға, аулада ойнаған балаларға қауіп төнідіретінін жеткізді.

“Менің ойымша, осындай ескі ғимараттарды қайта қалпына келтіру шараларын жасау керек. Өйткені, оларды салу үшін осыған дейін инженерлік жүйелер тартылған. Бізде оларды қайта салуға мүмкіндіктер бар”, — деді сарапшы өз сөзінде.

Экология және табиғи ресурстар министрлігі “Қазвторчермет” АҚ осы күнге дейін экологияға еш зиян келтірмегенін мәлімдеді. Ғимараттағы өндіріске қатысты еш шағым түспегенін де жеткізді.

“Ол жерді бақылау үшін экологиялық полицияға хабарласып, арнайы тексеріс жүргізу ашу керек болады”, — деді министрлік өкілі Newsroom тілшісіне.

Ғимараттың құлау қаупі бар-жоғын, ішінен шығатын иіс неден екенін әзірге анықтау мүмкін болмады. Алайда қала тұрғындары бұл мәселенің жауапсыз қалмайтынына үміттенеді.

“Орыс тілі жылы”: мәжбүрлік пе, әлде саяси қадам ба?

Сандуғаш Фазыл
KAZGUU Newsroom

ТМД елдерінің тулары. Фото: ru.sputnik.kg

Өткен жылдың маусым айында Президент Тоқаев Ресейдің мемлекеттік арналарының біріне берген сұқбатында “орыс тілінің Қазақстанда қолданысы төмендемегенін, орыс тіліндегі мектептер саны да азаймағанын” атап өтті. Ал жыл соңында ТМД елдерінде 2023 жыл ұлтаралық қатынас тілі ретінде “орыс тілі жылы” болып жарияланғаны белгілі болды. Ресей президенті бұл ұсынысты Қазақстан президенті ұсынғанын айтты.

Newsroom тілшісі биылғы “орыс тілі жылына” қатысты белсенділер мен саясаттанушы пікірін тыңдап, ұйымдастырылатын шараларға қатысты ақпарат жинауға тырысып көрді.

Қазақстанда орыс тілінің қолданысына билік тарапынан аса мән берілуіне қатысты қазақ қоғамында түрлі пікірлер айтылуда. Әралуан пікірлердің арасында қолдаушылар да, даттаушылар да табылды. Бірі қазақ тілінің статусын көтермей, орыс тіліне басымдық танытудың қажеті жоқтығын айтса, енді бірі бұл жүрістің көршімен жақсы қарым-қатынас кепілі екенін алға тартады.

Саясаттанушы Мақсат Жақау ел президентінің ұсынысы “тек біздің елімізге қатысты емесін, тұтас ТМД қатарындағы мемлекеттердің тілдік қолданысын нығайтатынын” айтады.

“Біріншіден, достастыққа кіретін барлық елде орыс тілінің қолданыс аясы кең. Екіншіден, келер жылдары бәлкім өзбек тілі болар, бәлкім қазақ тілі болар, бәлкім тәжік немесе парсы тілі болар. Ары қарай да достастыққа кіретін мемлекеттердің тілдерін қолданыс мүмкіндігін кеңейтуде ұсыныс жасалып жатса, бұл орыс тілінің арқасында басқа да ТМД-ға кіретін мемлекеттердің де тілдік қатынастарын күшейтуде мүмкіндік алады деген сөз”, — деді саясаттанушы.

Сондай-ақ, ол орыс тіліне байланысты пікірін “бұл саяси астары бар заң” деп толықтырды.

“Себебі тілдік фактордың арқасында 2014 жылы Ресей мен Украинаның арасындағы қақтығысқа әкеліп соқты. Әсіресе сепараистік Донбас пен Донецк, Луганскідегі, Крымдағы жағдайға себепші. Тілдік фактордың арқасында мәдени ойсырау пайда болды, түбінде үлкен қарулы қақтығыстарға итермелеп отыр”, — деді Жақау Newsroom тілшісіне.

Журналист әрі тіл белсендісі Күлтегін Аспанұлы Ақорданың орыс тілі жылы ұсынысын қисынсыз деп, “әуелі мемлекеттің негізі саналатын қазақ тіліне аса назар аударуы, латын әліпбиіне көшуді баяулатпауы керек еді”, — дейді.

“Қазақ тілі қазір күн тәртібінде “модаға” айналды. Десе де, елдің ішінде осы шындықты қабылдай алмайтын шовинистік пиғылдағы әлдебір топтар көп. Оны Ақжол партиясының экс-депутатынан бастап, Шығыс Қазақстандағы Риддер қаласының жалғыз қазақ мектебінен көре аламыз”, — дейді ол.

Аспанұлы биліктің бұл әрекеті “Ресейден, Кремльден қорқып отырғандай әсер қалдырады” деп есептейді.

Нұргелді Әбдіғани есімді өзге бір белсенді “орыс тіліне арнайы жыл арнау” қажеттілігі жоқтығын, бірақ Тоқаевтың “ұсынысы мәжбүрліктен” болғанын айтады.

“Жалпы геосаяси жағдайларды ескере отырып, Қасым-Жомарт Тоқаев бұл ұсынысты мәжбүрлікпен қабылдады деп айтқан дұрыс болар”, — деді ол Newsroom тілшісіне берген пікірінде.

Newsroom орыс тілі жылына орай елде ұйымдастырылуы мүмкін мәдени шаралар жайлы мәлімет жинауға тырысты. Дегенмен, үкімет тармақтары еш анық дерек жоқтығын айтып, бір-біріне сілтеумен шектелді.

Мәдениет және спорт министрлігі бұл мәселемен шұғылданбай жатқанын айтып, сұрақты Ақпарат және қоғамдық даму және Ғылым және жоғары білім министрліктеріне жолдауды сұрады.

Ақпарат министрлігіне қарайтын Теле-, радиоарналарда ақпараттық жұмыс басқарма басшысы Айбек Теміров сұрақты өз кезегінде Сыртқы істер министрлігіне бағыттады. Ал Ғылым және жоғары білім министрлігінің өкілі өзге мекемеге сілтемесе де, Саясат Нұрбек басқаратын министрлікке “орыс тілі жылына” орай шаралар ұйымдастыруға қатысы жоқтығын жеткізді.

Астана қаласы тілдерді дамыту және архив ісі басқармасына Newsroom тілшісі телефон соғып, байланыса алмады.

Тіл жанашырлары мен белсенділері қазақ тілі лайықты құрметке ие бола алмай келе жатқанын алға тартады. Қазақ тілі мемлекеттік тіл саналса да, орыс тілі Қазақстанда бұрыннан даусыз артықшылыққа ие болып келеді. Әйтсе де, соңғы жылдары қазақ тілінің қолданыс аясы кеңейіп, желіде қазақша контент көлемі де арта түскен.

Астананың интернеті әлсіз аудандарында кәсіпкерлер табысынан қағылып отыр

Назым Тұяқбай
KAZGUU Newsroom

GreenLine.Aura тұрғын үй кешені. Фото: Назым Тұяқбай

Елорда кәсіпкерлерінің табысы интернет сапасына тікелей тәуелді. Себебі онлайн төлем жасау қалыпты қызметке айналған. Қала әкімдігі бірқатар аудандар мен шеттегі елді мекендерге жыл соңына дейін интернет жеткізілетінін мәлімдеді. Ал Цифрландыру министрлігі өкілі қаланы толық интернетпен қамтуға радиофобтардың да кедергі болып отырғанын алға тартады.

Жұлдыз Жанұзақова есімді фриланс дизайнер өзі жиі баратын кофеханаларда интернет нашар болатынын айтады.

Ол Есіл ауданында, “Хан Шатыр” сауда орталығының солтүстік-батысындағы “GreenLine.Aura” тұрғын үй ғимаратында орналасқан кофеханада отырып, тапсырыс берушімен байланыса алмай әбігерге түскен.

“Мен бұл аймақта желі ұстамайтынын білмеп едім. Маған клиентім хабарласа алмады. Оған менің ұялы телефоным өшірулі секілді көрініпті. Клиентімді жоғалтып алған осындай кездейсоқ сәттер болды”, — деді дизайнер.

Сол кофехана маңындағы “M|W Premium” киім дүкенінің қожайыны да интернет әлсіздігінен сатып алушылардың төлем жасай алмай, алғысы келген киімін қалдырып, шығып кететінін да айтты.

“Сатып алушы ақшасын төлеу үшін сыртқа шығуына тура келетін кездер жиі болады”, — деді ол.

Қазақстандықтар кез келген сауданың төлемін жасауда банк қосымшасын жиі пайдаланатынын ескерсек, интернет қолжетімдігі бизнес үшін де ауадай қажет екендігі анық. Интернет әлсіздігінен тұрғын үй маңынан ашылған азық-түлік дүкендерінің қожайындары да табысынан қағылып отыр екен.

Үлкен Талдыкөл маңында орналасқан Меркурий тұрғын үйі ғимаратында ашылған дүкеннің сатушысы Гүлбану Түймебайқызы интернет әлсіздігінен келушілер кезекте көп күтіп қалатынын айтады.

“Терезенің алдында болмаса интернеттің ұстауы өте қиын. Beeline роутерін 20 мыңға сатып алып, ай сайын 8 мың төлейміз. Ақша төлеуге дайынбыз ғой, тек оның өзі дұрыс істемей тұр”, — деді ол Newsroom тілшісіне.

“Қазақтелеком” АҚ баспасөз өкілі Айнұр Күзербаева қала аймақтарында интернет сапасын жақсарту мақсатында кешенді шаралар жүзеге асырылып жатқанын хабарлады.

“Жаңадан берілген тұрғын үй кешендерін бүгінгі таңда барлық талаптарға жауап беретін, заманауи GPON жүйрік интернет технологиясы арқылы интернетке қосуда. Одан бөлек компания өткізгіштік қабілеті төмен мыс желілерін кезең-кезеңмен оптикалық желілерге ауыстыру шараларын жүзеге асырып келеді”, — деді ол.

Өз кезегінде қала әкімі Жеңіс Қасымбек те бұл мәселе бойынша бірқатар шаралар жасауға дайындалып жатқаны жайлы өзінің әлеуметтік жіледегі парақшасында жазды.

“Көктал-1, Агроқалашық, Интернациональный, Оңтүстік-Шығыс, Промышленный, Телман, Мичурин, Қазқалашық, Кирпичный елді мекендерінде оптикалық байланыс желілерін салу жұмысы жүріп жатыр, тағы 3 елді мекен бойынша инвесторлар тартамыз”, — деп жазды әкім қаңтардың 24-і күні.

Қала әкімі жоспар туралы жазғанымен, оны аяқтау мерзімін нақты түсіндірмеген. Newsroom тілшісі нақтылау үшін әкімдік баспасөз бөліміне хабарласты.

“Дедлайн биылғы жылдың соңына дейін барлық жұмыстар атқарылады деп күтілуде”, — деді Астана қаласы Цифрландыру және мемлекеттік қызмет басқармасының баспасөз қызметі маманы Мейрамгүл Салқымбаева.

Сондай-ақ, қалалық Цифрландыру және мемлекеттік қызмет басқармасы өкілі наурыз айында бітетін жұмыстар туралы түсіндіріп берді.

Меркурий тұрғын үй кешені. Фото: Назым Тұяқбай

“Жалпы Елордада 16 тұрғын алабы және 1 саяжай алабы бар. Атап айтқанда, Железнодорожный, Заречный, Пригородный, Үркер, Көктал-1, Агроқалашық, Халықаралық, Оңтүстік-шығыс, Интустриалды, Телман, Мичурин, Казгородок, Кирпичный жоғарғы интернетке қолжетімділігі бар оптикалық байланыс желілерін тарту жұмыстары жүргізілуде. Қоянды, Күйгенжар өндіріс сияқты тұрғын алаптарында инвесторлар тартылуда. Бұл жобалар осы жылдың наурыз айына дейін аяқталады деп жоспарланған”, — деді М.Салқымбаева Newsroom тілшісіне.

Астананың солтүстік батысындағы интернет әлсіздігі мәселесі осыған дейін де көтерілген. Осы жылдың 27 қаңтарында Цифрлық даму министрлігінің кеңейтілген отырысында телекоммуникация комитетінің төрағасы Ержан Мейрамов интернет әлсіздігіне радиофобтардың кінәлі екенін алға тартқан болатын.

“Біз (Астананың) нақты бөліктерінде интернет нашар екенін білеміз… Бұған “Хан Шатырдың” арғы жағы, “Манхэттен” тұрғын үй аумағы, “Барыс Арена” спорттық кластерінің маңы кіреді. Ол жақтағы ең үлкен кедергі радиофобия болып отыр”, — деген еді ол.

Комитет төрағасы бір азаматтың қарсылығынан бір аумақ интернетсіз қалып қойып жатқанын айтып, оны өзгертуге Парламентке ұсыныс жолдағанын да мәлімдеді.

Айта кетсек, ҚР “Байланыс туралы” заңының 35-бабына сәйкес,  байланыс операторлары абоненттерге бекітілген стандарттарына келетін қызметтерді көрсетуге міндетті. Егер пайдаланушылар нашар интернетке шағымданатын болса (мысалы, мұндай шағымды eotinish.kz порталында қалдыруға болады), онда Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі тексеріс жүргізіп, қажет болған жағдайда байланыс операторларына айыппұл салады.

2022 жыл қортындысы бойынша ҚР Цифрлық даму министрлігі барлығы 881 тексеру жүргізіп, 423 миллион теңге айыппұл салған.

Елордалықтар тұрғын үйлердегі шудан оқшаулайтын материалдардардың сапасыздығына наразы

Арайлым Серқанова
KAZGUU Newsroom

“Копенгаген” тұрғын үй кешені. Фото: kn.kz

Тұрғын үйлердегі қабырғада шу оқшаулау қабатының болмауы халықтың жиі наразылығын тудырады. Бұл мәселеге қатысты соңғы жылдары полицияға түсетін шағым да көбейген. Қала тұрғындары өз қаржысына қосымша оқшаулау жасауға мәжбүр.

Інжу Мұқашева есімді Есіл ауданындағы “Времена года. Зима-3” тұрғын үй кешенінің тұрғыны шу оқшаулаусыз тұру қиын екенін, тіпті айыппұл да төлегенін айтты.

“Көршілердің дауысы жайсыздық туғызатын кездер көп болды”, – дейді ол.

Десе де, оған түсіністікпен қарап, көршілерінің шуына полиция шақырмайтынын жеткізді.

“Копенгаген” тұрғын үй кешенінің тұрғыны Ильхам Музафаров өзі студент екенін, кейде аздап шулайтынын жасырмады.

“Көршілерге де, бізге де полиция қызметкерлері келіп көрмеді. Бірақ біз (әдетте) өте қатты шулаймыз. Неге полиция шақырмайды? Бұл шу оқшаулаудың жақсы болғанынан емес, керісінше оның сапасы өте нашар. Олар біздің студент екенімізді біледі және өздерінің де балалары бар”, – деді ол Newsroom тілшісіне.

Астана қаласы полиция департаментінің ресми дерегіне сүйенсек, 2022 жылы Астана қаласында 15 мыңға жуық тыныштықты бұзу фактісі тіркелген. Ал осы жылдың басынан бері 1034 әкімшілік іс қаралған.

Әдетте, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы заң бойынша, жұмыс күндері сағат 22:00-ден таңғы 9:00-ге дейін, ал демалыс және мереке күндері сағат 23:00-ден таңғы 10:00-ге дейін тыныштық сақтау міндеттеледі. Тыныштық бұзылған жағдайда 5 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынады.

Астана қаласы Полиция департаментінің баспасөз хатшысы Нұралы Тәңірберген Newsroom редакциясына берген пікірінде түрлі шағымдар түсетінін растады.

“Біреулер балалар шулап жатыр деп хабарласады. Бұл жерде ешқандай шара қолданылмайды, себебі бала жүгіріп жүр деген заң бұзушылыққа жатпайды. Ал егер кәдімгідей мекенжайға шағым түсіп, барғанда ол жерде шыныменде ішімдік ішіп, шулап, музыка қатты қойылып, кеш ұйымдастырылып жатқан жағдайда бізде ешқандай ескерту болмайды, бірден айыппұл салынады”, – деді полиция өкілі.

Құрылыс компаниялары қондыратын шудан оқшаулайтын материалдар сапасыз болғандықтан, елорда тұрғындары оқшаулауды қосымша ақыға істейді. Нарықта пайда болған сұранысқа өз қызметін ұсынатын “TIHO.KZ” компаниясының жетекшісі Ислам Сағатұлы Астана қаласында аптасына 5-6 тапсырыс түсетінін айтады.

“Бір бөлмелі пәтерге оны орнату үшін тек қана материалдарын алғанда 500 мың теңгедей кетеді. Шу оқшаулауды жасауға арналған өнімдердің жартысы өзімізде шығады, ал жартысы Ресейден алып келінеді”, – деді ол Newsroom тілшісіне.

Шу оқшаулау қызметімен айналысатын “ProAcoustic” атты тағы бір компания тапсырыстың көп екенін айтты. Бірақ нақты сұраныс көлемін коммерциялық құпияға балап, бөліспейтінін жеткізді.

Айта кетсек, ҚР Сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы заңға сәйкес, құрылыс компаниялары тұрғын үй пәтерлерінің өзара шуын оқшаулау жұмыстарын жүргізуге міндетті. Оқшаулау жасалмаған жағдайда пәтер иелері шағым түсіре алады.

Newsroom тілшісі елордадағы бірқатар құрылыс компанияларына осы мәселе бойынша хабарласты. Дегенмен, нақты жауап алу мүмкін болмады.

Астанадағы жылы аялдамалар тазалығы сын көтере ме? 

Әмина Козбакова
KAZGUU Newsroom

“Алматы іскерлік үйі” аялдамасының ішіндегі қоқыс. Фото: Әмина Қозбақова

Қала тұрғындары суықта пана болар аялдамалардың аздығына, ал кейбірінің жай-күйі, тазалығы сын көтермейтініне жиі шағымданады. Астана қаласы аудан әкімдіктері тапсырыс алған жеке компанияларға сілтейді. Ал олар өз міндетін атқарып отырғанын айтады.

“Мұндай аялдамалардың ішіне кіруге қорқатын болдық. Қашан қарасаң да ішінің бәрі қоқысқа толы. Бөтелкелер, темекі қалдықтары, кәмпиттің қағаздары айлап жата береді. Кейде оларды шамам жеткенше өзім жинап жүремін. Бірақ иісіне шыдау мүмкін емес… Тіпті далада аяз болса да, жағымсыз иіс үшін ішіне ешкім кірмейді”, — деді А.Бараев көшесіндегі аялдамада тұрған Алмас Рымбек есімді қала тұрғыны.

Ол жұмысқа баруы үшін күнде  сол аялдамадан автобусқа мінетінін, бірде-бір рет ішінің тазаланып жатқанын көрмегенін айтады.

Ал Сабина есімді өзге бір қоғамдық транспорт пайдаланушысы ерте таңда университетке баратынын, автобус күткенде кейде тоңып қалатынын жасырмады.

“Амалсыздан жылы аялдаманың ішіне кіремін. Кейде ішінде үйсіз адамдар жатады. Сондықтан орындыққа отыруға қорқамын. Негізі олардың осылай жылынатын жері бар болғаны жақсы ғой. Бірақ қыз болған соң олардан қорқамын”, — деді ол Newsroom тілшісіне.

Майра Алтынбекова есімді қала тұрғыны аялдамаларды тазалауда алалау бар екенін айтады. Оның ойынша, қаланың сол жағалауында орналасқан аялдамалар оң жағалаудағыларға қарағанда әлдеқайда таза болады екен.

Бүгінде елордада жалпы 1091 аялдама пункті бар болса, оның ішінде жылы аялдамалар саны — 196. Оның 32-сі жеке кәсіпкерлер қаржысына коммерциялық мақсатта орнатылған. Қала әкіміне қарасты басылымның жазуынша, 28 жылы аялдама стандартқа сай болмағаны үшін әлі қосылмапты.

«Құрылыс – техникалық колледжі» аялдамасының іші. Фото: Әмина Қозбақова

Редакция тілшісі олардың тазалығына жауаптыларды анықтауға тырысты.

Астана қаласы әкімдігінің өкілі жылы аялдамалар тазалығын ұйымдастыру әрі қадағалау аудан әкімдігі құзіретіне кіретінін мәлімдеді. Өз кезегінде аудан әкімдері тазалау қызметін мердігерлік компанияларға жүктейді екен. Мысалы, жергілікті билік өкілдерінің мәліметіне орай, Алматы және Сарыарқа аудандары бойынша аялдама тазалығына “Гарант Строй Инвест” ЖШС-і жауапты. Есіл ауданы бойынша мұндай жұмысты “Карсак 2015” ЖШС-і қадағалайды.

Мемлекеттік сатып алу келісіміне орай, мердігерлік ұйым конкурс арқылы таңдалады екен. Ондағы талаптарға байланысты аптасына кем дегенде екі рет аялдама іші тазартылып тұруы керек. Алматы ауданы әкімдігі келісім құнын коммерциялық құпияға сілтеп, ақпарат бере алмайтынын айтты. Мемлекеттік сатып алу порталында да бұл келісімдер жайлы ақпарат табылмады.

Ал Байқоңыр ауданының аумағында 18 жылы аялдама павильоны бар. Жергілікті билік өкілінің айтуынша, аудан әкімдігі аялдама павильондарына қызмет көрсету және күтіп ұстау үшін жылына бюджеттен 30 млн. теңгеден аспайтын қаражат бөледі. Тазалық жұмыстарын әкімдіктің өндірістік-техникалық бөлімі жүргізеді. Тапсырыс алушы серіктес компания әзірге анықталмапты.

“Қазіргі таңда әкімдік аялдамаларға қызмет көрсететін компанияны анықтау бойынша конкурстық шаралар өткізуде”, — деп жауап берді аудан әкімдігінің өкілі.

Аялдамаларға қатысты халықты алаңдатар тағы бір мәселе — повильондардың техникалық қамтамасыз етілуі. Астана қаласы әкімдігінің мәліметі бойынша, әрбір жылы аялдама жылыту, жарықтандыру, бейнебақылау қондырғыларымен қоса, арнайы USB ұяшықтары және WI-Fi-мен қамтамасыз етілген.

Алайда бұл ақпаратты анықтау кезінде, Newsroom тілшісі бірнеше аялдамадағы жылыту қондырғылары істемей тұрғанын, тіпті кондиционерлердің үстін қалың шаң басып қалғанын анықтады. Соның нәтижесінде аялдама ішіндегі ауа температурасы даладағы ауамен (-14 градус) бірдей болып шықты.

А.Бараев көшесі аялдамасының іші. Фото: Әмина Қозбақова

Тағы бір айта кететін жайт, аялдамалардың көбінде USB ұяшықтары жұмыс істемейді. Есігі немесе шыны қабырғалары сынған аялдамалар да бар. Оның ішінде халық көп қатынайтын “КАЗГЮУ университеті”, “А.Бараев”, “Жастар”, “Keruen City сауда, ойын-сауық орталығы” аялдамалары бар.

Астана қаласы әкімдігінің баспасөз қызметінің айтуынша, әрбір аялдаманың құны — 10-12 млн. теңге. Қаражат жергілікті бюджеттен алынады.

Жергілікті билік жеке инвестициялар арқылы павильондар орнату бойынша “Astana” әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясымен бірлескен жоба жасаған еді. Аталған корпорацияның басқарма төрағасының инвестициялық жобаларды іске асыру бойынша орынбасары Эльдар Ғарифуллинның айтуынша, қазір бұл жоба тоқтатылған.

Коммерциялық аялдамалар туралы өзге бір Newsroom зерттеуінде оларды орнатумен айналысқан кәсіпкерлер кей өңірде бұл жобаға жұмсалған қаржы ақталмағанын мәлімдеген болатын. Сондықтан бұрын қойылған кейбір жылы аялдамалар орнынан қайта алынған.

Астана қаласы полиция департаментінің баспасөз хатшысы Нұралы Тәңірберген өткен жылы қала бойынша қоғамдық тәртіпті бұзу, қоғамдық орындарды ластау, алкогольдік ішімдіктерді ішу сияқты 42 мың қоғамдық тәртіп бұзушылық анықтағанын мәлімдеді.

“Егер аялдама ішін сындырып, вандализм немесе төбелес орын алса, бұл азаматтарға ҚР әкімшілік құқық бұзушылық кодексінің 434-бабы “ұсақ бұзақылық” бойынша жаза көзделеді. Бұл заң бұзушылық бойынша 5 АЕК көлемінде айыппұл салынады немесе 10 күнге қамауға алынады”, — деді қалалық полиция өкілі.

Астана қаласы полиция департаментінің баспасөз хатшысының айтуынша, ішкі істер органдары тұрақты баспанасы жоқ, оның ішінде аялдамаларда ұсталғандардың статистикасын жүргізбейді.

Елордалық оқушылар автобусты суық аялдамада күтуге мәжбүр

Ақбаян Арапшаева
KAZGUU Newsroom

Тонған оқушылар аялдама артындағы дүкенге жылынуға кіріп барады. Фото: Ақбаян Арапшаева

Астанадағы мектептердің үштен екісінің жанында жылы аялдама жоқ. Жергілікті билік тапсырыс бергенін айтады. Бірақ мердігер компания міндетін толық атқармаған. Инвесторларға да коммерциялық аялдама орнату тиімсіз болғаны белгілі болып отыр.

Астана қаласы тұрғыны, қоғам белсендісі Салтанат Әшірбай осыдан үш ай бұрын Facebook желісінде №65 және №67 гимназия оқушылары аязды күнде автобус күтіп тұруға мәжбүр екенін жазған болатын. Содан кейін жергілікті билік байланысқа шығып, мектеп жанынан жылы аялдама қондыратынын мәлімдеген.

“Аялдамаларын қоямыз дегенше балаларымыз мектеп бітіретін шығар. Әлеуметтік серіктестік деген ұғым болады. Мысалы, құрылыс компаниялар салған үйлерінің жанынан міндетті түрде мектеп және балабақша салуға тиіс. Әкімдік оны тексеруі керек. Оны қарап жатқан ешкім жоқ. Оның кесірін қарапайым халық, біздің балалар көреді”, — деді ол.

Newsroom тілшісі жағдайдың мән-жайын білу үшін гимназияға барды. Расында мектеп оқушыларының далада тоңып, автобус күткенін, кейде жылыну үшін жақын жердегі дүкенді паналайтынын көрді. Ал кешкі уақытта автобусқа сыймай қалған балалар кейінгісін тағы күтуге мәжбүр болыпты.

Аталған гимназиялар жанында бұрын жылы аялдама болған екен. Оны жергілікті билік өкілі растады. Осы аялдама арқылы қатынайтын Апбас Дана есімді қала тұрғыны аялдаманың орнынан алынып тасталғаны “ыңғайсыздық тудырғанын” айтады.

Сарыарқа ауданы әкімдігі мәліметінше, билік пен жекеменшік компаниялар арасында қала бойынша коммерциялық аялдамалар орнатуға келіссөздер болған. Бірақ жоба шығыны ақталмағандықтан, кәсіпкерлер аялдаманы өзге жерге көшіріп алып кеткен екен.

№67 гимназия жанындағы аялдамада кешкі уақытта автобусты күткен адамдар саны көбейеді. Фото: Мадина Ахметова

«Ол аялдама көп шығын әкелді. Себебі апта сайын ішінде бір затты сындырып кетеді, ластап кетеді. Оны тазалайтын, жөндейтін адамға әр шыққан сайын 15-20 мың теңгеден төлеп отырдық”, — деді коммерциялық аялдамалармен айналысатын Санат есімді кәсіпкер.

Санат өзінің тегін әрі компаниясының атын зерттеу мақаламызға жазуды құптамады. Ол басқа аудандарда аялдамалары барын және оларды алып тастау жоспарда жоғын жеткізді.

Сарыарқа ауданы әкімдігі №65, 67 гимназиялар жанына жылы аялдама қою 2022 жылы жоспарда болғанын мәлімдеді. Бірақ тапсырыс алған мердігер компания өз міндетін орындамаған.

“Жоспарға сәйкес олар (мердігер компания – ред.) 2022 жылы 10 аялдама қою керек еді. Соның қатарына біз жаңағы гимназия (жанындағы) локацияны да берген болатынбыз. Алайда олар тек 9 (аялдама) орнатты. Қазір жол көлік департаменті мен оның мердігерлері арасында жұмысты дұрыс орындамады деген айыппен сот ісі жүріп жатыр”, — деді жергілікті билік өкілі.

Осыған дейін жылы аялдамаларды орнату мәселесімен Астана қаласы Көлік және жол көлік инфрақұрылым дамыту басқармасы айналысып келген. Билік өкілі қазір бұл міндеттемені аудан әкімдіктері құзырына беру ойластырылып жатқанын мәлімдеді.

Аудан әкімдігі дерегіне сенсек, Сарыарқа ауданы аумағындағы 55 жылы аялдаманың 12-сі мектеп маңайында орналасқан.

Бұл тек Сарыарқа ауданына қатысты мәселе емес. Астана қаласындағы аудан әкімдіктерінің дерегіне сенсек, қаладағы 96 мектептің 37-сінің жанында ғана жылы аялдамалар бар.